Zazaca: Revizyonlar arasındaki fark

Zazaca üzerine ilk araştırmalar 1856 yılında dilbilimci Peter I. Lerch'in derlemeleri ile başladı. [[Kırım Savaşı]]nda Ruslara esir düşen Osmanlı askerlerinin tutulduğu Roslow'a giden Lerch, buradaki Kürt askerler arasında gezerek [[Kürtçe|Kurmancca]] ve Zazaca birçok derlemeler yaptı. Lerch, bu çalışmalarını üç cilt halinde kitaplaştırarak sırasıyla 1856, 1857 ve 1858 yıllarında [[Rusça]] olarak yayınladı.<ref name="Lerch-russian">Lerch, Peter, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg (Петр Лерх, Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен) I-II-III, продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук : И. Глазунова, 1856/57/58</ref> Lerch, kitabının Almanca tercümesini de iki cilt halinde sırasıyla 1857 ve 1858 yıllarında yayınladı.<ref name="Lerch1" /> Dilbilimci ve etnolog Robert Gordon Latham, Dr. H. Sandwith'in derlediği bir Zazaca sözlük listesini 1856<ref>Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", ''Transactions of The Philological Society'', London, 1856, ss. 40-42</ref> ve 1860<ref>Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", ''Opuscula: Essays, Chiefly Philological and Ethnographical'', Williams & Norgate, London, Edinburg, Leipzig, 1860, s.242&nbsp;</ref> yıllarında yayınlamıştır. 1862'de Wilhelm Strecker ve Otto Blau tarafından Dersim Zazacasına ait bazı notlar yayınlandı.<ref name="Blau">Blau, Otto (1862),"Nachrichten über kurdische Stämme-III, Mittheilungen über die Dusik-Kurden", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Steiner in Komm, 1862, s.621-627</ref> Daha sonra Friedrich Müller (1864)<ref name="Muller" />, Albert van Le Coq (1903)<ref name="Lcoq1" /> gibi dilbilimciler Zazaca üzerine kimi derlemeler ve dilbilimsel analizler yaptılar. Bu zamana kadar ismi anılan dilbilimciler Zazacayı [[Kürtçe]]'nin bir lehçesi olarak değerlendirdiler.<ref>Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016, s. 170</ref>

 

 

1906 yılında batı İrani dillerinin dökümantasyonu ve dilbilimsel analizi için görevlendirilen dil bilimci Oskar Mann’ın Ortadoğu seyahatinde Zazacanın özellikle Siverek ve Bingöl yörelerinden o zamana kadar en geniş derlemesini gerçekleştirmiştir. Elazığ ve Siverek'de Zazaca dil kayıtları yapmıştır. Oscar Mann ilk olarak Zazaca’nın gramatik yapısını incelemiştir. Yaptığı dil bilimsel analizlerin sonuçlarını, Siverek'de iken Prusya Bilimler Akademisi’ne gönderdiği mektubunda şu şekilde bildirilmiştir:

 

Oscar Mann'ın mektuplarından yola çıkarak yazdığına göre Siverek’te bulunurken Dersim’e gitmeyi planladığı görüyoruz mektubunda şunları yazmıştır. "Harput, Hozat ve Mazgirt’de ki çalışmaların ön safhası olarak kendisinin derlediği kelimelerden istifade edebilirim. iki üç hafta daha burada kalacağım; sonra Harput ve adı biraz kötüye çıkarılan Dersim’de daha az kalırım..."<ref>O. Mann, ebenda.</ref>

 

1917 yılında O. Mann’ın ölümünden sonra, Prusya Bilimler Akademisi, İranolog Karl Hadank'ı onun eserini tamamlaması için görevlendirmiştir. O.Mann’ın Zazaca üzerine yazdığı metinler, K.Hadank’a yetmemiştir. Karl Hadank, Zazaca araştırmasını genişletmek için daha zengin dil materyali elde etmeyi planlamıştır. Hadank, 1932 yılında Suriye ve Irak’ta Zazaca metinleri kaydetmek için bir bilimsel araştırma seyahatine girişmiştir. Ancak yazdıklarına göre yanlış bir kılavuzun tuzağına geldiğini farkediyor, Zazaları da kürt olarak nitelemeye çalışan Kürt politikacısı [[Celadet Bedirxan]]’a rastlamıştır. Karl Hadank, bir süre sonucunda bunun farkına varmış olmalı ki, not defterine şunu yazmıştır: "Emir Zazaları, Kürt sayıyor ve hepsini kürtleşmiş olarak görmek istiyor, benim Zazaca’ya bu kadar ilgi göstermem pek hoşuna gitmiyor." demiştir.<ref>K. Hadank, Nachlaß, Staatsbibliothek Berlin (W), H 4,1, Seite i.</ref> İranolog Karl Hadank’ın da ağızlar üzerine yazdığı gramer analiziyle birlikte 1932’de Leipzig’de kitap olarak yayınlamıştır. Böylece o zamana dek araştırmalarda ihmal edilen Zazaca diline gereken değeri verilmiş oldu. Zazacanın dil bilimindeki yerini uluslararası düzeyde kabul ettirme Alman bilimcileri Oskar Mann ile Karl Hadank’ın özverili çalışmaları sonucudur.

 

Zazaca Dilinin dil bilimi tarihindeki yeri O. Mann’dan sonra (1906), P. Tedesco (1921),K. Hadank (1926-32), G. Morgenstierne (1958),