Taşıma kapasitesi (ekoloji): Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
ingilizce "Carrying capacity" maddesinden çeviri |
ingilizce "Carrying capacity" maddesinden çeviri |
||
51. satır:
| publisher=Island Press/Shearwater Books
}}</ref>
===Taşıma kapasitesini düzenleyen faktörler===
Bir sistemin taşıma kapasitesinin bazı yönleri mevcut gıda, su, hammadde tedariki ve/veya diğer benzer kaynaklar gibi konuları içerebilir. Buna ek olarak, taşıma kapasitesini yöneten, doğada daha az içgüdüsel veya daha az sezgisel olabilen, sürekli artan ve/veya sürekli biriken [[atık]] seviyeleri, çevresel hasar ve/veya herhangi bir karmaşık çalışma sistemi temel bileşenlerinin ortadan kaldırılması gibi başka faktörler de vardır. Örneğin, herhangi bir [[karmaşık sistem]]'in (örneğin, bir uzay aracı veya bir uçak veya bir otomobil veya bilgisayar kodu veya yaşayan bir omurgalıların vücut bileşenlerini hayal edin) büyük veya kritik kısımlarının ortadan kaldırılması, temel süreçleri ve dinamikleri, sistem arızalarına veya beklenmedik çökmelere neden olacak şekilde kesintiye uğratabilir. (Bu son faktörlerin bir örneği olarak, böyle bir uçak gibi karmaşık bir sistemin "taşıma kapasitesi" mevcut yiyecek, su veya kullanılabilir oturma meselesinden daha fazlasıdır; aynı zamanda taşınan toplam ağırlığı yansıtır ve yolcularının parçalara, pencerelere, kanatlara, motor parçalarına, yakıta ve yağa, vb. zarar vermediği, imha etmediği veya tahrip etmediğini varsayar) Dolayısıyla, küresel ölçekte, gıda ve benzeri kaynaklar, dünyadaki insan yolcular kendi kendine bakım, kendi kendini sürdürme ve kendi kendine onarım için gerekli süreçler için kritik biyosferik yaşam destek kapasitelerini sökmez, ortadan kaldırmaz veya başka şekilde yok etmezlerse, gezegensel taşıma kapasitesini bir ölçüde etkileyebilir.
Dolayısıyla, yalnızca kaynak kısıtlamalarına (gıda gibi) odaklanan "taşıma kapasitesi" yorumları daha geniş fonksiyonel faktörleri ihmal edebilir. İnsanlar uzun vadede ne kilo alır ne de kilo verirlerse, hesaplama oldukça doğrudur. Yiyecek miktarı her zaman "Y" miktarına eşitse, taşıma kapasitesine ulaşılmıştır. İnsanlar, üreme başarılarını artırma ihtiyacı ile ilgili olarak, gıda arzının değişebileceğini ve aynı zamanda çevredeki diğer faktörlerin insanların gıda ihtiyacını değiştirebileceğini anlıyorlar. Örneğin bir ev, sıcak kalmak için bir başkasının yemesi gereken kadar yemek yemesine gerek olmadığı anlamına gelebilir. Zaman içinde, parasal işlemler takas ve yerel üretimin yerini aldı ve sonuç olarak yerel insan taşıma kapasitesini değiştirdi. Ancak satın alımlar binlerce mil uzaklıktaki bölgeleri de etkiliyor. Örneğin, bir otomobilden çıkan [[karbondioksit]] üst atmosfere gider. Bu, [[Paul R. Ehrlich]]'in [[I = PAT]] denklemini geliştirmesine yol açtı.<ref>{{Cite journal |doi = 10.1126/science.171.3977.1212|pmid = 5545198|bibcode = 1971Sci...171.1212E|title = Impact of Population Growth|journal = Science|volume = 171|issue = 3977|pages = 1212–1217|last1 = Ehrlich|first1 = Paul R.|last2 = Holdren|first2 = John P.|year = 1971}}</ref>
: {{math|1=''I'' = ''P'' ∙ ''A'' ∙ ''T''}}
burada:
: ''I'' tüketimden kaynaklanan çevre üzerindeki etkidir
: ''P'' nüfus sayısıdır
: ''A'' kişi başına tüketimdir (refah)
: ''T'' teknoloji faktörüdür
[[File:Logistic curve examples.png|thumb|Bu, lojistik eğri modeli nedeniyle nüfusun bir grafiğidir. Nüfus, taşıma kapasitesinin üzerinde olduğunda azalır ve taşıma kapasitesinin altında olduğunda artar.]]
