Kızılderililer: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
E4024 (mesaj | katkılar)
Aynı şey: "Giriş" bölümlerindeki adlandırma bile aynı. Birinde Yerli büyük harfle, diğerinde küçük harfle. Bu ayırım anlamsız...
Etiket: 2017 kaynak düzenleyici
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Rescuing 19 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0
7. satır:
|bölge1 = {{bayraksimge|Peru}} [[Peru]]
|nüfus1 = 13.8 milyon
|ref1 = <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html#People | başlık = CIA, The World Factbook Peru | biçim = PDF | tarih = | erişimtarihi = 12 Temmuz 2011 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20160101123048/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html#People | arşivtarihi = 1 Ocak 2016 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge2 = {{bayraksimge|Meksika}} [[Meksika]]
|nüfus2 = 10.1 milyon
|ref2 = <ref name="CDI1">{{Web kaynağı | url = http://www.cdi.gob.mx/cedulas/sintesis_resultados_2005.pdf | başlık = Síntesis de Resultados | yayıncı = Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas | yıl = 2006 | erişimtarihi = 22 Aralık 2010 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20140606193220/http://www.cdi.gob.mx/cedulas/sintesis_resultados_2005.pdf | arşivtarihi = 6 Haziran 2014 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge3 = {{bayraksimge|Bolivya}} [[Bolivya]]
|nüfus3 = 6 milyon
|ref3 = <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bl.html | başlık = CIA - The World Factbook | yayıncı = Cia.gov | tarih = | erişimtarihi = 23 Şubat 2011 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20160105234152/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bl.html | arşivtarihi = 5 Ocak 2016 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge4 = {{bayraksimge|Guatemala}} [[Guatemala]]
|nüfus4 = 5.4 milyon
|ref4 = <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gt.html#People | başlık = CIA - The World Factbook | yayıncı = Cia.gov | tarih = | erişimtarihi = 23 Şubat 2011 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20151105004254/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gt.html#People | arşivtarihi = 5 Kasım 2015 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge5 = {{bayraksimge|Ekvador}} [[Ekvador]]
|nüfus5 = 3.4 milyon
37. satır:
|bölge11 = {{bayraksimge|Arjantin}} [[Arjantin]]
|nüfus11 = 600,000
|ref11 = <ref name=repetida_2>[{{Web kaynağı |url=http://www.indec.gov.ar/webcenso/ECPI/index_ecpi.asp |başlık=INDEC: Encuesta Complementaria de Pueblos Indígenas (ECPI) 2004 - 2005] |erişimtarihi=11 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080611004448/http://www.indec.gov.ar/webcenso/ECPI/index_ecpi.asp |arşivtarihi=11 Haziran 2008 |ölüurl=yes }}</ref>
|bölge12 = {{bayraksimge|Venezuela}} [[Venezuela]]
|nüfus12 = 524,000
49. satır:
|bölge15 = {{bayraksimge|Panama}} [[Panama]]
|nüfus15 = 204,000
|ref15 = <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html | başlık = CIA - The World Factbook | yayıncı = Cia.gov | tarih = | erişimtarihi = 23 Şubat 2011 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20160106154156/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html | arşivtarihi = 6 Ocak 2016 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge16 = {{bayraksimge|Paraguay}} [[Paraguay]]
|nüfus16 = 95,235
|ref16 = <ref>{{Web kaynağı |url=http://convergencia.uaemex.mx/rev38/38pdf/LIZCANO.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130626010236/http://convergencia.uaemex.mx/rev38/38pdf/LIZCANO.pdf |arşivtarihi=26 Haziran 2013 |ölüurl=yes }}</ref>
|bölge17 = {{bayraksimge|El Salvador}} [[El Salvador]]
|nüfus17 = ~70,000
|ref17 = <ref>{{Web kaynağı | url = http://www.soitu.es/soitu/2008/08/09/info/1218307640_720352.html | başlık = Una comunidad indígena salvadoreña pide su reconocimiento constitucional en el país | yayıncı = soitu.es | tarih = | erişimtarihi = 23 Şubat 2011 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20151105004308/http://www.soitu.es/soitu/2008/08/09/info/1218307640_720352.html | arşivtarihi = 5 Kasım 2015 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge18 = {{bayraksimge|Kosta Rika}} [[Kosta Rika]]
|nüfus18 = ~60,000
|ref18 = <ref name="CIArace">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html | başlık = Costa Rica: Ethnic groups | yayıncı = Cia.gov | tarih = | erişimtarihi = 21 Aralık 2010 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20151105004344/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html | arşivtarihi = 5 Kasım 2015 | ölüurl = no }}</ref>
|bölge19 = {{bayraksimge|Guyana}} [[Guyana]]
|nüfus19 = ~60,000
64. satır:
|bölge20 = {{bayraksimge|Belize}} [[Belize]]
|nüfus20 = ~24,501 (Maya)
|ref20 = <ref>{{Web kaynağı |url=http://celade.cepal.org/cgibin/RpWebEngine.exe/PortalAction?&MODE=MAIN&BASE=CPVBLZ2000&MAIN=WebServerMain.inl |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Aralık 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20081220091841/http://celade.cepal.org/cgibin/RpWebEngine.exe/PortalAction?&MODE=MAIN&BASE=CPVBLZ2000&MAIN=WebServerMain.inl |arşivtarihi=20 Aralık 2008 |ölüurl=yes }}</ref>
|bölge21 = {{bayraksimge|Fransız Guyanası}} [[Fransız Guyanası]]
|nüfus21 = ~19,000
78. satır:
'''Kızılderililer'''<ref>Büyük Larousse (yıl: 1986, cilt: 11, sayfa: 6754)</ref> ya da '''Amerika Yerlileri'''<ref>AnaBritannica (yıl: 1986, cilt: 1, sayfa: 605)</ref>, [[Sibirya]] kökenli [[Eskimo - Aleut halkları]] dışında kalan bütün '''[[Amerika yerlileri]]''' için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan '''[[Na-Dene dilleri]]''' ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren '''[[Amerind dilleri]]'''.
