Yakutça: Revizyonlar arasındaki fark

'''Yakutça''', '''Sahaca''' (Саха Тыла-''Saha Tıla''), '''Yakut Türkçesi''' ya da '''Saha Türkçesi,''' [[Yakutlar|Sahalar]]ın (Saha Türklerinin, Yakutların, Yakut Türklerinin) konuştuğu, Kuzeydoğu Asya'da konuşulan, [[Türkî diller|Türki diller]] dil ailesine ait [[Eklemeli dil|sondan eklemeli]] bir [[dil]]dir. [[Türki diller]] ailesinin [[Sibirya Türk dilleri|Kuzeydoğu Dilleri (Sibirya Dilleri)]] grubundan [[Şaz Türkçesi]]nin devamını oluşturur. Dil, Saha Cumhuriyeti'nde çoğunluğun resmî dilidir. Rusya, ABD, Almanya, Büyük Britanya, Kanada, İsveç, Norveç, Fransa, Güney Kore, Çin, Avustralya gibi Sahaların göçtüğü ülkelerde de resmî olmayan azınlıklar tarafından da konuşulmaktadır. Günümüzde Sahacayı anadili olarak konuşan 450 ila 500 bin insan bulunmaktadıryaşamaktadır. Saha Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil, Rusya Federasyonu'nda ise yerel resmî dil statüsüne sahiptir. [[Taymir Yarımadası]]'nın doğusunda yaşayan halkların Rusça dışındaki resmî olmayan ticaret dilidir.

Sahaca, diğer pekTürk çokdilleri Türki dil ile de paylaştığıgibi [[Eklemeli dil|sondan eklemeli olması]] ve [[Türkçe#Büyük ve küçük ünlü uyumu|ünlü uyumu]] gibi dil bilgisi özellikleri ile ön planaayırt çıkaredilir. Dil, [[Cümlenin ögeleri|tümce yapısı]] açısından genellikle [[Özne-nesne-fiil|özne-nesne-yüklem]] sırasına sahiptir. Hint-Avrupa ve Hami-Sami gibi büyük dil ailelerine bağlı dillerin aksine [[gramatik cinsiyet]]in (kelimelerdeki eril ve dişi cinsiyet ayrımı) bulunmadığı klasik bir [[Altay Dil Ailesi|Altay dili]]dir. Söz varlığının bir kısmı [[Rusça]], [[İngilizce]], [[Fransızca]], [[Moğolca]], [[Tunguzca]], [[Çince]] gibi yabancı dillerin yanı sıra çeşitli [[Paleosibirya dilleri|Paleo-Sibirya dillerinden]] geçmedir. Diğer Türk dillerinin aksine istisnalar dışında Arapça ve Farsça'dan etkilenmemiştir. Dil, son halini 1939'da alan [[Kiril alfabesi]] tabanlı [[Saka (Yakut) Alfabesi|Saha Alfabesi]] ile yazılır.

Bugüne kadar alışılmışModern terminolojide "Yakut" diye isimlendirilen Türk boyu kendisini "Saxa" diye adlandırmaktadır. Eski Saha efsanelerinde de "Uraanxay Saxa" şeklinde geçmektedir. <ref name=":10">Abdulkadir İnan. "Yakut (Saxa) Türkleri", Makaleler ve İncelemeler, Ankara, 1968, s. 20.</ref> "Saxa" adını komşuları olan [[Tunguzlar]] "Yako", [[Buryatlar]] -t çoğul eki ilavesiyle "Yakut" şeklinde kullanmaktadır. <ref name=":4">Nicolaus Poppe. "Das Jakutische", Philologia Turcica Fundamenta(PhTF), c. I, Wiesbaden, 1959, s. 671.</ref> Sahalara yakınakraba bir Türk topluluğu olan [[Tuvalar]] ise yine "Saxa" şeklinde hitap etmektedir. <ref name=":4" /> [[Ruslar]] ise Sahalarda önce Tunguzlar ve Buryatlar gibi [[Moğollar|Moğol halkları]] ile karşılaştıkları ve Sahalar hakkındaki ilk malumatı bu halklardan aldıkları için onlara "Yakut (Якуты)" demiştir. Öten yandan Türkçe "kenar, kıyı" kelimesinin y-s ve k-x ses değişikliği sonucunda "saxa" şekline geçtiği kabulgörüşü de ortaya edilmektediratılmıştır. <ref name=":15">Ferhad Zeylanov. "Yakut Dili", Türkologiyanın Esasları, Bakü, 1981, s. 331.</ref> Günümüz Sahaları ise kendilerine "Saha", dillerine ise "Sahaca" demekte ve diğer milletlerin de bu isimleri kullanmasını tercih etmektedir.

