United Fruit Company: Revizyonlar arasındaki fark

1871 yılında Amerikalı demiryolu şirketi sahibi Henry Meiggs, [[Kosta Rika]] hükümetiylehükûmetiyle bir demiryolu inşa anlaşması imzalar. Buna göre başkent [[San Jose]] ile sahildeki Limon kenti arasında demiryolu yapılacaktır. Meiggs’e projede genç yeğeni Minor Keith yardımcı olmaktadır. Amcasının 1877 yılında ölmesiyle Keith projenin başına geçer. Keith demiryolu inşaatında çalışan işçilere düşük maliyetli bir yiyecek arayışında olduğu için inşa etmekte olduğu demiryolu hattı boyunca muz yetiştirmeye başlar. Hat tamamlanınca muz çiftliğini ülkesine taşımaya karar verir. Muz yetiştiriciliğinin kârlılığını gören Keith muz ticaretine girer.

Zamanla büyüyen Keith’in muz ticaret işletmesi ile Andrew Preston’ın Boston Fruit Şirketinin birleşmesiyle 1899 yılında United Fruit doğar. 20.yüzyılda şirket büyüyecek ve Orta Amerika ve Karayiplerde, özellikle de [[Kolombiya]], [[Ekvador]] ve [[Karayipler]]de büyük çiftlikleri kontrol eder duruma gelmiştir. Standard Fruit Şirketi<ref>Şirketin şimdiki ismi ''Doyle Food''’dur.</ref> yle rekabet halinde olsa da dünya çapında bir tekel olacaktır. Şirketin [[Guatemala]]’daki etkisi o kadar büyüktür ki hükümethükûmet 1901 yılında ülkenin posta hizmetlerini idare etme yetkisini United Fruit şirketine verecektir. 1930 yılına gelindiğinde şirket 20 tane rakip şirketi yutmuş, 215 milyon dolarlık sermayesiyle Orta Amerika’daki en büyük şirket haline gelmiştir.

United Fruit sürekli olarak çıkar sağlamak amacıyla çeşitli ülke hükümethükûmet yetkililerine rüşvet vermek, işçilerini sömürmek, vergi vermeyerek faaliyet gösterdiği ülkeye yatırım yapmamakla eleştirilmektedir. Ayrıca tekelci yapı kurmakla itham edilmektedir. Şirket, Latin Amerikalı gazeteciler tarafından “ahtapot” olarak adlandırılmakta ve bölgedeki sol partiler sürekli olarak şirket işçilerini grev yapmak için teşvik etmektedir. Şirketin bölge ülkeleri üzerindeki egemen yapısı, Latin Amerika’daki komünist partiler tarafından [[Bolşevik]] lider [[Vladimir Lenin]] tarafından formüle edilen [[emperyalizm]]in doğrudan yansıması olarak tanımlanmaktadır. Latin Amerika ülkelerinin bağımsızlığından yana tavır alan önde gelen yazarlar olan Carlos Luis Fallas ([[Kosta Rika]]), Ramon Amaya Amador ([[Honduras]]), Miguel Angel Asturias ([[Guatemala]]), [[Eduardo Galeano]] ([[Uruguay]]), [[Gabriel Garcia Marquez]] ([[Kolombiya]]) ve [[Pablo Neruda]] ([[Şili]]) eserlerinde şirketi eleştireceklerdir.

1954 yılında [[Guatemala]]’daki seçim yoluyla iktidara gelmiş olan Albay [[Jacobo Arbenz Guzman]] hükümetihükûmeti, ülkeyi Honduras’dan işgal eden ABD destekli Albay [[Carlos Castillo Armas]] tarafından devrilir.<ref>Shoultz, Lars: "Beneath the United States", s. 343. Harvard University Press, 1998</ref> ABD Başkanı [[Dwight Eisenhower]] tarafından onaylanan harekat için Armas’ın askerleri CIA tarafından silahlandırılmış, eğitilmiş ve desteklenmiştir.<ref>ibidem s.340 Operasyonun kod adı PBSuccess’dir</ref> Darbeden önce Guatemala’da faaliyet gösteren United Fruit Company yöneticileri ABD’deki [[Truman]] ve Eisenhower yönetimlerini uyararak başa gelen Arbenz’in Guatemala’yı [[Sovyetler Birliği]]'ne yaklaştıracaklarını iddia etmişlerdir. Arbenz’in solcu olmasının yanı sıra hükümetinhükûmetin almak üzere ilan ettiği toprak reformu kararı da United Fruit şirketini olumsuz yönde etkileyecektir. Guatemala’daki en büyük şirket olan United Fruit toprak reformunun hayata geçirilmesi halinde topraklarının %40’ını kaybedecektir. ABD Dışişleri Bakanı [[John Foster Dulles]] [[komünizm]]e düşman bir kişiydi ve sahibi olduğu ''Sullivan & Cromwell'' Avukatlık Bürosu aracılığıyla United Fruit ile ilişkideydi. Kardeşi [[Allen Dulles]] ise [[CIA]] şefiydi ve United Fruit yönetim kurulundaydı. Bunun gibi ABD dış siyasetinde etki sahibi çok sayıda yetkili 1950’li yıllarda United Fruit ile bir şekilde ilişki halindeydi. Ancak darbe şirkete yarar sağlamadı. Hisselerinin değeri düşüşe geçti, Eisenhower yönetimi tarafından başlatılan [[anti-tröst]] yasaları da şirketi etkileyecektir. Şirket Guatemala’daki son işlerini de 1972 yılında tasfiye edecektir.

Şirketin [[Küba]]’daki yatırımları, özellikle Oriente bölgesindeki şeker değirmenleri 1959 yılında gerçekleşen [[Küba Devrimi]] sonrasında ulusallaştırılacak ve [[Fidel Castro]] yönetimi bu işletmelere el koyacaktır. 1960 yılı Nisan ayına gelindiğinde Castro, United Fruit şirketini Kübalı muhaliflere destek vermek ve adaya bir işgal planlamakla suçlayacaktır.<ref>Thomas, Hugh (1971). Cuba: The Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row. s.867</ref> Castro ABD’yi “''Küba, Guatemala olmayacaktır''” diyerek uyarmasına rağmen ABD destekli Kübalı sürgünler 1961 Nisan ayında [[Domuzlar Körfezi Çıkarması]] ile çıkacak ancak başarısız olacaklardır. Şirket ek konulan mal varlığına dair Küba hükümetindenhükûmetinden zararlarını tazmin edemeyecektir.

Latin Amerika bölgesinde United Fruit işçilerinin en ses getiren eylemi 12 Kasım 1928 tarihinde yaşanır. Onbinlerce işçi işi bırakacaktır. 6 Aralık günü grevci işçilere saldıran General Cortes Vargas komutasındaki ordu birlikleri yüzlerce işçinin ölmesine sebep olacaktır.<ref>Gabriel Garcia Marquez’in ''Yüz Yıllık Sessizlik'' romanı bu olayları konu alır</ref> Ordu birlikleri alınan ateş etme kararını işçilerin arasında komünistler olduğunu iddia ederek savunacaktır. Kolombiyalı milletvekili Jorge Eliecer Gaitan, askerlerin United Fruit şirketinin talimatıyla ateş açtıklarını iddia edecektir. Olay büyüyerek bir skandal halini alacak ve 1930 yılında devlet başkanı Miguel Abadia Mendez’in Muhafazakar Partisinin 44 yıllık hükümetininhükûmetinin sona ermesine yol açacaktır.