Vikipedi

Tarım: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
775.167 değişiklik
Rescuing 18 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
775.167 değişiklik
Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0
4. satır:
'''Tarım''' veya '''ziraat''', [[bitki]]sel ve [[Hayvanlar|hayvan]]sal ürünlerin üretilmesi, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazası, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanmasını ele alan bilim dalıdır. Diğer bir ifade ile [[insan besini]] olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü [[bitki]]sel-[[Hayvanlar|Hayvan]]sal ürünün bakım, besleme, yetiştirme, koruma ve mekanizasyon faaliyetlerinin tamamı ile durgun sularda veya özel alanlarda yapılan [[balıkçılık]] faaliyetlerinin tümüdür.
 
Bu bilim dalı bilimsel bilginin yanı sıra özel yetenek ve önsezi gerektirir.<ref>[http://www.bibilgi.com/tar%C4%B1m Bibilgi.com] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091011051327/http://www.bibilgi.com/tar%C4%B1m |date=11 Ekim 2009 }} - Tarım hakkında ansiklopedik bir bilgi.</ref> Uygulamalı bir bilim dalı olup, amacı insanların yararına ekonomik değerler elde etmektir.<ref name="Tarımsal bilgi">[http://dib.mku.edu.tr/ects/F/MKU_AgriculturalEconomics_ECTS.doc Mustafa Kemal Üniversitesi] - Tarım hakkındaki temel bilgiler.</ref>
 
Tarım, iki temel üretim dalından oluşur. Bunlar [[bitkisel üretim]] ve [[hayvansal üretim]]dir. Bu iki temel tarımsal üretim dalı ve hatta tanımları arasındaki tek ayrım, kullandıkları materyalin birinde bitki ötekinde ise hayvan materyali oluşudur<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cdc.gov/niosh/topics/agriculture/ | başlık = NIOSH- Agriculture | erişimtarihi = 10 Ekim 2007 | yayımcı = United States National Institute for Occupational Safety and Health | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160511040011/http://www.cdc.gov/niosh/topics/agriculture/ | arşivtarihi = 11 Mayıs 2016 | ölüurl = no }}</ref>
 
== Genel ==
Tarım, insanlığın toplu hayata geçişinde büyük bir rol üstlendi. [[Taş Devri]] süresince bulunan avcı-toplayıcı toplulukların, yerini tarımla uğraşan halklara bırakması, toplumları ve devletleri ortaya çıkardı.<ref>[http://www.maltepe.edu.tr/haberler/seminer/sunular/gulseli.ppt Maltepe Üniversitesi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070214135406/http://www.maltepe.edu.tr/haberler/seminer/sunular/gulseli.ppt |date=14 Şubat 2007 }} - Tarımsal süreçler hakkında</ref> [[Sanayi Devrimi]]'ne kadar tarım, insanlığın büyük çoğunluğunun temel geçim kaynağı oldu. Ancak günümüzde de tarımda gözle görülür gelişmeler ve teknolojinin getirdiği etkiler bulunmaktadır. Özellikle [[20. yüzyıl]] boyunca tarımda önemli değişiklikler yaşanmıştır. [[Haber-Bosch işlemi]]ne göre, [[amonyum nitrat]] karıştırılan tezek sayesinde, ilk yapay gübreler elde edildi.<ref name="Haber-Bosch">{{Web kaynağı | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/250771/Haber-Bosch-process | başlık = Haber-Bosch işlemi | erişimtarihi = 6 Ağustos 2009 | yayımcı = britannica.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150429105609/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/250771/Haber-Bosch-process | arşivtarihi = 29 Nisan 2015 | ölüurl = no }}</ref> Tarımda işgücünü düşüren makineleşme sayesinde tarımda işçi sayısında azalmalar gözlendi.<ref name="İç göç">{{Web kaynağı | url = http://www.arem.gov.tr/rapor/bilgi/ic_goc.htm | başlık = İç göç nedenleri | erişimtarihi = 6 Ağustos 2009 | yayımcı = Arem.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120829165628/http://www.arem.gov.tr/rapor/bilgi/ic_goc.htm | arşivtarihi = 29 Ağustos 2012 | ölüurl = noyes }}</ref> Üretimin artmasına karşılık işsizlik arttı.<ref name="İç göç"/>
 