Saha Türkçesi, barındırdığı Moğolca ve Tunguzca unsurlardan dolayı Türk dilleri içinde önemli ve farklı bir yerkonuma kaplarsahiptir. [[Reşit Rahmeti Arat]], Saha Türkçesinin [[Ana Türkçe]] döneminde [[Çuvaşça]] ile birlikte ana kütleden ayrıldığını kabul etmektedir. <ref name=":5">Reşit Rahmet Arat, Ahmet Temir. "Türk Şivelerinin Tasnifi", Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1976, s. 319-320.</ref> [[Hasan Tahsin Banguoğlu|Tahsin Banguoğlu]] ise [[Hunca]]nın Batı Hun Lehçesinden bugünküModern Çuvaşçanın, Kuzey Hun Lehçesinden bugünküModern Sahacanın, Doğu Hun Lehçesinden de bugünküModern Türk ve Tatar dil topluluğunun çıktığını söyler. <ref name=":19">Tahsin Banguoğlu. Türk Grameri, Ankara, 1959, s. 14-15.</ref> Poppe, Sahacanın [[Türk dilleri|Türk Dili Ailesi]]'nin kuzey grubuna dahil olduğunu belirtir ve muhtemelen 14. yüzyıl Türk dilleri grubundan yani şimdikiModern [[Tuvaca|Tuva diline]] dayanan bir gruptan ayrıldığını belirtir.<ref name=":4" />

[[Johannes Benzing|Benzing]], Sahacayı [[Dolganca]] ile birlikte Kuzey Sibirya grubuna dahil etmiştir. <ref>Johannes Benzing. "Türk Dillerinin Sınıflandırılması" (Çeviren: Mehmet Akalın), Tarihi Türk Şiveleri, Ankara, 1979, s.6-7.</ref> [[Karl Heinrich Menges|Menges]], Sahacayı Kuzeydoğu, Doğu Sibirya veya Yakut Grubu olarak ele almış ve bu gruba Dolgan, Saha etkisindeki [[Nganasan Dili|Nganasan]](Tavgy)-[[Samoyed dilleri|Samoyed]] lehçelerini de dahil etmiştir. Menges'e göre Tuva grubu, Abakan-[[Hakasça|Hakas]] grubuyla Saha grubu arasında geçiş özellikleriözelliklerini göstermektediryansıtmaktadır. <ref>Karl Heinrich Menges. "Türk Dillerinin Sınıflandırılması", s. 10-12.</ref> [[Gustaf John Ramstedt|Ramstedt]] ve Ligeti, Sahacayı [[Çuvaşça]] gibi ayrı bir Türk lehçesi olarak ele almıştır. <ref name=":5" />

Saha Türkçesinin Türkçe içindeki yerini en sağlam şekilde Poppe ve Arat tespit etmiştir. Genel olarak günümüzde bu iki araştırmacının tasnifleri kabul görmektedir. Poppe'ye göre diğer bütün Türk lehçeleri gibi Sahaca da bir /z/ ve /s/ dilidir. Yani Sahaca, Çuvaşça ve Moğolca ile diğer benzer Altay dillerinde görülen /r/ ve /l/ seslerinin yerine /z/ ve /s/ dillerini daha çokfazla geliştirmiştir. Mesela Sahacada "toğuz", [[Eski Türkçe]] "tokuz", Çuvaşça "tıhhır"; Sahaca "kııs", Eski Türkçe "kız", Çuvaşça "hir" olarak görülür. <ref name=":4" /> Arat ise /t-d/ ve /s-y/ ses denkliklerine dayanarak Sahacayı lehçe grupları içinde "t- grubu" olarak ele almıştır. Tasnif şemasında da bir Ana Türkçe veya Eski Türkçe devresinden bir "s- grubu" çıkararak buna Eski Sahaca adını vermiş, buradanbu ana başlıktan da bir alt bölüm olarak "t- grubu"nu çıkarmış ve buna da Sahacayı eklemiştir. <ref name=":5" />

