COVID-19: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Vaka sayısı üstte olmalı diye bir kural yok. Giriş kısmı eğer maddenin özeti ise zaten bahsedilen konu "epidemiyoloji" kısmında verilmiş ve özette de ilgili kısımların yanında yer almalı. Verinin ana maddesi zaten 2019-20 pandemisi... |
→Prognoz: geliştirildi |
||
106. satır:
*Ellerin su ve sabunla yıkanması veya alkol bazlı el temizleme sıvısı kullanımı.
*Öksürürken ve hapşırırken ağız ve burnun uygun şekilde kapatılması.
*Toplu taşımada, birçok insanın temas ettiği, özellikle de metal yüzeylerde virüs uzun süre yaşayabildiği için temas ettikten sonra ellerin bir an önce temizlenmesi ve ağıza ve göze götürülmemesi önerilmekte ve temel bir yüz maskesinin dahi hastalığın yayılmasını engellemede fayda gösterdiği belirtilmektedir.<ref name="Sağlık Bakanlığı">{{Web kaynağı|url=https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasici-hastaliklar/2019-n-cov.html|başlık=COVID-19|arşivengelli=evet|yayımcı=[[Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı]]}}</ref>
==Prognoz==
COVID-19'un şiddet seviyesi değişkendir. Hastalık az veya hiç semptomun görülmeyeceği, [[nezle]] gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarına benzer şekilde düşük şiddetli geçebilir. Az şiddetli vakalar genellikle 2 hafta içerisinde iyileşme göstermektedir, hastalığı çok şiddetli geçiren vakalarda ise iyileşme süresi 3 ile 6 hafta arasında değişebilir. Hastalıktan hayatını kaybetmiş kişilerde semptomların başlamasından ölüme kadar olan zaman 2 ile 8 hafta arasında sürmüştür.<ref name="WHOReport24Feb20202">{{cite report|title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=16-24 February 2020|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=21 March 2020}}</ref>
Her yaştan çocuk COVID-19'u kapabilir, ancak yetişkinlere kıyasla hafif semptomlarla atlatmaları ve hastalığın şiddetli geçmemesi olasıdır. 50 yaşında küçük kişilerde ölüm oranı %0.5 iken bu oran 70 yaş ve üzeri için %8'in üzerindedir.<ref name="pediatrics_tong">{{cite journal|url=https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2020/03/16/peds.2020-0702.full.pdf|title=Epidemiological Characteristics of 2143 Pediatric Patients With 2019 Coronavirus Disease in China|date=2020|pages=e20200702|journal=Pediatrics|vauthors=Dong Y, Mo X, Hu Y, Qi X, Jiang F, Jiang Z, Tong S|doi=10.1542/peds.2020-0702|pmid=32179660}}</ref><ref name="Lu Zhang Du Zhang p.2">{{cite journal|title=SARS-CoV-2 Infection in Children|date=18 March 2020|display-authors=6|page=|journal=New England Journal of Medicine|publisher=Massachusetts Medical Society|vauthors=Lu X, Zhang L, Du H, Zhang J, Li YY, Qu J, Zhang W, Wang Y, Bao S, Li Y, Wu C, Liu H, Liu D, Shao J, Peng X, Yang Y, Liu Z, Xiang Y, Zhang F, Silva RM, Pinkerton KE, Shen K, Xiao H, Xu S, Wong GW|doi=10.1056/nejmc2005073|issn=0028-4793|pmid=32187458}}</ref> Hamile kadınlar şiddetli enfeksiyonlara karşı özellikle risk altındadır.<ref name="CDC 2020children">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|access-date=2 March 2020|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|author=|name-list-format=vanc}}</ref><ref>{{cite journal|title=Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection?|date=March 2020|issue=10224|pages=e40|journal=[[The Lancet Respiratory Medicine]]|volume=395|vauthors=Fang L, Karakiulakis G, Roth M|pmid=32171062|doi=10.1016/S0140-6736(20)30311-1}}</ref>
Bazı kişilerde COVID-19 akciğerleri etkileyerek [[Zatürre|zatürreye]] neden olabilir. Hastalığı en ciddi geçiren vakalarda solunum yetmezliği, [[septik şok]] veya çoklu organ yetmezliğine yol açacak [[akut solunum sıkıntısı sendromu]] gelişebilir.<ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–545">{{cite journal|title=COVID-19: what is next for public health?|collaboration=WHO Scientific and Technical Advisory Group for Infectious Hazards|date=February 2020|issue=10224|pages=542–545|journal=Lancet|publisher=Elsevier BV|volume=395|vauthors=Heymann DL, Shindo N|pmid=32061313|doi=10.1016/s0140-6736(20)30374-3}}</ref><ref>{{cite book|vauthors=Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, Dulebohn SC, Di Napoli R|chapter=Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19)|date=2020|pmid=32150360|chapter-url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776/|access-date=18 March 2020|publisher=StatPearls Publishing|location=Treasure Island (FL)|title=StatPearls}}</ref> COVID-19 ile ilişkili komplikasyonlar arasında sepsis, anormal pıhtılaşma ve kalp, böbrek ve karaciğer hasarı yer alır. Anormal pıhtılaşma, spesifik olarak [[Protrombin zamanı|protrombin zamanında]] artış, hastalık yüzünden hastaneye yatırılmış vakaların %6'sında rapor edilmiş, böbrek işlevlerinde anormallik %4'ünde gözlemlenmiştir.