Taşıma kapasitesi (K) ile ilgili önemli bir model lojistik büyüme eğrisidir. Lojistik büyüme eğrisi nüfus artış hızının, mevcut kaynakların ve taşıma kapasitesinin birbirine nasıl bağlı olduğunun daha gerçekçi bir versiyonunu göstermektedir. Lojistik büyüme eğrisi modelinde gösterildiği gibi, nüfus büyüklüğü küçük olduğunda ve çok sayıda kaynak mevcut olduğunda, nüfus zamanla artar ve büyüme oranı da artar. Bununla birlikte, nüfus büyüklüğü taşıma kapasitesine yaklaştıkça ve kaynaklar sınırlı hale geldikçe, büyüme oranı azalır ve nüfus K'de dengelenmeye başlar. Bu model, taşıma kapasitesinin değişmediği varsayımına dayanmaktadır. Bununla birlikte, akılda tutulması gereken bir şey, bir nüfusun taşıma kapasitesinin artabileceği veya azalabileceği ve onu etkileyen çeşitli faktörlerin olmasıdır. Örneğin, nüfus artışındaki bir hızlanma, gerekli doğal kaynakların aşırı sömürülmesine ve dolayısıyla bu ortamın toplam taşıma kapasitesinin düşmesine neden olabilir.<ref>Swafford, Angela Lynn. "Logistic Population Growth: Equation, Definition & Graph." Study.com. N.p., 30 May 2015. Web. 21 May 2016.
"Logistic Population Growth - Boundless Open Textbook." Boundless. N.p., n.d. Web. 21 May 2016.
</ref>
Teknoloji, taşıma kapasitesinin dinamiklerinde rol oynayabilir ve bu bazen olumlu olabilirken, diğer durumlarda etkisi sorunlu olabilir.<ref>{{Cite journal |doi = 10.1016/j.resconrec.2014.11.002|title = Carrying capacity assessment of forest resources: Enhancing environmental sustainability in energy production at local scale|journal = Resources, Conservation and Recycling|volume = 94|pages = 11–20|year = 2015|last1 = Martire|first1 = Salvatore|last2 = Castellani|first2 = Valentina|last3 = Sala|first3 = Serenella}}</ref> Örneğin, geçmişte Neolitik devrimin tarımın icadı yoluyla dünyanın insanlara göre taşıma kapasitesini arttırdığı öne sürülmüştür. Benzer şekilde, gıdalar açısından bakıldığında, fosil yakıt kullanımının, depolanan güneş ışığını kullanarak dünyanın taşıma kapasitesini yapay olarak artırdığı iddia edilmiştir ancak gıda üretimi, Dünya'nın iklimsel ve biyosferik yaşam destek sistemlerinin bu tür fosil yakıtlardan kaynaklanan hasara ve atıklara dayanma kapasitesini garanti etmez. Bununla birlikte, bu tür yorumlar, küresel sistemin diğer tüm kritik bileşenlerinin sürekli ve kesintisiz çalıştığını varsayar. Dünyanın insanlara göre taşıma kapasitesini artıran diğer teknolojik ilerlemelerin de olduğu öne sürülmüştür: [[denizden kazanılmış toprak]], [[gübre]], [[kompost|kompostlama]], [[sera]]lar, [[toprak ıslahı]] ve [[balık yetiştiriciliği]]. Ancak, olumsuz bir şekilde, birçok teknoloji, ekonomik varlıkların ve bireysel olarak insanların, her zamankinden daha geniş bir ölçekte, çok daha hızlı ve verimli bir şekilde çok daha fazla hasar ve imha uygulamasına olanak tanır. Örnekler arasında makineli tüfekler, motorlu testereler, ağır iş makineleri sayılabilir ve sanayileşmiş balıkçılık filolarının hedeflenen balık türlerini balıkların üreyebileceğinden daha hızlı yakalama ve hasat etme kapasitesi, teknolojinin bu tür sorunlu sonuçlarına örnektir.