Sahaca, Kuzeydoğu Asya'da (Sibirya) [[Yakutistan|Saha Cumhuriyeti'nde]] yaşayan insanların [[ana dili]] olarak konuşulmaktadır. [[Taymır Yarımadası|Taymir Yarımadası'nda]] yaşayan [[Dolganlar]] arasında da ikinci dil ve [[Rusça]]dan sonra ikinci ticaret dili olarak kullanılmaktadır. Rusya, ABD, Almanya, Büyük Britanya, Kanada, İsveç, Norveç, Fransa, Güney Kore, Avustralya gibi Sahaların göçtüğü ülkelerde de resmî olmayan azınlıklar tarafından da konuşulur. Sahacayı anadili olarak konuşan 450 ila 500 bin insan bulunmaktadıryaşamaktadır.<ref name=":0">"[https://www.omniglot.com/writing/yakut.htm Yakut Language]". ''www.omniglot.com''. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından Arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.</ref><ref name=":1">[https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol4/pub-04-05.pdf Russian Census] (Владение Языками Населением Российской Федерации), 2010</ref> Dil; Saha Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil<ref name=":2">https://www.sakha.gov.ru/</ref>, Rusya Federasyonu'nda ise yerel resmi dil<ref name=":3">[http://constitution.garant.ru/region/cons_saha/chapter/daf75cc17d0d1b8b796480bc59f740b8/#block_46 Статья 46]. Конституция (Основной закон) Республики Саха (Якутия)</ref> statüsüne sahiptir. [[Taymir Yarımadası]]'nın doğusunda yaşayan halkların Rusça dışındaki resmî olmayan ticaret dilidir. Bunun dışında Rus Ustyinler, Pohodsılar, Lena Köylüleri, Evenkiler, Evenler, Yukagirler ve bölgenin yaşlı Rus sakinleri tarafından da kullanılmaktadır.<ref>[[:ru:Якутский язык|Rusça Vikipedi: Sahaca]]</ref>

Sahaca, Saha Cumhuriyeti'nde resmî işlerde Rusça'dan önce birinci dil olarak kullanılmaktadır. Dilin korunması için çeşitli kültürel etkinlikler düzenlenmekte; kitap, dergi, gazete, radyo ve televizyon yayını yapılmakta, internet kaynakları çıkarılmakta, Yakutsk Drama ve Müzik Tiyatrosu Repertuvarı kurumu çeşitli tiyatro ve prodüksiyonlar düzenlemektedir. Sahaca yayın yapan yazarların ve bestecilerin kurduğu bir adet sanat sendikası vardır. Sibirya Bölgesi'nin en gelişmiş edebî yerel dili olan Sahaca<ref name=":6">''Антонов Н. К.'' Якутский язык // Языки мира: Тюркские языки / Отв. ред. Э. Р. Тенишев. — <abbr>М.</abbr>: Индрик, 1997. — С. 513—524. — <nowiki>ISBN 5-85759-061-2</nowiki>.</ref>, UNESCO tarafından insanlığın sözlü ve somut olmayan kültürel mirası olarak ilan edilen "[[Olongo|Olongo Destanı]]"nın dilidir.<ref>[https://ich.unesco.org/en/RL/olonkho-yakut-heroic-epos-00145 "The Olonkho, Yakut Heroic Epos".] UNESCO Culture Sector. 28 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.</ref> Son yıllarda, Sahaca sinema ve müzik ürünleri popülerlik kazanmıştır.<ref>[http://rfaf.ru/rus/library/251_b1281_view_p1/ О якутском кино. Интервью с С. Анашкиным. Этнографическое Бюро. (Son Erişim: 22/02//2020)]</ref><ref>[https://daily.afisha.ru/archive/vozduh/cinema/yakutskoe-kinochudo-sem-primerov/ ''Долин, Антон.'' Воздух. Якутское киночудо: как выглядит дальневосточный блокбастер (недоступная ссылка). Компания Афиша. Архивировано 29 ноября 2014 года. (Son Erişim: 22/02/2020)]</ref> Ülkede bugüne2010 kadaryılı itibariye 700.000 civarında Sahaca kitap basılmıştır. Günümüzde Rusça-Sahaca karışık 3 dergi, 28 gazete yayınlanmaktadır. Bunun dışında Sahaca birçok radyo ve televizyon yayını yapılmaktadır. Sahaca eğitim veren kurumlar sayesinde Sahaca, Rusya Federasyonu içinde kendi dilinde eğitim veren milletler içinde en önde gelmektedir.<ref name=":7">''Арефьев А. Л.'' [http://www.socioprognoz.ru/files/File/2013/Arefiev_Jakuty_001_488%283%29.pdf#page=112&zoom=auto,108,-89 Языки коренных малочисленных народов Севера, Сибири и Дальнего Востока в системе образования: история и современность. — <abbr>М.</abbr>: Центр социального прогнозирования и маркетинга,] 2014. — С. 111—113. — <nowiki>ISBN 978-5-906001-21-4</nowiki>.</ref> Ülkedeki 2 üniversite, 18 teknik okul, 700 ortaokul Sahaca eğitim vermektedir.

[[Dolganca]], tarih içinde Sahacadan önemli ölçüde izole kalmış ve Evenkilerin etkisinde kalmıştır. Bu yüzden Klasik Sahacadan fonetik, morfolojik, söz varlığı konusunda belirgin şekilde farklılaşmıştır. Bundan dolayı bazı araştırmacılar Dolgancayı farklı bir Türk dili olarak görmeyi tercih etmektedir.