<ref name="Zhou Yu Du Fan 2020 p.">{{cite journal|title=Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study|display-authors=6|page=|journal=The Lancet|publisher=Elsevier BV|year=2020|vauthors=Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, Xiang J, Wang Y, Song B, Gu X, Guan L|doi=10.1016/s0140-6736(20)30566-3|issn=0140-6736|pmid=32171076}}</ref> Kan tahlilleri ile ölçülebilen karaciğer hasarı da ciddi vakalarda sıkça görülen bir komplikasyondur.<ref>{{cite journal|title=Liver injury during highly pathogenic human coronavirus infections|date=March 2020|journal=Liver International|vauthors=Xu L, Liu J, Lu M, Yang D, Zheng X|pmid=32170806|doi=10.1111/liv.14435}}</ref>
COVID-19'dan hayatını kaybeden kişilerin pek çoğunun, [[hipertansiyon]], [[diyabet]] ve [[kardiyovasküler hastalıklar]] gibi önceden mevcut hastalıkları bulunmaktadır.<ref name=":8">{{Cite web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-statement-on-the-advice-of-the-ihr-emergency-committee-on-novel-coronavirus|title=WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus|website=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref> İtalyan sağlık kuruluşu ''[[Istituto Superiore di Sanità]]'''nın raporuna göre, ülkede gerçekleşmiş y. 2000 ölümün %99.8'inde öncül bir hastalık bulunmaktaydı ve ölen kişilerin ortalama eşlik eden hastalık sayısı 2.7'ydi.<ref name=":7">{{Cite web|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Report-COVID-2019_17_marzo-v2.pdf|title=Report sulle caratteristiche dei pazienti deceduti positivi a COVID-19 in Italia|access-date=|archive-date=|archive-url=|date=17 March 2020|language=it|website=|location=Rome|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]|last=|first=|url-status=live}}</ref><ref name=":62">{{cite web|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Bollettino%20sorveglianza%20integrata%20COVID-19_19-marzo%202020.pdf|title=Epidemia COVID-19. Aggiornamento nazionale 19 marzo 2020|access-date=22 March 2020|date=19 March 2020|language=Italian|location=Rome|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]}}</ref> Aynı rapora göre semptom başlangıcından ölüme kadar geçen medyan süre 8 gündü ve bunun yarısı hastanede geçmekteydi. [[Yoğun bakım ünitesi|Yoğun bakım ünitesine]] nakledilen hastalarda ise hastaneye getirilmeden ölüme kadar geçen süre 5 gün olmaktaydı.<ref name=":7" /> Salgının erken dönemlerde yürütülmüş bir çalışmaya göre semptom görülmesinden ölüme kadar olan zaman aralığı 6 ila 41 gün arasında sürmüş, medyan süre 14 gün olmuştur.<ref>{{cite journal|title=Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China|date=April 2020|issue=4|pages=441–47|journal=Journal of Medical Virology|volume=92|vauthors=Wang W, Tang J, Wei F|pmid=31994742|doi=10.1002/jmv.25689|doi-access=free}}</ref> Çin Ulusal Sağlık Komisyonu'nun yürüttüğü bir çalışma, vaka başına hastalıktan ölüm oranının kadınlarda %1.7, erkeklerde %2.8 olduğunu ortaya koymuştur.<ref name="WM2020Feb26">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/|title=Coronavirus Age, Sex, Demographics (COVID-19)|access-date=26 February 2020|archive-date=27 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200227112932/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/|website=www.worldometers.info|url-status=live|name-list-format=vanc}}</ref> Hayatını kaybetmiş hastaların akciğerlerinden alınmış [[histopatoloji]] örneklerinde, her iki akciğerde olma suretiyle [[diffüz alveolar hasar]] ile beraber hücresel fibromiksoid [[eksüda]] saptanmıştır. [[Alveol|Pnömositlerde]] viral [[Sitopatik etki|sitopatik]] değişiklikler gözlemlenebilir.<ref name="WHOReport24Feb20203">{{cite report|title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=16-24 February 2020|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=21 March 2020}}</ref> Çin'de rapor edilmiş ölümlerin %11.8'inde, kalp krizi veya yüksek [[troponin]] seviyeleri ile birlikte kalp hasarı kaydedilmiştir.<ref name="Zheng Ma Zhang Xie p.">{{cite journal|title=COVID-19 and the cardiovascular system|date=March 2020|journal=Nature Reviews. Cardiology|vauthors=Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X|pmid=32139904|doi=10.1038/s41569-020-0360-5|doi-access=free}}</ref>
