Sarıbıçaklar: Revizyonlar arasındaki fark

'''Sarıbıçaklar'''<ref name="refAnabr">AnaBritannica (1987, cilt: 6, sayfa: 559, madde: Çipevyalar)</ref> ya da '''Sarıbıçak Kızılderilileri''' ([[Tlınçonca]] ''T’satsąot’ınę''<ref name="refWeledeh">Weledeh Yellowknives Dene (1997), [http://www.akaitcho.info/linked/weledeh%20yellowknife%20dene%20history.pdf Weledeh Yellowknives Dene, a history] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160303184755/http://www.akaitcho.info/linked/weledeh%20yellowknife%20dene%20history.pdf |date=3 Mart 2016 }}. Dettah: Yellowknives Dene First Nation Council</ref>, {{Dil|en|Yellowknives, Yellow Knives, Yellowknife Indians, Red-knife Indians, Red Knives, Copper Indians, T'atsaot'ine|dil_adı=e}}), [[Kanada]]'nın [[Kuzeybatı Toprakları]]'nda yaşayan, [[avcı ve toplayıcı]], [[yarı göçebe]], [[anasoylu]], [[animist]] ya da [[şamanist]] [[Subarktik Kızılderilileri|Subarktik yerlisi]] [[Kızılderililer|Kızılderili]] halkı. Etnik olarak ana çekirdek kabilesi [[Tlınçonlar|Tlınçon]] (''Dogrib'') ve iki küçük kabilesi de [[Denesulineler|Denesuline]] (''Chipewyan'') olan kabile birliğidir ve en yakın akrabaları birlikte [[Kuzey Atabaskları]] içinde [[Doğu Atabaskları]] (ya da Deneler) grubunu oluşturan [[Denetalar]] ile [[Sahtular]]dır. Ana kabilesi [[Tlınçonca]]nın '''Sarıbıçak Tlınçoncası''' (''Yellowknife dialect'' of Tłı̨chǫ) denen lehçesini konuşurken, daha ufak olan diğer iki kabile [[Denesulinece]] konuşurlar. Diğer [[Kanada Kızılderilileri]] gibi Sarıbıçaklar da yasal olarak [[Kızılderili rezervi]] adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. İngilizce adları [[Yellowknife]] yerleşimine ve [[Yellowknife Nehri]]'ne verilmiştir.

'''Sarı-bıçak''' < '''Yellow-knives''' [çoğul] '''Yellow-knife''' [tekil] adı [[İngilizce]]deki en yaygın tarihi adlarıdır ve bu ad yerlilerin kendilerine verdikleri '''T’satsąot’ınę''' («metal or copper people» < [[Tlınçonca]] ''satsǫ̀''<ref name="refTlıçoyatii">[{{Web kaynağı |url=http://www.tlicho.ca/sites/tlicho/files/dogrib_dictionary.pdf |başlık=Tłı̨chǫ Yatıı̀ Enı̨htłʼè / A Dogrib Dictionary] |erişimtarihi=18 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120713204043/http://www.tlicho.ca/sites/tlicho/files/dogrib_dictionary.pdf |arşivtarihi=13 Temmuz 2012 |ölüurl=yes }}</ref> «metal, iron, copper») adının kısmî çevirisidir. Bu yerlice ad tarihi kaynaklarda ''Täl-soté-e-nä, T'altsan ottiné, Thatsan-o'tinne, Tran-tsa ottinè, Tantsan-hoot-dinneh, Tantsa-ut'dinnè, T'attsan-ottinè, Tansawhot-dinneh, Tantsa-whoots, Tantsawhot-dinneh, Tauts-wot-dinni'' imlâlarıyla da tespit edilmiştir. Bıçaklarını ve kap kacaklarını doğal [[bakır]] metalinden yapmalarından dolayı bu adı almıştır ve ticarî/coğrafî olarak [[Bakır İnuitleri]]'nin güney komşularıdır. İngilizcede '''Kızıl-bıçak''' (Red-knives [Mackenzie ve Franklin], Red-knife Indians) adı da tarihi kaynaklarda geçer. Ayrıca '''Bakır Kızılderilileri''' (''Copper Indians'' [Hearne]) adı da kullanılmıştır. [[Fransızca]]da da benzer biçimde ''Dènè Couteaux-Jaunes'' («Sarı bıçak Deneleri»), ''Gens de Cuivres'' («bakır insanları»), ''Indiens Cuivres'' («Bakır Kızılderilileri») adları kaydedilmiştir.<ref name="refWeledeh"/>