İslam kaynaklarında geçen Furi veya Kuri topluluğu, Kurikanlar ile özdeşleştirilir. Çin kaynaklarında görülen Ku-li-kan ve Orhon yazıtlarındaki Kurikanlar, günümüzdeki Sahalar’ın ilk ataları kabul edilmektedir.<ref name=":11">Ahmet Taşağıl. İslam Ansiklopedisi, "Yakutlar" Maddesi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara, 1988.</ref><ref>Alekseev, A. N. Drevnyaya Yakutiya, Neolit i epokha bronzy, Novosibirsk, 1996.</ref> Böylece Sahalar ve hipotetik olarak dilleri hakkında ilk malumatlar, bu kaynaklardan toplanmıştır. Sahalar, tarihte Uranhay-Sakalar (Orman Sakaları) olarak da tanınmıştır. Baykal gölü çevresinde yaşayan Kurikanlar’ın kuzeye gidişi bu dönemlerde başlamış, XIII. yüzyılda Cengiz Han döneminden itibaren daha da yoğunlaşmıştır. 1215-1216 yıllarında Cengiz Han, Boragul Noyon’u Moğollar’a direnen Tumatlar üzerine gönderdi ve Moğol baskısından kurtulmak isteyen kabileler kuzeye çekildi.<ref name=":11" /> Sahalar ana Türk kitlesinden çokdiğerlerine nazaran daha erken ayrılmış, Sibirya’nın diğer unsurlarıyla karışarak aslından farklı bir kavmi meydana getirmiş ve böylece Saha dili, ana Türk kitlesinden izole kalmaya ve farklılaşarak lehçeleşmeye başlamıştır..<ref name=":0" /><ref name=":20">Arat, Reşit Rahmet; Temir, Ahmet. "Türk Şivelerinin Tasnifi", Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1976, s. 319-320.</ref><ref name=":28">Banguoğlu, Tahsin. Türk Grameri, Ankara, 1959, s. 14-15.</ref><ref name=":21">Benzing, Johannes. "Türk Dillerinin Sınıflandırılması" (Çeviren: Mehmet Akalın), Tarihi Türk Şiveleri, Ankara, 1979, s.6-7.</ref><ref name=":29">Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, İstanbul, 1983.</ref><ref name=":30">Kirişçioğlu, M. Fatih. Yakut (Saha) Türkçesi Grameri, Ankara, 1999.</ref><ref name=":22">Menges, Karl Heinrich. "Türk Dillerinin Sınıflandırılması", s. 10-12.</ref><ref name=":23">Pakendorf, B. Contact in the Prehistory of the Sakha (Yakuts): Linguistic and Genetic Perspectives, Utrecht 2007.</ref><ref name=":31">Petrova, T. İ. Saxa Tıla, Yakutsk 1993.</ref><ref name=":24">Petrova, T. İ.; İzbekova, L. K. Saxa Tıla, Yakutsk, 1994.</ref><ref name=":25">Poppe, Nicolaus. "Das Jakutische", Philologia Turcica Fundamenta(PhTF), c. I, Wiesbaden, 1959.</ref><ref name=":26">Ercilasun, Ahmet Bican. Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2016. (ISBN 9789753383615)</ref><ref name=":27">Ercilasun, Ahmet Bican. Türk Dili Tarihi: Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla, Akçağ Yayınları, Ankara, 2013. (ISBN 9753385893.0)</ref><ref name=":32">Eker, Süer. Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, Ankara, 2010.</ref><ref>Antonov, N. K. Yakutskiy Yazık, Yazıki Mira: Tyurkskie Yazıki / Otv. Red. Ye. R. Tenişev. - M: Indrik, 1997. (<nowiki>ISBN 5-85759-061-2</nowiki>)</ref>

Kuzey Sibirya Türkçesi veya Kuzey Sibirya Türk diyalektleri Türk dilinin yazı dili olmaması, yazılı belge bırakmaması sebebiyle varlığı hakkında kesin bilgilere sahip olunmayan bir koludur. Çok eskiEski dönemlerde Sibirya sahasından daha kuzey bölgelere yapılan göçlerle oluşmuş olduğu varsayılır. BugünküBilinen kollardan Sahaca ile Sibirya diyalektleri arasında var olan ortaklıklar da, söz konusu tarihi göç fikrini doğrular niteliktedir. Tarihin bir döneminde muhtemelen benzer Sibirya diyalektleri konuşmuş olan ve aynı coğrafyada yaşamış olan insanlardan bir kesim zamanla daha kuzeydeki bölgelere doğru göç etmiş, Kuzey Sibirya Türkçesinin oluşumunu sağlamışlardır. Bu kopuştan yazı dili sıfatı verilen tek dil olan Sahaca gelişmiştir. Dolganca da bu dönemde Sahacadan ayrılmaya başlamıştır.<ref name=":12" /><ref name=":13" />