 
[[Alaska yerlileri]] adı [[Alaska]]'da yaşayan Eskimo-Aleut halklarını ve Kızılderilileri topluca nitelemek için kullanılır. ABD'nin diğer eyaletlerinde ''Native Americans'', ''American Indians'' ya da kısaca ''Indians'' <ref name=Office>{{Web kaynağı | url = http://www.aidp.bc.ca/terminology_of_native_aboriginal_metis.pdf | başlık = Terminology of First Nations Native, Aboriginal and Indian | çalışma = the Office of the Aboriginal Advisor for Aboriginals | erişimtarihi = 11 Kasım 2009 | biçim = PDF | alıntı = Native is a word similar in meaning to Aboriginal. Native Peoples or First peoples is a collective term to describe the descendants of the original peoples of North America | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20120227144640/http://www.aidp.bc.ca/terminology_of_native_aboriginal_metis.pdf | arşivtarihi = 27 Şubat 2012 | ölüurl = no }}</ref>
 
[[Kanada Yerlileri]] (''Aboriginal peoples'' <ref name=Canada>{{Web kaynağı | url = http://www.ainc-inac.gc.ca/ap/tln-eng.asp | başlık = Terminology | çalışma = Indian and Northern Affairs Canada | erişimtarihi = 11 Kasım 2009 | alıntı = The [[Section Thirty-five of the Constitution Act, 1982|Canadian Constitution]] recognizes three groups of Aboriginal people&nbsp;— Indians (First Nations), Métis and Inuit. These separate peoples have unique heritages, languages, cultural practices, and spiritual beliefs | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20110824235622/http://www.ainc-inac.gc.ca/ap/tln-eng.asp | arşivtarihi = 24 Ağustos 2011 | ölüurl = no }}</ref>) adı [[Kanada]]'da yaşayan Eskimo-Aleut halklarını (''[[İnuit]]''), Kızılderilileri (''[[First Nations]]'') ve [[Métisler]]i topluca nitelemek için kullanılır.
 
Çoğu [[anasoylu]] ve [[avcı ve toplayıcı]], bazıları [[Olmekler]] ve [[Mayalar]] gibi [[Mezoamerika]] Kızılderilileri [[Mısır (bitki)|mısır]], [[Keçuvalar]] ve [[Aymaralar]] gibi Güney Amerika Kızılderilileri [[patates]] tarımını keşiften önce de yapan halklardır.
