Eskimo dondurması: Revizyonlar arasındaki fark

*Alaska'da [[St. Lawrence Adası|St. Lawrence]] adasındaki [[Sibirya Yupikleri]], Eskimo dondurmasını malzemesine göre değişik yaparlar. Ada tundrasının en değerli yenebilir bitkisi olan ''[[Rhodiola integrifolia]]'' sebzesini (''nooneevuk'') eskiden fok derisinden tuluma şimdi ise bir varile iyica bastırarak doldururlar ve bir süre fermente olduktan sonra dondururlar ve kış aylarında fok yağı ile birlikte dondurmaya katarak yerler<ref>Steven B. Young and Edwin S. Hall , Jr., [http://www.uaf.edu/files/apua/Young1969.pdfContributions to the ethnobotany of the St. Lawrence Island Eskimo]{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref> ve daha çok bunu özel günlerde yaparlar<ref>http://folklife-media01.si.edu/liner_notes/folkways/FW04069.pdf{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref>.

*Alaska'da [[Yupikler]] '''''akutaq''''' adını verdikleri Eskimo dondurmasını ''qecirniirutet'' («desserts») adını verdikleri tatlılar arasında sayarlar ve değişik tarifleri vardır. Aqutaq (''agu'tuk''), [[Napaskiak, Alaska|Napaskiak]] (''Napaskiaq'') yöresinde favori tatlıdır ve genelde fok yağı (bazen de ticari yağlar), azıcık şeker, haşlanmış balık, meyveler, ''[[Rumex arcticus]]'' türünden [[labada]], ''[[Equisetum arvense]]'' türü [[atkuyruğu]]nun kökleri ve kök üstü sapları ile ''[[Hippuris vulgaris]]'' türü atkuyruğunun sapları, ''[[Dryopteris austriaca]]'' türünden [[eğrelti otu]]nun yaz aylarında toplanıp kurutulan kökleri suda haşlanıp eklenerek yapılır<ref>W. H. Oswalt (1957), [http://www.uaf.edu/files/apua/Oswalt1957.pdf "A Western Eskimo Ethnobotany."] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150402113001/http://www.uaf.edu/files/apua/Oswalt1957.pdf |date=2 Nisan 2015 }} ''Anthropological Papers of the University of Alaska'', vol. 6, No. 1. College</ref>. Yine tatlılar arasında sayılan '''''qerpertaq''''' [qǝχpǝχtaq] (< qercua- «to be frostbitten») bazen akutaqtan ayrı tutulsa<ref>http://www.ankn.uaf.edu/NPE/CulturalAtlases/Yupiaq/akula/Subsistence.html</ref> da akutaq türü olarak geçer<ref name="refQerpertuq">http://www.ykhc.org/library/msg1110.pdf</ref> ve bu da Eskimo dondurması (''Eskimo ice-cream'') adıyla anılır<ref>http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\esq\yupet&first=1981</ref> ve taze çiğ turna balığı yumurtası, kırmızı ''[[Vaccinium oxycoccos]]'' meyvesi, şeker ile fok yağı karıştırılarak yapılır<ref name="refQerpertuq"/> ya da kurutulmuş balık yumurtası fok yağında ezilerek çok hızlı bir şekilde yumurta çırpar gibi çırpılır ve içerisine pişmiş ''Vaccinium oxycoccos'' meyvesi eklenir<ref>{{Web kaynağı |url=http://juneauempire.com/stories/113003/sta_tkak.shtml |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=4 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20121207073335/http://juneauempire.com/stories/113003/sta_tkak.shtml |arşivtarihi=7 Aralık 2012 |ölüurl=yes }}</ref>. Yine tatlılar arasında yer alan diğer bir aqutaq türü de '''''tenguggluk''''' adı verilen ve bol suda kaynatılan balık karaciğerine (''tenguk'') suyunu ayırmadan iki balıktan çıkarılan çiğ balık yumurtası, fok yağı, ''[[Rubus spectabilis]]'', ''[[Empetrum nigrum]]'' meyveleri ile şeker eklenip karıştırılarak yapılır<ref name="refQerpertuq"/>. Yupikler '''''mak'aq''''' adını verdikleri tatlıyı Pasifik sonbalığı yumurtalarını fok yağı ile karıştırıp kaymak gibi köpürene kadar çırparlar ve içine ''[[Rubus spectabilis]]'' meyvesi katarak yaparlar. [[Fare]]lerin kışlık depolarından alınan bitki kök ve saplarıyla ([[ugnarat neqait]] «fare yiyeceği / mouse food») yapılan ve '''''anllelget''''' adı verilen akutak tarifine İngilizcede «fare akutağı» (''mouse akutaq, mouse akutak'') denir<ref>http://meigainalaska.blogspot.com/</ref>. Bitki akutakları olarak '''''quagciq akutaq''''' adı verilen türü ''[[Rumex arcticus]]'' (''quagciq'') bitkisinden<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.hss.state.ak.us/dpa/programs/nutri/wic/Recipes/desserts/dessert_05.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=3 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111225005434/http://www.hss.state.ak.us/dpa/programs/nutri/WIC/Recipes/desserts/dessert_05.htm |arşivtarihi=25 Aralık 2011 |ölüurl=yes }}</ref>, '''''ikiitulek''''' (harfiyen «ikiituk'lu») adı verilen türü ''[[Angelica lucida]]'' (''ikiituk'') bitkisinden yapılır. Etli akutak için '''''kemlek''''' (harfiyen «etli») adı kullanılır ve memeli hayvan [[et]]iyle (''kemek'') yapılır. Kar akutağı olarak '''''qanikcalek''''' (harfiyen «karlı») adı verilen türü yerdeki [[kar]]la (''qanikcaq'') yapılır. Diğer akutak türleri arasında '''''tunulek''''' ile '''''uqiinaq''''' sayılabilir. Yupikler ''tumnaq'' adını verdikleri büyük servis çanağında dondurmayı yaparlar ve ''qantaq'' adını verdikleri tahta ve [[huş kabuğu]]ndan yaptıkları kapları hem yemek koymada kullanırlar hem de Eskimo dondurması doldururlar<ref name="refDohpack">[http://alaska.si.edu/record.asp?id=88 Alaska Native Collections : ''qantaq'' “bowl, plate, dish” ]</ref>. Akutaq günlük yemek değildir ve özel günlerde özene bezene yapılır<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.uaf.edu/files/librarygraphics/Barker-pages.pdf |başlık=Yup’ik Dancing Is Like Akutaq: A Rich Mixture] |erişimtarihi=4 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150402102434/http://www.uaf.edu/files/librarygraphics/Barker-pages.pdf |arşivtarihi=2 Nisan 2015 |ölüurl=yes }}</ref>.