Ne zaman ortaya çıktığı bilinmeyen ancakama günümüzdeki Sahaların dilini niteleyen, birçok şivesi ve ağzı bulunanolan, günümüzde yaklaşık 500.000 konuşanı olan modern bir dildir.<ref name=":0" /><ref name=":1" />

[[Dosya:КФЕН СВФУ август 2013.jpg|küçükresim|[[Yakutsk Devlet Üniversitesi|Ammosov Kuzeydoğu Federal Üniversitesi (NEFU)]] adını alan Yakutsk Devlet Üniversitesi. Üniversitenin eğitim dili Rusçadır. Ancak kurduğuKurum, Olongo ve Kulakovskiy enstitüleriyle de Saha kültürüne sahip çıkmaya çalışmaktadır.<ref>[https://www.s-vfu.ru/en/ Ammosov Kuzeydoğu Federal Üniversitesi (NEFU) Resmî İnternet Sitesi] (Dil: İngilizce, Rusça. Son Erişim 14/03/2020)</ref>]]

1700'lü yılların başında bölgeyi bir süredir işgal etmiş Ruslar ile Sahaların ilişkisi, bazı misyonerlik faaliyetleri dışında tamamen ekonomik temellere dayanıyordu. AncakBu durum Rus Çarı I. Petro, 1 Eylül 1720’de yayımladığı fermanla Hıristiyanlığı seçen Yakutlar’ı altı yıl için vergiden muaf tutacağını bildirdibildirmesiyle değişmeye başladı. Böylece ilk kitlesel değişimler de başlamış oldu. Hristiyanlaştırma politikalarının sonucunda 1736’da Yakut Spassk Manastırı’na bağlı bir okul kuruldu. 1819’da Yakutça kısa bir akaid kitabı yayımlandı. Bu kitap ve benzeri yayınlarda saf dilin içine giren birçok Rusça sözcük göze çarpmaktadır. Yüzyıllar boyunca göçebeliğe dayalı bir hayat süren Sahalar XIX. yüzyılda yerleşik düzene geçmeye başlayınca söz konusu etkiler de hızını arttırdı. Sovyetlerin izlediği Rus milliyetçiliği politikasıyla resmî kurumlarda Rusçanın ağırlığı hissedilmeye başlayınca Saha halkı, Sahaca eğitim veren kurumlar yerine Rusça eğitim veren kurumları tercih etmeye başladı. Üstüne 1947’de açılan ve tamamen Rusça eğitim yapan Saha Bilim Araştırma Merkezi ve 1956’da açılan Saha Devlet Üniversitesi dil asimilasyonu politikasının en büyük temsilcileri oldu.<ref name=":10" /><ref name=":11" /><ref>Arıkoğlu, Ekrem. Türkiye'de Sibirya Çalışamları, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 21, s. 7-24.</ref>

{{ana|Saha Edebiyatıedebiyatı}}

[[Dosya:Schamanin während einer Kamlanie-Zeremonie am Feuer in Kysyl.jpg|küçükresim|Saha Şamanları, sözlü edebiyatın ve dil varlığının korunmasında ve geliştirilmesi önemli rollerrolünü üstlenmiştir.]]

Saha Bölgesi'nin 1632'de Ruslar tarafından işgaline kadar Sahaların yazılı bir edebiyatı yoktu ancak oldukçaama "zengin" sayılabilecek bir halk edebiyatı literatürüne sahiplerdi. Bu halk edebiyatı malzemelerinin başında Olonho Destanı ve ona bağlı manzum halk edebiyatı ürünleri gelmektedir. Bu ürünün kendine has bir geleneği bulunmakta ve birçok farklı hikayeden oluşmaktadır. Hikayelerin her biri kahramanının adıyla anılmakta ve [[olonhohut]] adı verilen özel anlatıcıları vardır. Olonhohutlar; tarihi geleneğe bağlı kalarak kahramanları ve olayları ayrıntılı bir şekilde anlatır, anlatımı zengin mecazlar ve benzetmelerle süsler, [[Altay aliterasyonu]]nu başarıyla uygularlar. Olonhohutların anlattığı bu hikayeler bir zincir oluşturarak Olonho çatısında toplanır. Şu2020 anayılı itibariyle kadar derlenebilen enve baskısı önemliyapılabilen olonholar şunlardır: Er Soğotoh, Ürüng Uolan, Nurgun Bootor, Kulun Kulustuur, Bahımmı Baatır, Erbextey Bergen, Mülcü Böğö, Sün Caahın.<ref name=":14">M. Fatih Kirişçioğlu, Saha (Yakut) Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara,1999.</ref><ref>M. Fatih Kirişçioğlu. "[http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/214/206 Olonkho Metinlerinin Toplanması ve Araştırılması]", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 2003, S. 13, s. 227-233.</ref>