124. satır:
|}
]]
Amerika yerlileriyle ilişkili en yaygın [[haplogrup]] olarak Haplogrup Q1a3a (Y-DNA) verilmektedir<ref>[httphttps://web.archive.org/web/20130808050408/http://www.ucl.ac.uk/tcga/tcgapdf/Bortolini-AJHG-03-YAmer.pdf "Y-Chromosome Evidence for Differing Ancient Demographic Histories in the Americas"] (PDF).''Department of Biology, University College, London; Departamento de Gene´tica, Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre, Brezilya; Instituto Venezolano de Investigaciones Cientı´ficas, Caracas, Venezuela; Departamento de Gene´tica, Universidade Federal do Parana´, Curitiba, Brezilya; 5Department of Anthropology, University of New Mexico, Albuquerque; 6Laboratorio de Gene´tica Humana, Universidad de los Andes, Bogota´; Victoria Hospital, Prince Albert, Canada; Subassembly of Medical Sciences, Mongolian Academy of Sciences, Ulaanbaatar, Mongolia; Laboratorio de Gene´tica Molecular, Facultad de Medicina, Universidad de Antioquia, Medellı´n, Colombia; Universite´ de Montreal''. University College London 73:524–539. 2003. 8 Ağustos 2013 tarihinde [http://www.ucl.ac.uk/tcga/tcgapdf/Bortolini-AJHG-03-YAmer.pdf kaynağından] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120708164148/http://www.ucl.ac.uk/tcga/tcgapdf/Bortolini-AJHG-03-YAmer.pdf |date=8 Temmuz 2012 }} arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-01-22</ref>. Tıpkı mtDNA gibi Y-DNA da diğer çekirdek[[kromozom]]lardan farklıdır ve Y kromozomu çoğunluğunda benzersiz olup [[mayoz]] bölünme sırasında rekombinasyona uğramaz. Bu etkiye sahip mutasyonların tarihsel dokusu kolayca incelenebilir<ref>Orgel L (2004). [http://www.d.umn.edu/~pschoff/documents/OrgelRNAWorld.pdf "Prebiotic chemistry and the origin of the RNA world"] (PDF). ''Crit Rev Biochem Mol Biol'' '''39''' (2): 99–123. [[Sayısal nesne tanımlayıcısı|DOI]]:.[[PubMed Identifier|PMID]] [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15217990 15217990]. Erişim tarihi: 2010-01-19.</ref>. Bu dokular biribirinden oldukça farklı iki genetik bölüm oluşturur: birincisi, Amerika'nın başlangıç yerlileri; ikincisi, Amerika'nın Avrupalılar tarafından sömürgeleştirilmesinden sonraki sürecin yerlileri<ref name="genebase.com">{{Web kaynağı|başlık=Learn about Y-DNA Haplogroup Q|ad=Wendy Tymchuk Senior Technical Editor|url=http://www.genebase.com/tutorial/item.php?tuId=16|biçim=Verbal tutorial possible|yayıncı=Genebase Systems|yıl=2008|erişimtarihi=21 Kasım 2009|alıntı=Haplogroups are defined by unique mutation events such as single nucleotide polymorphisms, or SNPs. These SNPs mark the branch of a haplogroup, and indicate that all descendents of that haplogroup at one time shared a common ancestor. The Y-DNA SNP mutations were passed from father to son over thousands of years. Over time, additional SNPs occur within a haplogroup, leading to new lineages. These new lineages are considered subclades of the haplogroup. Each time a new mutation occurs, there is a new branch in the haplogroup, and therefore a new subclade. Haplogroup Q, possibly the youngest of the 20 Y-chromosome haplogroups, originated with the SNP mutation M242 in a man from Haplogroup P that likely lived in Siberia approximately 15,000 to 20,000 years before present|arşivurl=httphttps://web.archive.org/web/20110121211829/http://www.genebase.com:80/tutorial/item.php?tuId=16|arşivtarihi=21 Ocak 2011|ölüurl=yes}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|ad1=Spencer|soyadı1=Wells|ad2=Mark|soyadı2=Read|başlık=The Journey of Man&nbsp;– A Genetic Odyssey|url=http://books.google.ca/books?id=WAsKm-_zu5sC&lpg=PP1&dq=The%20Journey%20of%20Man&pg=PP1#v=onepage&q=&f=false|biçim=Digitised online by Google books|yayıncı=Random House|isbn=0-8129-7146-9|erişimtarihi=21 Kasım 2009|yıl=2002}}</ref>. Eski olan, kurucu [[haplotip]] ve [[gen]] çizgisi sayısı için belirleyici faktördür ve günümüzdeki amerika yerlilerinde bulunmaktadır.<ref name="genebase.com"/>
 
