COVID-19: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
dz |
Değişiklik özeti yok |
||
21. satır:
'''Koronavirüs hastalığı 2019''', kısaltmasıyla '''COVID-19''' ya da '''KOVID-19''', insanları etkileyen, [[şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2]]'nin (SARS-CoV-2) neden olduğu [[Bulaşıcı hastalık|bulaşıcı]] bir solunum yolu hastalığı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it | başlık = Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it | erişimtarihi = 28 Şubat 2020 | arşivtarihi = 21 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200228035651/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it | yayıncı = [[World Health Organization]] (WHO) | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200321115728/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it}}</ref> İlk olarak 2019 yılında Çin'in Vuhan şehrinde keşfedilmiş hastalık, keşfinden bu yana dünya çapında yayılarak [[2019-20 koronavirüs pandemisi|2019-20 koronavirüs pandemisine]] yol açmıştır.<ref name="Hui14Jan2020">{{cite journal|başlık=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|tarih=Şubat 2020|yazarları-göster=6|sayı=|sayfalar=264–66|journal=Int J Infect Dis|cilt=91|vauthors=Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E|pmid=31953166|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|doi-access=free}}</ref><ref name="WHOPandemic">{{cite press release|title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19|website=[[World Health Organization]] (WHO)|date=11 March 2020|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|access-date=12 March 2020|url-status=live|name-list-format=vanc}}</ref> Hastalıkta görülen yaygın semptomlar arasında [[Ateş (tıp)|ateş]], [[öksürük]] ve [[nefes darlığı]] yer almaktadır. [[Kas ağrısı|Kas ağrıları]], [[balgam]] üretimi ve [[boğaz ağrısı]] ise daha az yaygın görülen belirtileri oluştururlar.<ref name="whoqa">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | başlık = Q&A on coronaviruses (COVID-19) | erişimtarihi = 11 Mart 2020 | yayıncı = [[World Health Organization]] (WHO) | url-status = live | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322175043/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | arşivtarihi = 22 Mart 2020}}</ref><ref name="CDC2020Sym"><!--KEEP THIS NAMED REFERENCE-->{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html | başlık = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms | erişimtarihi = | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html | tarih = 10 Şubat 2020 | website = [[Centers for Disease Control and Prevention]] | location = United States | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322054623/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html}}</ref> [[İshal]] gibi gastrointestinal belirtiler rapor edilmiştir.<ref name=":11">{{Cite journal|url=https://doi.org/10.1053/j.gastro.2020.02.054|başlık=COVID-19: Gastrointestinal manifestations and potential fecal-oral transmission|tarih=27 Şubat 2020|sayfalar=|journal=Gastroenterology|via=|cilt=|soyadı=Gu|ad=Jinyang|soyadı2=Han|ad2=Bing|soyadı3=Wang|ad3=Jian|doi=10.1053/j.gastro.2020.02.054|issn=0016-5085}}</ref><ref name=":12">{{Cite journal|url=http://hepatmon.com/en/articles/102729.html|başlık=Panic of Buying Toilet Papers: A Historical Memory or a Horrible Truth? Systematic Review of Gastrointestinal Manifestations of COVID-19|tarih=16 Mart 2020|sayı=In Press|journal=Hepatitis Monthly|cilt=In Press|soyadı=Miri|ad=Seyyed Mohammad|soyadı2=Roozbeh|ad2=Fatemeh|soyadı3=Omrani Rad|ad3=Ali|soyadı4=Alavian|ad4=Seyed Moayed|doi=10.5812/hepatmon.102729|issn=1735-143X}}</ref> Vakaların çoğu hafif semptomlara sahip olsa da,<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/02/27/world/asia/coronavirus-treament-recovery.html|başlık=Most Coronavirus Cases Are Mild. That's Good and Bad News.|tarih=5 Mart 2020|eser=[[The New York Times]]|ad=Vivian|soyadı=Wang|name-list-format=vanc}}</ref> bazı hastalarda şiddetli [[zatürre]] ve çoklu [[organ yetmezliği]] meydana gelebili.<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="WHO-q-a">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | başlık = Q&A on coronaviruses | erişimtarihi = 27 Ocak 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | website = [[World Health Organization]] (WHO) | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322175043/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses}}</ref> 20 Mart 2020 itibariyle [[Vaka ölüm oranı|vaka başına ölüm oranı]] %4.1 olup, yaş grubu ve diğer sağlık sorunlarına göre bu oran %0.2 ile %15 arasında değişmektedir.<ref name="worldometers.info">{{Web kaynağı | url = https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/ | başlık = Wuhan Coronavirus Death Rate | erişimtarihi = 2 Şubat 2020 | arşivtarihi = 20 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200131223143/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/#ref-6 | website = www.worldometers.info | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200320195856/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/}}</ref><!--Bulaş ve tanı--> 23 Mart 2020 tarihi itibariyle 334,451 pozitif vaka tespit edilmiş olup, bu vakalardan 97,594'si iyileşmiş, 14,597 kişi ise hastalık nedeniyle hayatını kaybetmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bing.com/covid | başlık = Outil de suivi du COVID-19 | erişimtarihi = 22 Mart 2020 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200321154706/https://www.bing.com/covid | arşivtarihi = 21 Mart 2020}}</ref>