*Alaska'da Qawiaraq [[İnyupikler]]i '''''akutaq''''' (phonetic: ''agoodik'' «the blended one, the mixture»<ref name="refKawetuq">[http://www.nortonsoundhealth.org/kaniqsirugut/k49/page20.pdf The story of Eskimo ice cream By Lee Ann Hoogendorn-Alowa] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121202173126/http://www.nortonsoundhealth.org/kaniqsirugut/k49/page20.pdf |date=2 Aralık 2012 }}, Tribal Social Worker, Kawerak</ref>) denen Eskimo dondurmasını, Batılarla karşılaşmadan önceleri, [[rengeyiği]] ve [[sığın]] gibi kara memelilerinden elde ettikleri [[içyağı]]/[[donyağı]], [[fok]], [[mors]] ve [[balina]] gibi deniz memelilerinden elde ettikleri sıvı hayvan yağını, [[Pasifik sombalığı]] gibi balıkları, balık karaciğerini, kurutulmuş sombalığı yumurtalarını, ''[[Rubus spectabilis]]'', ''[[Empetrum nigrum]]'' gibi meyveleri ve sebzeleri kullanarak yapar ve kesinlikle şeker kullanmazlardı. Yapımında iki farklı yağ kullanılır. Bunlardan sıvı olanı (''animal oil'') deniz memelilerinin İngilizcede ''blubber'' denen derialtı katmanını dilimleyip günlerce ahşap fıçılarda bekletirler ve süzülmesini sağlarlar, katı olanı (''dried fat'') ise kara memelilerinin içyağını etsiz boş kurutarak elde ederler. Yapılırken önce içyağı ufak parçalar hâlinde doğranarak elle yoğrulur ve yavaş yavaş deniz memelilerinden elde edilen sıvı yağ akıtılır ve elle yoğurma elle çırpmaya döner, belki birazcık da su katılabilir. Karışım beyaz köpüklü olana kadar çırpmaya ve sıvı yağ eklemeye devam edilir ve meyve ve sebzeler eklenir. Eskimo dondurması avcının ilk fokunu ya da Kutup ayısını avlaması şerefine kutlanan törenlerde yenmek üzere annesi ya da babaannesi tarafından yapılırdı. [[Solomon, Alaska|Solomon]] yöresindeki bazı İnyupikler, bu dondurmayı sincabın karaciğer yağı, fok yağı ve ''[[Vaccinium uliginosum]]'' meyvesini karıştırıp yapar. Günümüzde Qawiaraq İnyupikler değişen şartlara bağlı olarak malzemeye Crisco marka ticari yağ, şeker, kayısı ya da şeftali gibi kuru meyve, kuru üzüm ve dışarıdan gelen dondurulmuş ahududu ya da böğürtlen gibi yabancı ticari ürünler eklenmektedir.<ref name="refKawetuq"/>.

*Alaska'da [[Wales, Alaska|Wales]] (''Kiŋigin'') [[İnyupikler]]i '''''qamamuq''''' adını verdikleri Eskimo dondurmasını, Batılılardan aldıkları [[Şükran Günü]] kutlamalarında da yapmaktadırlar<ref>http://wales.bssd.org/blog/?p=538{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref>.