[[Dosya:Crops Kansas AST 20010624.jpg|thumb|sol|[[Amerika Birleşik Devletleri]]'ndeki [[Kansas]]'ta 2001 yılında bir uydudan çekilen resimde parsellenmiş tarım alanları gözlenmektedir.|alt= ]]
Bunlara karşılık, günümüzde en çok yetiştirilen tarım ürünleri arasında [[pirinç]], [[mısır (bitki)|mısır]] ve [[buğday]] yer almaktadır.<ref name="Pirinç, mısır, buğday">{{Web kaynağı | url = http://maps.grida.no/go/graphic/world_production_of_wheat_corn_and_rice | başlık = En çok üretilen üç tarım ürününün üretim grafikleri | erişimtarihi = 6 Ağustos 2009 | yayımcı = Maps.grida.no | arşivurl = https://web.archive.org/web/20111027030229/http://maps.grida.no/go/graphic/world_production_of_wheat_corn_and_rice | arşivtarihi = 27 Ekim 2011 | ölüurl = noyes }}</ref> Ayrıca dünyadaki çoğu hükûma kaliteli gıda için tarıma yatırım yapmaktadır.<ref name="Yüksek kalite gıda yatırımları">{{Web kaynağı | url = http://www.loopnet.com/Attachments/C/A/9/CA9038B5-CABC-4737-B2B9-AA302D513C58.pdf | başlık = Yüksek kalite gıda yatırımları | erişimtarihi = 6 Ağustos 2009 | yayımcı = Loopnet.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160306071826/http://www.loopnet.com/Attachments/C/A/9/CA9038B5-CABC-4737-B2B9-AA302D513C58.pdf | arşivtarihi = 6 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref> Tarıma yapılan yatırımlardan en büyük payı, [[buğday]], [[mısır (bitki)|mısır]], [[pirinç]], [[soya]] ve [[süt]] almaktadır.<ref name="Agriculture Investment Sourcebook">{{Web kaynağı | url = http://books.google.com.tr/books?id=3SRYgoxaG_gC&pg=PT75&lpg=PT75&dq=agriculture+investment+data&source=bl&ots=RJlBEXbLJD&sig=pe06UFlMo0OsFubOkzt5sW87K-c&hl=tr&ei=GMB6SvTfEIuqsAae8sCGAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6#v=onepage&q=agriculture%20investment%20data&f=false | başlık = Agriculture Investment Sourcebook | erişimtarihi = 6 Ağustos 2009 | yayımcı = Books.google.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130406060415/http://books.google.com.tr/books?id=3SRYgoxaG_gC&pg=PT75&lpg=PT75&dq=agriculture+investment+data&source=bl&ots=RJlBEXbLJD&sig=pe06UFlMo0OsFubOkzt5sW87K-c&hl=tr&ei=GMB6SvTfEIuqsAae8sCGAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6#v=onepage&q=agriculture%20investment%20data&f=false | arşivtarihi = 6 Nisan 2013 | ölüurl = no }}</ref> Ancak buna karşılık gelişmiş ülkelerde yapılan yatırımların büyük çoğunluğu etkisiz ve çevre düşmanı olmaktadır.<ref>''New York Times'' (1986) [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE3DC1730F93BA3575AC0A96F948260 Science Academy Recommends Resumption of Natural Farming]</ref> Özellikle tarımdaki makineleşme ve yapay gübre kullanımı, çevreye büyük zararlar vermekte ve [[su kirliliği]] başta olmak üzere önemli sorunlara yol açmaktadır.<ref name="BumperCrop">''New York Times'' (2005) [http://www.nytimes.com/2005/12/08/business/worldbusiness/08farmers.html?_r=1&oref=slogin Sometimes a Bumper Crop is Too Much Of a Good Thing]</ref> Yine [[21. yüzyıl]]da çevre sorunlarının ve küresel ısınma başta olmak üzere anormal doğa olaylarının gündeme gelmesiyle beraber, tarımda makineleşme ve yapay gübre kullanımı düşürülmüştür.<ref>The World Bank (1995) [http://www.worldbank.org/fandd/english/0996/articles/0100996.htm Overcoming Agricultural Water Pollution in the European Union]</ref>
 
Tarımdaki çevre zararlarına alternatif olarak geliştirilen ve ilk defa [[20. yüzyıl]] başlarında [[Sir Albert Howard]] tarafından tartışılan [[organik tarım]] ise tüm bunlara karşı temiz ve sağlıklıdır. Organik tarım, günümüzde dünya çapında ilgi görse de pahalı olması nedeniyle sadece üst sınıf kişilerce elde edilebilmektedir. Yine bu tür tarımın dünyadaki en büyük destekçisi [[Avrupa Birliği]]'dir. Bu birlik tarafından 1991 yılında ''organik tarım'' adıyla literatüre eklenen uygulama, 2005'te ''CAP'' adlı kuruluşun kurulmasıyla beraber sürat kazanmıştır.<ref>European Commission (2003) [http://ec.europa.eu/agriculture/capreform/index_en.htm CAP Reform]</ref> Organik gıdanın savaştığı baş yöntemler arasında hormonlu gıda üretimi yer almaktadır.
28. satır:
 