20. yüzyıl başlarında [[Rus Devrimi (1905)|1905 Rus Devrimi]]'nin verdiği rahatlamayla Saha Soyuha (Sahaların Birliği) adlı derneği kurulması ve Saha Olonho (1908-1909, Saha Hayatı), Saha Doyduta (1907-1908, Saha Ülkesi), Saha Sanata (1912-1915, Sahaların Sesi) adlı dergiler ile Rusça-Sahaca Yakutskiy Kray adlı gazetenin çıkarılmasıyla Sahaca edebiyat dili olarak yaygınlaşmaya başlamıştır.<ref name=":9">Hayit Baymirza. "Yakut (Saha)'ların Menşe Meselesi", Sovyetler Birliği'ndeki Türklüğün ve İslam'ın Bazı Meseleleri, İstanbul, 1987, s. 47-49.</ref> Sahaların ilk klasik yazarları olarak [[Aleksey Eliseeviç Kulakovskiy]]<ref>Klakovskaya, Lyudmila. Eksekyulyakh, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, C. 1 , S. 19, s. 305-312, 2013.</ref> (1877-1926), A. İ. Sofanov (1886-1935), N. D. Neustroev'i (1894-1926) edebiyat tarihleri ve antolojilerine almışlardır. Kulakovskiy'in 1900 yılında kaleme aldığı Bayanay Algıha (Nehrin Armağanları / Orman Ruhu'nun Dünyası) adlı şiiri Sahacanın ilk edebi eseri sayılır.<ref>Duranlı, Muvaffak. A. E. Kulakovskij, The Founder of Modern Sakha Poetry and His Critical Product is "Gifts of The River", Journal of Turkish World Studies, C. VII, S. 1, s. 55-65, İzmir, 2007.</ref> Kulakovskiy'in Oyun Tüle (Şaman'ın Rüyası), Saha Cahtalların Metiriettere (Saha Kadınlarının Portreleri) adlı şiirleri ile 1912 yılında Yakutskay Intelligentsii'ye (Saha Aydınları) tebliğ edilmiş ve çokçevresinde beğenilmiştirses getirmiştir fakat bu tebliğ yasaklanmış ve ancak 1992'de yayınlanabilmiştir. Kulakovskiy, 1925'te Bakü'de yapılan I. Türkoloji Kurultayı'na delege olarak katılmış ve geri dönerken bilinmeyen bir hastalıktan dolayı 6 Haziran 1926'da Moskova'da öldüğü duyurulmuştur. Sofanov'un İye Doydu (Anayurt) adlı şiiri ile Cadanı Çakıp (Zavallı Yakup) adlı tiyatro oyunu bugünYakut dahiCumhuriyeti'nde etkisini sürdürmektedir. Sofanov 1928yılında yaptığı bir konuşmadan dolayı beş yıllık bir sürgüne gönderilmiştir. Sürgündeyken hastalanan yazar 1935'te vefat etmiştir. Neustroev ise Sahaların ilk komedi tiyatrosu yazarıdır ve Sahaların modern tiyatrosunun kurucusu kabul edilmektedir. Neustroev yazdığı Dikaya Jizn (Vahşi Hayat), Timir Con Oğoloro (Demir Milletin Çocukları), Kuhağan Tıın (Kötü Ruh), Tieteybit (Aceleci) gibi eserleriyle bugünegünümüze kadar etkisini sürdürmüştür. Eserleri 1930'dan sonra yasaklanmış ancak 1950'den sonra kısmen yayınlanmıştır.<ref>Yuriy Vasilyev. "Yakutların Üç Klasiği" Türk Dünyası Anayurttan Atayurda, 2 (1), Ankara, 1993. s. 39-42.</ref>

[[Dosya:Platon Oyunsky 1934.jpg|küçükresim|I. Altay-Yakut Dil Konferansı Katılımcıları, Yakutsk, 1934. Soldan Sağa Oturanlar: G. U. Germogenov, P. A. Oyunsky, Bilinmiyor, G. V. Ksenofontov. Soldan Sağa Ayaktakiler: N. I. Stepanov, V. M. Novikov. Milliyetçilik yaptıkları iddiasıylasuçlamasıyla bu resimdeki Ksenofontov idam edilmiş, Oyunsky şüpheli şekilde ölmüş, diğerleri ise baskı altına alınmıştır.]]