Virüs genellikle öksürük sonucu oluşan damlacıklar vasıtası ile insandan insana [[Bulaş|bulaşır]].<ref name="WHO2020QA">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | başlık = Q&A on coronaviruses | erişimtarihi = 24 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | tarih = 11 Şubat 2020 | website = [[World Health Organization]] (WHO) | alıntı = The disease can spread from person to person through small droplets from the nose or mouth which are spread when a person with COVID-19 coughs or exhales ... The main way the disease spreads is through respiratory droplets expelled by someone who is coughing. | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322175043/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses}}</ref><ref name="CDC2020Spread">{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html | başlık = 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 18 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200307081351/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html | tarih = 11 Şubat 2020 | website = Centers for Disease Control and Prevention | alıntı = The virus is thought to spread mainly from person-to-person ... through respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes. | url-status = live | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322120740/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html}}</ref> [[Fomit|Kontamine olmuş yüzeylere]] dokunulmasının ardından kişinin kendi yüzüne dokunmasının da diğer bir yayılma yöntemi olabileceği düşünülmektedir.<ref name="WHO2020QA" /> Virüs enfekte kişilerin dışkısında da bulunduğundan ötürü [[Bulaş#Fekal-oral bulaş|fekal-oral yol]] ile bulaşma araştırılmaktadır.<ref name=":11" /><ref name=":12" /> Virüse maruz kalındıktan semptomların ortaya çıkmasına kadar geçen [[kuluçka süresi]] 2 ila 14 gün arasında olup, ortalama olarak 5 gün sürmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html | başlık = Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 11 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html | tarih = 10 Şubat 2020 | website = www.cdc.gov | url-status = live | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322054623/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html}}</ref><ref>{{Cite journal|başlık=The COVID-19 epidemic|tarih=Mart 2020|sayı=n/a|sayfalar=278–80|journal=Tropical Medicine & International Health|cilt=n/a|vauthors=Velavan TP, Meyer CG|doi=10.1111/tmi.13383|doi-access=free|pmid=32052514}}</ref> Standart tanı yöntemi, kişiden alınacak [[nazofarengeal sürüntü]] ile yapılacak gerçek zamanlı [[Ters transkriptaz|revers transkriptaz]] [[polimeraz zincir reaksiyonu]] (r[[RT-PCR]]) testleri olmaktadır.<ref name="20200130cdc" /> Enfeksiyona aynı zamanda semptomların, risk faktörlerinin ve zatürreye işaret eden göğüs [[Bilgisayarlı tomografi|BT taramalarının]] beraber değerlendirilmesi ile de tanı konabilir.<ref name=":32">{{cite journal|başlık=A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)|tarih=Şubat 2020|yazarları-göster=6|sayı=1|sayfalar=4|journal=Military Medical Research|cilt=7|vauthors=Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, Fang C, Huang D, Huang LQ, Huang Q, Han Y, Hu B, Hu F, Li BH, Li YR, Liang K, Lin LK, Luo LS, Ma J, Ma LL, Peng ZY, Pan YB, Pan ZY, Ren XQ, Sun HM, Wang Y, Wang YY, Weng H, Wei CJ, Wu DF, Xia J, Xiong Y, Xu HB, Yao XM, Yuan YF, Ye TS, Zhang XC, Zhang YW, Zhang YG, Zhang HM, Zhao Y, Zhao MJ, Zi H, Zeng XT, Wang YY, Wang XH|doi=10.1186/s40779-020-0233-6|doi-access=free|pmid=32029004|pmc=7003341}}</ref><ref name=":4">{{Web kaynağı | url = https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm | başlık = CT provides best diagnosis for COVID-19 | erişimtarihi = 2 Mart 2020 | tarih = 26 Şubat 2020 | website = ScienceDaily | url-status = live | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200318210532/https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm | arşivtarihi = 18 Mart 2020}}</ref><!--Önleme ve yönetim-->
Önerilen önlemler arasında sıkça [[el yıkama]], diğer kişiler ile fiziksel mesafeyi koruma ve elleri yüzden uzakta tutma yer alır.<ref name="Advice for public">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | başlık = Advice for public | erişimtarihi = 25 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | website = [[World Health Organization]] (WHO) | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322164123/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public}}</ref> Maske kullanımı virüs şüphesine sahip kişiler ile yakınlarına önerilmekte olup, genel halka önerilmemiştir.<ref name="CDC2020IfSick">{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html | başlık = 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 15 Şubat 2020 | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html | tarih = 11 Şubat 2020 | website = Centers for Disease Control and Prevention | soyadı = CDC | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200319000754/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | başlık = Advice for public | erişimtarihi = 15 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | website = [[World Health Organization]] (WHO) | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200322164123/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public}}</ref> [[Aşı|Aşısı]] ve özel [[Antiviral ilaç|antiviral ilacı]] bulunmayan COVID-19, [[semptomatik tedavi]], [[Karantina|izolasyon]] ve deneysel yöntemler ile yönetilir.<ref name="cdc21Jan20202">{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html | başlık = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | erişimtarihi = 20 Şubat 2020 | arşivtarihi = 21 Mart 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200226145347/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html | tarih = 15 Şubat 2020 | yayıncı = [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) | url-status = live | name-list-format = vanc | arşivurl = http://web.archive.org/web/20200321051442/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html}}</ref> Araştırma ve deneysel tedaviler, aşı geliştirme, eski antiviral ilaçların COVID-19 için kullanımı, [[Bağışıklama|pasif bağışıklama]] ve [[sitokin fırtınası]] önlemeyi içerir.<!--Epidemiyoloji ve tarihçe-->
| |||