Sarıbıçaklar tarihi olarak [[Büyük Esir Gölü]]'nün (''Tinde'e'' «Great Lake») kuzey ve kuzeydoğu çevresinde [[Yellowknife Nehri]] ile [[Yellowknife Körfezi]] (''Weledeh Cho'' «Inconnu River») yörelerinde ve [[Coppermine Nehri]] boyunca kuzeye doğru olan alanda, kuzeydoğuda [[Back Nehri]] (''Thlewechodyeth'' ya da ''Thlew-ee-choh-desseth'' «Great Fish River»)<ref name="EoC">{{Web kaynağı | url = http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=A1ARTA0000440 | soyadı = Marsh | ad = James | authorlink = James Harley Marsh | başlık = Back River | çalışma = [[The Canadian Encyclopedia]] | yayıncı = [[The Historica Dominion Institute]] | erişimtarihi = 5 Ağustos 2010 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20110608143529/http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=A1ARTA0000440 | arşivtarihi = 8 Haziran 2011 | ölüurl = no }}</ref> ve doğuda [[Thelon Nehri]] (ya da ''Akilinik'') yörelerinde yaşıyorlardı<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=The Stefansson-Anderson Arctic Expedition of the American Museum: Preliminary Ethnological Report|journal=Anthropological Papers of the American Museum of Natural History|cilt=14|yayıncı=American Museum of Natural History|location=New York|yıl=1919|sayfalar=26|isbn=0065-9452|oclc=1116815|url=http://books.google.com/?id=O9Bb-f8oZPEC&printsec=titlepage}}</ref>. Bölgedeki büyük nehirleri ve geleneksel karayollarını kullanarak ticaret ve seyahat için [[Hudson Körfezi]] gibi uzak doğularında bulunan yerlere de giderlerdi. Sarıbıçaklarla ilk karşılaşan [[Avrupalı]] 1769-72 yıllarında yöreyi dolaşan [[Samuel Hearne]]'dir ve karşılaştığı yeni yerlileri ''Copper Indians'' (Bakır Kızılderilileri) adıyla kaydetmiştir. Daha sonraki Avrupalı gezgin ve kâşiflerce farklı yerlerde rastlanan Sarıbıçaklar 1800 ve 1900 lü yıllarda bölgedeki en büyük ve en güçlü Kızılderili kabilesiydi.

Diğer [[Kanada Kızılderilileri]] gibi Sarıbıçaklar da günümüzde çoğu ''First Nation'' resmi adıyla anılan bağımsız boylar olarak gruplanırlar ve bu grupların hepsi Kanada devleti tarafından hiçbir zaman tek ad altında yasal olarak tanınmaz, her biri ayrı ayrı tanınır ve muhatap alınır. Hakların edinimi için birlikte hareket etme adına ''tribal council'' adı verilen bir üst yapılanma gösterseler de bu yapılar siyasi ya da idari yapılar değildir ve her ''regional band'' özerk yapıya sahiptir. Sarıbıçakları oluşturan üç kabile de liderleri [[Akeh-Cho]]'nun («koca ayak / big foot») adını taşıyan '''''Akaitcho Treaty 8 Tribal Corporation'''''<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_002.htm |başlık=Akaitcho Treaty 8 Tribal Corporation] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170125015916/http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_002.htm |arşivtarihi=25 Ocak 2017 |ölüurl=yes }}</ref> ve '''''Akaitcho Territory Government'''''<ref>[http://www.akaitchoterritory.com/ Akaitcho Territory Government]</ref> üst yapılanmasına dahildir.