[[Tarımsal kapasite]] Dünya üzerinde 20. yüzyılın son çeyreğinde genişledi. Ancak şimdi, 1990'larda başlayan dünya tarım kapasitesindeki (ve dolayısıyla taşıma kapasitesindeki) düşüşün devam ettiğine dair pek çok tahmin var. En dikkat çekici olanı, Çin'in gıda üretiminin, 21. yüzyılın son yarısında % 37 oranında azalacağı tahminidir ve Çin'in nüfusu 2050 yılına kadar yaklaşık 1,5 milyar kişiye genişleyebileceğinden, dünyanın tüm taşıma kapasitesine bir yük getirmesi ihtimalidir.<ref>Economy, E., ''China vs. Earth'', The Nation, May 7, 2007 issue</ref> Çin'in tarımsal kabiliyetindeki bu azalma (diğer dünya bölgelerinde olduğu gibi) büyük ölçüde dünya [[su krizi]] ve özellikle 20. yüzyılın ortalarından beri Çin'de gerçekleşmekte olan sürdürülebilir olmayan [[yeraltı suyu]] madenciliğe bağlıdır.<ref>Nielsen, R., ''The Little Green Handbook'', [[Picador (imprint)|Picador]], (2006) {{ISBN|978-0-312-42581-4}}</ref>
[[Dünya Politikası Enstitüsü]]'nden [[Lester Brown]], aşağıda tartışılan [[ekolojik ayak izi]] muhasebesine dayanarak şunları söyledi: "Mevcut tüketim seviyemizi sürdürmek 1.5 adet Dünya gerektirir".<ref>{{cite book
| last =Brown
| first =L. R.
| title =World on the Edge
| publisher =Norton
| series =Earth Policy Institute
| year =2011
| page =7
| isbn =978-0-393-08029-2
}}</ref>
===Ekolojik ayak izi===
Ekosistemin taşıma kapasitesine kıyasla insanla ilgili [[talep]] tahmin etmenin bir yolu "[[ekolojik ayak izi]]" muhasebesidir. Ekolojik Ayak İzi muhasebesi, gelecekteki olasılıklar ve "taşıma kapasitesi kısıtlamaları" tarafından getirilebilecek kısıtlamalar hakkında spekülasyon yapmak yerine geçmişin ampirik, spekülatif olmayan değerlendirmelerini sunar. Aynı yıl, biyolojik kapasite olarak ölçülen tarihi yenilenme oranlarını, ekolojik ayak izi olarak ölçülen tarihi insan talebine kıyasla karşılaştırmaktadır.<ref name="WS">{{cite journal | last1 = Wackernagel | first1 = M. | last2 = Schulz | first2 = N.B. | display-authors = etal |year=2002 |title="Tracking the ecological overshoot of the human economy |journal=[[PNAS|Proc. Natl. Acad. Sci. USA]] | volume = 99 | issue = 14| pages = 9266–9271 | doi=10.1073/pnas.142033699 | pmid=12089326 | pmc=123129| bibcode = 2002PNAS...99.9266W }}</ref><ref>Rees, W.E. and Wackernagel, M., ''Ecological Footprints and Appropriated Carrying Capacity: Measuring the Natural Capital Requirements of the Human Economy'', Jansson, A., Folke, C., Hammer, M. and Costanza R. (ed.), [[Island Press]], (1994)</ref> Global Footprint Network'ün [http://data.footprintnetwork.org veri platformu] tarafından elde edilen en son sonuçlar, insanlığın ayak izinin 2016'da gezegenin biyolojik kapasitesini % 70'in üzerinde aştığını gösteriyor. Bununla birlikte, bu ölçüm, mevcut fosil yakıtların tükenmesini hesaba katmaz, bu da mevcut hesaplamadan yüzlerce kat daha fazla karbon ayak izine neden olur.<ref>{{cite web|url=http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/frequently_asked_technical_questions/|title=FAQ - Global Footprint Network|author=|date=|website=footprintnetwork.org|accessdate=28 March 2018}}</ref>
Ayrıca, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin ekolojik ayak izlerini azaltma ve sürdürme kabiliyetine ilişkin endişeler de vardır. Politika yapımında sürdürülebilir gelişmeyi ve bakımı yeterince değerlendirebilen daha iyi bir çerçeve sunmak için çalışan bilim adamları Holden ve Linnerud, dünyadaki farklı ülkelerin küresel konumlarını ölçen ve 2007'de GSYİH [[Satınalma gücü paritesi]] ile ekolojik ayak izi arasında doğrusal bir ilişki olduğunu gösteren bir diyagram oluşturdular. Diyagramına göre ABD, Küba, Bangladeş ve Kore'ye kıyasla Norveç, İsveç ve Avusturya ile birlikte kişi başına en büyük ekolojik ayak izine sahipti.<ref name="The Sustainable Development Area">{{cite journal|last1=Holden|first1=Erling|last2=Linnerud|first2=Kristin|title=The sustainable development area: satisfying basic needs and safeguarding ecological sustainability|journal=Sustainable Development|date=May 2007|volume=15|issue=3|pages=174–187|doi=10.1002/sd.313}}</ref>
==Kaynakça==
| |||