27 Nisan 1922'de [[Yakutistan|Yakutistan Özerk Cumhuriyeti'nin]] kurulmasıyla bölgede önemlibirtakım değişiklikler meydana gelmiş, [[Sovyetler Birliği|Sovyet ideolojisi]] yeni ekonomik ve kültür politikalarını yamamk için edebiyatı bir araç olarak görmüştür. Bu konuda P. A. Oyunskiy, S. A. Novgorodov, N. D. Neustroev, A. A. İvanov gibi bazı Saha aydınları rejimi desteklerken V. Leontev, P.V. Ksenofontov gibi aydınlar da rejime muhalif olmuştur. [[Yakut Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Yakut Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin]] ilk devlet başkanı da olan Plato Alekseeviç Oyunskiy, önceleri Saha Sovyet edebiyatının kurucusu olarak gösterilirken 1937'de milliyetçilikle suçlanmış, 1937'de hapishanede ölmüştür. Yazar, Könül Irıata (Özgürlük Türküsü) şiirinde ve Kıhııl Oyun (Kızıl Şaman) manzum tiyatrosunda folklorik malzemeyi çoköncüllerinden iyifarklı ve sanatlı bir üslupla kullanmıştır. Ayrıca çocukluğundaki destan bilgisinden faydalanarak kaleme aldığı 36 bin dizelik Culuruyar Nurgun Bootur (Engel Tanımaz Nurgun Bootur) adlı dokuz bölümlük kahramanlık destanı, bugünSaha Sahalarınhalkı gururutarafından milli bir eser olarak sayılmaktadırbenimsenmiştir. Uzun yıllar yasaklı kalmasına rağmen yazarın külliyatı 1958-1969 yılları arasında Sahaca 7 cilt halinde yayınlanmıştır.<ref name=":9" />

Oyunskiy ile başlayan Saha Sovyet edebiyatı 1920'li yıllarda P. N. Çernih-Yakutskiy, Aleksey Andreeviç İvonov-Künde, Arhip Georgieviç Kudrin-Abağıınıskay, Nikaloy Egoroviç Mordinov-Amma Aççıgıya, Stepan Afanaseviç Savvin-Kün Ciribine, Gerasim Dmitrieviç Byastinov, Mihail Nikolaeviç Timofeev-Tereşkin gibi yazarlar tarafından temsil edilmiştir. 1930'lu yılların yazarları ise Borogonskay, Beriyak ve Çağılgan gibi edebi açıdan zayıf olan ideolojik yazarlardır. Bu döneme damgasını vuran yazarlar Semen Stepanoviç Yakovlev-Erilik Eristiin ve Stepan Pavloviç Efremov'dur. [[II. Dünya Savaşı]] sırasında P. Yakovleviç-Tulaahınan, V. A. Protodyakov-Kulantay ve D. S. Fedorov-Taas gibi yazarlar ön planeserler çıkmıştırvermiştir. Şavaş sonrasında S. R. Kulaçikov-Elleya, D. K. Sivtsev-Suorun Omollon, B. Habırııs ve İ. Ertyukov önemligibi yazarlar eserler vermişlerdirvermiştir.<ref>P. V. Maksimova. Yakutska Literatura, Yakutsk, 1994.</ref><ref>Samir Kazımoğlu. "Saha (Yakut) Türklerinin Edebiyatı", Türk Toplulukları Edebiyatı, C. II, Ankara, 1997, s. 26-43.</ref>

Ülkede bugüne2010 kadaryılı itibariyle 700.000 civarında Sahaca kitap basılmıştır. Günümüzde Rusça-Sahaca karışık 3 dergi, 28 gazete yayınlanmaktadır. Bunun dışında Sahaca birçok radyo ve televizyon yayını yapılmaktadır.

Sahaların 19. yüzyıl başlarına kadar bir yazı dili ve dolayısıyla alfabeleri yoktu.<ref name=":14"/> Yine bu yüzyılın başların Rusların siyasi amaçlarını desteklemek amacıyla bölgeye gönderilen misyonerlerin ve devlet görevlilerinin, ürettiği resmi ve dini yazılar için özerk alfabeler geliştirilmeye başlanmıştır. Rus alfabesi dışında Saha dili için özel olarak oluşturulan ilk alfabe 1851 yılında Otto von Böhtlingk tarafından hazırlanmıştır. Bu alfabe 1899 yılında Eduard Karloviç Pekarskiy, 1908 yılında [[Vasili Radlof]] tarafından düzenlenmiştir. 1924 yılında mevcut alfabeye büyük harfler ve noktalama işaretleri eklendi. 1929 yılında Kiril temelli alfabe yerine Latin alfabesi temelli bir alfabeye geçildiyse de artan Rus baskısıyla Modern Saha Alfabesi, 1939 yılında [[Sovyetler Birliği]] tarafından kurulan bir komisyonla günümüzde de hala kullanılan Saha Kiril Alfabesi olarak son şeklini almıştır. [[Saka (Yakut) Alfabesi|Modern alfabeye]] daha sonradan "Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү" harfleri de eklenmiştir.

!1939-BugünGünümüz

Sahaca diğer Türk dillerinden bazen izole bazen de farklı dil gruplarıyla yakın olduğukaldığı için dil bilgisi temelde aynıysa da diğer Türk dillerine göre farklılıklar gösterebilir.