Hastalığın geçirileceği bölgenin sosyoekonomik durumu ile tıbbi kaynakların varlığı, vaka başına ölüm oranını etkileyen faktörlerdir.<ref name="Ji Ma Peppelenbosch Pan 2020 p.">{{cite journal|title=Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability|date=February 2020|issue=4|pages=e480|journal=Lancet Global Health|volume=8|vauthors=Ji Y, Ma Z, Peppelenbosch MP, Pan Q|pmid=32109372|doi=10.1016/S2214-109X(20)30068-1|doi-access=free}}</ref> Vaka başına ölüm oranı hesaplamasındaki farklılıklarda, bu bölgesel faktörlerin yanı sıra çeşitli metodolojik problemler de etkilidir.<ref name="pmid32159317">{{cite journal|title=[Comparison of epidemic characteristics between SARS in2003 and COVID-19 in 2020 in Guangzhou]|date=March 2020|display-authors=6|issue=5|language=Chinese|pages=634–637|journal=Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi|volume=41|vauthors=Li XQ, Cai WF, Huang LF, Chen C, Liu YF, Zhang ZB, Yuan J, Li TG, Wang M|pmid=32159317|doi=10.3760/cma.j.cn112338-20200228-00209}}</ref> Hafif veya semptomsuz geçen COVID-19 vakalarının vaka olarak tespit edilmemesi veya kaydedilmemesi ölüm oranlarının gerçek değerinden daha yüksek çıkmasına neden olabilir.<ref>{{cite journal|title=Real-Time Estimation of the Risk of Death from Novel Coronavirus (COVID-19) Infection: Inference Using Exported Cases|date=February 2020|display-authors=6|issue=2|pages=523|journal=Journal of Clinical Medicine|volume=9|vauthors=Jung SM, Akhmetzhanov AR, Hayashi K, Linton NM, Yang Y, Yuan B, Kobayashi T, Kinoshita R, Nishiura H|pmid=32075152|doi=10.3390/jcm9020523|pmc=7074479}}</ref> Buna rağmen, enfeksiyon ile ölüm arasında yer alan intikal süresi, ölümlerin gerçek değerinden daha düşük çıkmasına da sebep olabilir.<ref>{{cite journal|title=Is Coronavirus disease (COVID-19) case fatality ratio underestimated?|date=March 2020|doi-broken-date=19 March 2020|issue=3|journal=Global Biosecurity|volume=1|vauthors=Chughtai A, Malik A|doi=10.31646/gbio.56}}</ref><ref>{{cite journal|title=Real estimates of mortality following COVID-19 infection.|date=March 2020|journal=The Lancet Infectious Diseases|vauthors=Baud D, Qi X, Nielsen-Saines K, Musso D, Pomar L, Favre G|doi=10.1016/S1473-3099(20)30195-X|pmid=32171390}}</ref>
Hastalığı atlatmış kişilerde uzun süreli ve işlevsel bir [[Bağışıklık|bağışıklığın]] oluşup oluşmadığı belirsizdir.<ref>{{Cite web|url=https://www.immunology.org/news/bsi-open-letter-government-sars-cov-2-outbreak-response|title=BSI open letter to Government on SARS-CoV-2 outbreak response {{!}} British Society for Immunology|access-date=15 March 2020|website=www.immunology.org}}</ref> Diğer koronaviral hastalıklar incelendiğinde SARS-CoV-2'ye karşı bağışıklığın oluşması yüksek ihtimalle olasıdır,<ref>{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-immunity-reinfection-get-covid-19-twice-sick-spread-relapse-a9400691.html|title=Can you get coronavirus twice or does it cause immunity?|access-date=15 March 2020|date=13 March 2020|language=en|website=The Independent}}</ref> ancak hastalığı atlatmış bazı kişilerde daha sonraki tarihlerde yapılan testlerin pozitif çıktığı rapor edilmiştir.<ref>{{Cite web|url=https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-03-13/china-japan-korea-coronavirus-reinfection-test-positive|title=They survived the coronavirus. Then they tested positive again. Why?|access-date=15 March 2020|date=13 March 2020|language=en-US|website=Los Angeles Times}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.caixinglobal.com/2020-02-26/14-of-recovered-covid-19-patients-in-guangdong-tested-positive-again-101520415.html|title=14% of Recovered Covid-19 Patients in Guangdong Tested Positive Again - Caixin Global|access-date=15 March 2020|language=en|website=www.caixinglobal.com}}</ref> Bu pozitif testlerin yeniden enfeksiyon, [[relaps]] veya test hatası olup olmadığı belli değildir.{{citation needed|date=March 2020}}
COVID-19'un uzun dönem [[Sekel|sekeli]] hakkında endişeler vardır. Hong Kong'da yetkililer, hastalığı atlatmış kişilerin akciğer kapasitelerinin %20 ile %30 arasında azaldığını ve akciğer taramalarının organ hasarına işaret ettiğini bulmuştur.<ref>{{cite web|url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3074988/coronavirus-some-recovered-patients-may-have|title=Some recovered Covid-19 patients may have lung damage, doctors say|date=13 March 2020|language=en|website=[[South China Morning Post]]|last1=Cheung|first1=Elizabeth|name-list-format=vanc}}</ref>
{| class="wikitable"
|+Yaş ve ülkeye göre vaka ölüm oranları (%)
| |||