== Tarihi ==
Tarımın geçmişi günümüzden 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. İlk tarım örneklerinin ardından, zamanla birçok toplumun arasındaki etkileşimin bir sonucu olarak tüm dünyada yaygınlaştı. Tarım sayesinde insanlık toplu yaşama geçti ve günümüzdeki devletler oluştu. Gübreleme, ekme-biçme gibi tarımsal yöntemler her ne kadar eski olsa da, son yüzyılda büyük bir ivme gösterdi.<ref>Referans Gazetesi [http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?HBR_KOD=105851&YZR_KOD=87 Tarımın kısa geçmişi ve geleceği hakkında] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130406060416/http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?HBR_KOD=105851&YZR_KOD=87 |date=6 Nisan 2013 }}</ref>
 
=== Antik çağlardaki örnekler ===
Antik çağlarda, [[Bereketli Hilal]] ve çevresinde ilk örneklerine rastlanan tarım, öncesinde toplayıcılık ve avcılık ile geçinen toplumları yerleşik yaşama geçirdi. Aynı dönemlerde [[Çin]] ve diğer [[Asya]] ülkelerinde de başka yöntemlerle uygulanmaya başlayan tarım, zamanla [[Nil Nehri]] ve çevresinde yoğun olarak uygulanmaya başlandı. Tarihte, en eski tarımsal veriler, [[Anadolu]]'da [[Tel Abu Hureyra|Abu Hureyra]] adlı yerleşimde M.Ö. 13500 yılından kalma tarımsal aletlerden edildi. Yine yakın dönemlere ait, [[Levant]] ve [[İran]]'daki [[Zagros Dağları]] çevresinde tarımsal faaliyetlerin izine rastlandı. Yine Bereketli Hilal üzerindeki alanda, kimi yerlerde [[darı]], [[arpa]], [[tahıl]], acı bakla, [[keten]], [[buğday]] gibi tarımsal kalıntılara rastlandı.<ref>[[Orta Doğu]] ve çevresindeki tarımsal gelişmeler [http://www.odevlistesi.com/neolitik-cagda-anadolu-medeniyeti-t1794.0.html;wap= WML] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110719095842/http://www.odevlistesi.com/neolitik-cagda-anadolu-medeniyeti-t1794.0.html;wap= |date=19 Temmuz 2011 }}</ref>
 
Çoğu teoreme göre ilk tarım, insanların vahşi doğadan topladığı bitkisel besinlerini ve tohumlarını mağara önlerine düşürmesiyle başlar. Bu süreçte insanlar tüm gün yiyecek aramaktansa bitkileri toprağa ekerek devamlı olarak yerleşik halde besin elde edebileceğini fark etti. Bu keşif tüm toplumlarca farklı dönemlerde bulundu. Öncelikle [[Anadolu]] ve [[Orta Doğu]]'da rastlanan tarımsal etkinlikler, toplumsal etkileşimler aracılığıyla dünyaya yayıldı. Tarımı daha erken keşfeden toplumlar daha önce yerleşik yaşama geçti ve günümüz uygarlıkları oluştu.
 
[[Hindistan]]'da M.Ö. 7000'lerde rastlanılan tarım, yaklaşık 2000 yıl sonra da diğer Asya ülkelerinde görüldü.<ref>Photius [http://www.photius.com/countries/india/economy/india_economy_agriculture.html Hint tarım sektörü ve tarihi]</ref> Yine bu dönemlerde [[Nil Nehri]] çevresinde tarımsal yapılara rastlanmaktadır. [[Mısır]] ve çevresindeki önemli su kaynakları ve ılıman iklimin mevcut olması tarımın burada daha üretken olmasını sağladı. Yine aynı dönemlerde Mısırlılar Nil'in taşma dönemlerini hesapladı ve ürünlerinin telef olmaması için çeşitli matematiksel formüller ve geometrik hesaplamalara başvurdu. Tarım bu bağlamda günümüz bilim ve teknolojisine farklı yollar aracılığıyla etki bıraktı.<ref>[http://www.istanbul.edu.tr/eng/jfm/ozcep/jeofiziktarihi/modern.html istanbul.edu.tr] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080511020341/http://www.istanbul.edu.tr/eng/jfm/ozcep/jeofiziktarihi/modern.html |date=11 Mayıs 2008 }} Tarımın ve bilimsel gelişmelerin tarihçesi</ref>
 