Kurucu nüfus için [[Beringia]]'da ilk 20.000 yıl konaklamayla birlikte [[Bering Denizi]] kıyılarında insan yerleşimi aşamalı oluşmuştur.<ref>{{Web kaynağı|başlık=First Americans Endured 20,000-Year Layover&nbsp;– Jennifer Viegas, Discovery News|url=http://dsc.discovery.com/news/2008/02/13/beringia-native-american.html|erişimtarihi=18 Kasım 2009|alıntı=Archaeological evidence, in fact, recognizes that people started to leave Beringia for the New World around 40,000 years ago, but rapid expansion into North America didn't occur until about 15,000 years ago, when the ice had literally broken|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}|arşivurl=httphttps://web.archive.org/web/20121010092348/http://dsc.discovery.com/news/2008/02/13/beringia-native-american.html|arşivtarihi=10 Ekim 2012|ölüurl=no}}</ref><ref>{{Web kaynağı|başlık=New World Settlers Took 20,000-Year Pit Stop|ad=Ker|soyadı=Than|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2008/02/080214-america-layover.html|yayıncı=National Geographic Society|yıl=2008|erişimtarihi=23 Ocak 2010|alıntı=Over time descendants developed a unique culture—one that was different from the original migrants' way of life in Asia but which contained seeds of the new cultures that would eventually appear throughout the Americas|arşivurl=httphttps://web.archive.org/web/20140826215631/http://news.nationalgeographic.com/news/2008/02/080214-america-layover.html|arşivtarihi=26 Ağustos 2014|ölüurl=no}}</ref>.[[Mikrosatelit]] çeşitliliği ve Y çizgisinin dağılımı ilk sömürgeleştirme döneminden beri izole edilmiş [[Güney Amerika]] bölgelerinde yaşayan Kızılderili gruplarına özgüdür.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Summary of knowledge on the subclades of Haplogroup Q|url=http://64.40.115.138/file/lu/6/52235/NTIyMzV9K3szNTc2Nzc=.jpg?download=1|yayıncı=Genebase Systems|yıl=2009|erişimtarihi=22 Kasım 2009|arşivurl=httphttps://web.archive.org/web/20131101142751/http://64.40.115.138/file/lu/6/52235/NTIyMzV9K3szNTc2Nzc=.jpg?download=1|arşivtarihi=1 Kasım 2013|ölüurl=yes}}</ref>. [[Na-Dene dilleri|Na-Dene]], [[İnuitler|İnuit]] ve [[Alaska Yerlileri]] haplogrup Q (Y-DNA) mutasyonları sergiler; bununla birlikte, diğer Kızılderililerde (Amerind dillerini konuşanlar) bulunan mtDNA mutasyonlarından farklıdır<ref>{{Dergi kaynağı|doi=10.1073/pnas.95.23.13994|yazar=Ruhlen M|başlık=The origin of the Na-Dene|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|cilt=95|sayı=23|sayfalar=13994–6|yıl=1998|month=November|pmid=9811914|pmc=25007|url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9811914}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|yazar=Zegura SL, Karafet TM, Zhivotovsky LA, Hammer MF|başlık=High-resolution SNPs and microsatellite haplotypes point to a single, recent entry of Native American Y chromosomes into the Americas|journal=Molecular Biology and Evolution|cilt=21|sayı=1|sayfalar=164–75|yıl=2004|month=January|pmid=14595095|doi=10.1093/molbev/msh009}}</ref><sup>[[Amerika yerlileri|<nowiki>]</nowiki>]]</sup><ref>{{Web kaynağı|başlık=mtDNA Variation among Greenland Eskimos. The Edge of the Beringian Expansion|url=http://www.cell.com/AJHG/abstract/S0002-9297%2807%2963257-1|ad=Juliette Saillard, Peter Forster, Niels Lynnerup1, Hans-Jürgen Bandelt and Søren Nørby|çalışma=Laboratory of Biological Anthropology, Institute of Forensic Medicine, University of Copenhagen, Copenhagen, McDonald Institute for Archaeological Research,University of Cambridge, Cambridge, University of Hamburg, Hamburg|yıl=2000|erişimtarihi=22 Kasım 2009|alıntı=The relatively lower coalescence time of the entire haplogroup A2 including the shared sub-arctic branches A2b (Siberians and Inuit) and A2a (Eskimos and Na-Dené) is probably due to secondary expansions of haplogroup A2 from the Beringia area, which would have averaged the overall internal variation of haplogroup A2 in North America.|arşivengelli=evet}}</ref>. Bu da gösteriyor ki, Grönland ve Kuzey Amerika'nın kuzey uç içlerine en erken göç daha sonraki nüfustan kaynaklanır.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Native American Mitochondrial DNA Analysis Indicates That the Amerind and the Nadene Populations Were Founded by Two Independent Migrations|url=http://www.genetics.org/cgi/content/abstract/130/1/153|ad=A. Torroni, T. G. Schurr, C. C. Yang, EJE. Szathmary, R. C. Williams, M. S. Schanfield, G. A. Troup, W. C. Knowler, D. N. Lawrence, K. M. Weiss and D. C. Wallace|çalışma=Center for Genetics and Molecular Medicine and Departments of Biochemistry and Anthropology, Emory University School of Medicine, Atlanta, Georgia|yayıncı=Genetics Society of America. Vol 130, 153-162|erişimtarihi=28 Kasım 2009|alıntı=The divergence time for the Nadene portion of the HaeIII np 663 lineage was about 6,000-10,000 years. Hence, the ancestral Nadene migrated from Asia independently and considerably more recently than the progenitors of the Amerinds|arşivurl=httphttps://web.archive.org/web/20101231140408/http://www.genetics.org/cgi/content/abstract/130/1/153|arşivtarihi=31 Aralık 2010|ölüurl=no}}</ref>
 
== Tarih ==