Yeryüzünde konuşulan diller arasında, öznenin başta, yüklemin sonda, nesnenin ortada olduğu diller içinde bulunan Türki dillerden biri olan Sahaca, diğer diller gibi "özne+nesne+yüklem" dizimine sahiptir. Sahacanın, Altay dilleriyle bir başka yakınlığı da sıfatların her zaman adlardan önce gelişiyle ortaya çıkmasıdır.Ayrıca, sayı sıfatlarından sonra gelen adların çoğul olmayışı özelliği de belirtilmelidir. Sahacanın en önemlikarakteristik özelliklerinden biri de yine diğer Altay dillerinde de görülen sözdizimindeki olağanüstü esnekliktir.<ref name=":15" /><ref name=":19" /><ref name=":12" /><ref name=":14" />

[[Dosya:Sakha family.jpg|küçükresim|Yakutsk şehri yakınlarındaki bir etkinliğe geleneksel kıyafetleri ile katılan bir Saha ailesi. Sahaca öğreniminde ilk ve en önemli etken ailedir. Resmi kanallarda genellikle Rusça kullanıldığı için günümüzde bazı aileler çocuklarına sadece Rusça öğretmektedir.]]

BugünModern Türk lehçe ve şivelerinin çoğunda kısa veya normal olan ünlülerin yanı sıra Sahacada, Ana Türkçenin uzun ünlülerine dayanan uzun ünlü ve ikiz ünlüler vardır. Ana TürkçeTürkçede olduğude tahminolduğu edilendüşünülen "yumuşak y, yumuşak n, yumuşak g..." gibi harflerin düşme yoluyla artık Sahacada olmaması bu uzun ve ikiz ünlüleri ortaya çıkardığı düşünülmektedir. Bu harflerden biri Modern Türkiye Türkçesinde "ğ" olarak karşımıza çıkmaktadır. "Ğ" harfi birçok farklı fonksiyona sahip olsa da genel olarak oldukça belirsizdir. Bunun dışında Ana Türkçede var olduğu düşünülen bazı uzun ve ikiz harf özelliğinin Sahacada korunduğu da görülmektedir.<ref name=":17" /><ref name=":15" /><ref name=":14" /><ref name=":16" /><ref name=":18" />

Sahacada ünlü uyumu Türk dilleri başta olmak diğer Altay dillerinde olduğu gibi belli özelliklerine göre bir uyum içindedir hatta Sahacada bu uyum daha kurallıdır. Kelimeler kalınlık-incelik ve Sahaca'ya has bir şekilde genişlik-darlık (düzlük-yuvarlaklık) uyumuna göre ek alırlar. Kalınlık-incelik uyumuna göre bir kelimede yalnızca kalın veya yalnızca ince ünlüler olabilir; genişlik-darlık uyumuna göre ise bir kelimede yalnızca geniş veya yalnızca dar ünlüler olabilir. İlk hecedeki ünlüleri ancaksadece aşağıdaki tabloda gösterilen ünlüler takip edebilir:<ref name=":17" /><ref name=":15" /><ref name=":14" /><ref name=":16" /><ref name=":18" />

Sahacanın ünsüz sistemi, diğer Türk lehçe ve şivelerinde ya hiç olmayan ya da seyrek bulunan birkaç sesi gösterir. Bunlar "ý, ń, h" sesleridir. Alfabede "ý" sesi "y" harfi ile işaretlenmiştir. Ayrıca "k (kalın)" ve "k" sesinin, "ł" ile "l" sesinin de tek işareti vardır. Bunlardan "geniz y"si bir fonem olarak anlam farkı yapmasına rağmen sözlükte (y  nosovoy) açıklamasıyla "y" ile gösterilmektedir: ayıı "iş", aý ıı "suç, günah". Gırtlak ünsüzü olan "h" harfi, ünlüler arasında ve "s" harfinden değişmiş olarak ortaya çıkar. Bu "s" harfi, eskiden beri devam edenarkaik "s" harfi olabileceği gibi "ç,ş, z'" harflerinden değişen ikincil "s" harfi de olabilir.

Sahacada bir ünsüz uyumundan bahsedilemez. Sadece arka dil ünsüzlerinin geniş veya dar ünlülere bağımlılığından bahsedilebilir. Arka damak ünsüzü "h (x)", kelime başında sadece geniş ünlülerden (a, o) önce ortaya çıkar. Kelime sonunda -x (kalın k olarak okunur) birkaç geniş ünlüden (a, e, o, ö, ıa, uo, üö) sonra görülür. Kelime başında k-, e, i, ie, ö, u, ü, üö ünlülerinden önce bulunur. BunaBununla karşılıkberaber "-k", sadece dar ünlülerden (ı, i, u, ü) sonra bulunur.