* '''[[Yellowknives Dene First Nation]]''' (önceleri ''Yellowknife B Band'', kendilerince: ''Weledeh Yellowknives Dene'' («Inconnu River People» < ''Wèlehdeh'' «Inconnu River/Coney River» < ''wèleh'' «''[[Stenodus leucichthys]]'' balığı / inconnu, coney» + ''deh'' «ırmak / river» ), soyları [[Tlınçonlar]]ın ''Wuledehot'in'' adlı ''regional band''ına dayanır, [[Kızılderili rezervi|rezerv]]leri: ''Dettah Settlement, Ndilo Settlement, Yellowknife Settlement'', nüfus: 1.408, the Dettah-Ndilo-[[Dogrib language|Tłįchǫ Yatıì]] dialect spoken in the communities of Dettah and N'Dilo developed from intermarriage between Yellowknives and Tłįchǫ peoples)<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.ykdene.com/index.html |başlık=Yellowknives Dene First Nation] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120306184641/http://www.ykdene.com/index.html |arşivtarihi=6 Mart 2012 |ölüurl=yes }}</ref><ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.aboriginalcanada.gc.ca/acp/community/site.nsf/eng/fn763.html |başlık=INAC - Yellowknives Dene First Nation] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://archive.is/20120723151058/http://www.aboriginalcanada.gc.ca/acp/community/site.nsf/eng/fn763.html |arşivtarihi=23 Temmuz 2012 |ölüurl=yes }}</ref>

** [[Dettah Yellowknives Dene First Nation]] (''Dettah'' or ''Detah'' - “Burnt Point”, a traditional Dene fishing camp, is located on the Northern shore of Great Slave Lake, just outside the capital of Yellowknife, in the North Slave Region of the Northwest Territories, Canada, it is a 6.5&nbsp;km drive from that town by ice road in winter or a 27&nbsp;km drive on an all-season road)<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_004.htm |başlık=Dettah, Northwest Territories, Canada] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170123024408/http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_004.htm |arşivtarihi=23 Ocak 2017 |ölüurl=yes }}</ref>

** [[N'Dilo Yellowknives Dene First Nation]] (N'Dilo or Ndilo (pronounced "Dee-low") is located at the North end of Latham Island in Yellowknife. It lies within the Akaitcho Territory, Northwest Territories, most populous community of the Yellowknives Dene First Nation)<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_005.htm |başlık=Ndilo, Northwest Territories, Canada] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171115014736/http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_005.htm |arşivtarihi=15 Kasım 2017 |ölüurl=yes }}</ref>

* '''[[Deninu K'ue First Nation]]''' (''Deninu Kue'' «moose island». It is a "settlement corporation" in the South Slave Region of the Northwest Territories, Canada. The community is situated at the mouth of the Slave River, on the shore of Great Slave Lake), ''Deninu K'ue'' or ''Dene Nu Kwen'' are/were called all Chipewyan (Denesuline) and Yellowknives, which came to Fort Resolution for trading their furs, [[Kızılderili rezervi|rezerv]]: ''Fort Resolution Settlement'', nüfus: 843)<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_009.htm |başlık=Deninu K'ue First Nation] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160313183234/http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_009.htm |arşivtarihi=13 Mart 2016 |ölüurl=yes }}</ref>

* '''[[Lutsel K'e Dene First Nation]]''' (''Lutselk'e'' ya da ''Lutsel K'e'' «place of the Lutsel", a type of small fish», is a "designated authority" in the South Slave Region of the Northwest Territories, Canada. The community is located on the south shore near the eastern end of Great Slave Lake and until 1 July 1992, it was known as Snowdrift, therefore the First Nation was formerly known as ''Snowdrift Band'',<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_006.htm |başlık=Lutsel K'e Dene First Nation] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160208012738/http://www.akaitcho.info/the_akaitcho_treaty_8_tribal_corporation_006.htm |arşivtarihi=8 Şubat 2016 |ölüurl=yes }}</ref> most northerly Chipewyan First Nation, once nomadic caribou hunters, some Chipewyan and Yellowknives settled down permanently after the establishment of trading post in 1925 by the Hudson Bay Company near today's Lutsel K'e, 1954 they moved to the community of Lutsel K'e,<ref>[{{Web kaynağı |url=http://lutselke.lgant.ca/node/644 |başlık=History and Culture of Lutsel K'e] |erişimtarihi=16 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131012213503/http://lutselke.lgant.ca/node/644 |arşivtarihi=12 Ekim 2013 |ölüurl=yes }}</ref> main languages in the community are Chipewyan and English, [[Kızılderili rezervi|rezerv]]: ''Snowdrift Settlement'', nüfus: 725)

*[https://web.archive.org/web/20160303184755/http://www.akaitcho.info/linked/weledeh%20yellowknife%20dene%20history.pdf Weledeh Yellowknives Dene - A History]