[[Mezopotamya]]'da ise [[Şatt-ül-Arap]] ve [[Basra Körfezi]] çevresinde uygulanan tarımsal faaliyetler, ilk kez [[Sümerler]] tarafından yapıldı. M.Ö. 5000'lere denk gelen bu süreç, zamanla diğer Mezopotamya uygarlıklarına yayıldı. Yapılan araştırmalarda [[Fırat Nehri|Fırat]] ve [[Dicle Nehri|Dicle]] nehirleri arasında ahır hayvanlarının kemiklerine rastlandı. Bu da, bölgede hayvancılığın da yer edinmiş olduğunu göstermektedir. Aynı dönemde Amerika kıtasındaki yerliler de basamaklı teraslar aracılığıyla [[And Dağları]] başta olmak üzere tarımsal faaliyetlere başladı. [[Güney Amerika]]'nın [[Büyük Okyanus]] kıyılarında yapılan kazılarda, [[tütün]], [[patates]], [[fasulye]], [[biber]], [[domates]], [[balkabağı]] gibi tarımsal ürünlerin kalıntılarına rastlandı.
65. satır:
=== Günümüzde tarım ===
[[Dosya:NRCSMD83008 - Maryland (4535)(NRCS Photo Gallery).jpg|thumbnail|işlemesiz tarımda soya ekimi, bu tip tarım erozyon, toprak nemi ve verimliliğinin korunmasında önemli avantajlar sağlamaktadır.]]
Günümüzde tarım, büyük oranda ticari amaçlarla yapılmaktır.<ref>[http://www.fao.org/trade/index_en.asp FAO] Trade in Agriculture</ref> Özellikle ulaşımdaki kolaylıklar, tarım ürünlerini çok uzaktaki yerleşimlere bile hem ucuz hem de hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamaktadır. [[19. yüzyıl]]ın sona ermesinden önce Amerika'dan Avrupa'ya [[tahıl]], süt ürünleri ve tuzlu et götürülmekteydi.<ref>[http://www.blackstudies.ucsb.edu/antillians/trade2.html Blackstudies] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130719210313/http://www.blackstudies.ucsb.edu/antillians/trade2.html |date=19 Temmuz 2013 }} - European Trade</ref> Saklama ve soğutma yöntemleri geliştikçe, Avrupa birçok ülkeyle tarımsal ticaret yapmaya başladı. [[I. Dünya Savaşı]] sıralarında ulaşım güçleşince, dünyanın dört bir yanındaki çiftçiler, ürünlerini pahalı olarak [[Avrupa]]'ya sattı.<ref>[http://www.questia.com/googleScholar.qst;jsessionid=JkYLKLgZNnZPScBc5HnnH7LLQyvcJn5pNx6TMNhph7ppw2gpR0lV!1622002831!2064305130?docId=5000144888 Questia] - Farm policy and Truman's 1948 campaign</ref> Avrupa bu dönemden sonra Amerika ile büyük rekabete girdi. Ancak başta İngiltere olmak üzere Avrupa ülkeleri tarımsal alanda yeteri ilerlemeyi gösteremeyince mandıra ve süt üretimine gitti. Bu alanda besili evcil hayvanlarını çaprazlayan bilim adamları verimli üretim sağladı. Özellikle [[Danimarka]] ve [[Hollanda]]'nın dış dünyaya süt ürünleri satması, Avrupa'yı bu alanda öne geçirdi. Ancak yine [[II. Dünya Savaşı]], bu rekabete bir darbe daha vurdu. Avrupa'da üretim çok geriledi ve Avrupa ile ilişkili ülkeler uzun süre kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.<ref>[http://mqup.mcgill.ca/book.php?bookid=1791 McGill] - In War and Famine</ref>
 
Bilimsel gelişmeler sayesinde, tarımsal faaliyetler çok farklı coğrafyalarda ve koşullarda yapılabilmektedir. Bitki ve hayvanların genlerinde yapılan değişiklikler sayesinde belli türlerin karşı karşıya olduğu hastalık riskleriyle savaşılabilmektedir. Buna ek olarak başvurulan tarımsal ilaçlamalar, her ne kadar verimi arttırsa da, doğaya ve ekin kalitesine zarar vermektedir. Ayrıca hayvanlara [[hormon]] verilerek daha kısa sürede daha çok et ve süt vermesi sağlanmaktadır. Bu yöntem ekinlerde de kullanılmakta ve bitkisel ürünlerin daha bol üretilmesini sağlamaktadır. Bununla beraber [[et]] ve [[süt]] üretiminde, hayvanlar küçük koğuşlarda aşırı beslenerek ve gün ışığına çıkarılmayarak verim arttırıcı etki oluşturulmaktadır. Ancak bunlar da yine ürün kalitesini düşürmekte ve doğallığı azaltmaktadır. Özellikle gelişmiş [[aşılama]] teknikleri, hayvan ve bitki türlerinin karşı karşıya olduğu hastalık riskleriyle savaşmaktadır. Ayrıca çoğu batılı toplum başta olmak üzere [[organik tarım]]a dönüş dikkat çekmektedir.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Tarım" sayfasından alınmıştır