Ay'da su: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
iç bağ. düz. |
Rescuing 6 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0 |
||
8. satır:
18 Kasım 2008'de Ay'a Çarpış sondası (İng. ''Moon Impact probe''), Hindistan'ın ''Chandrayaan-1'' uzay aracınca Ay yüzeyinin 100 kilometre üzerinden bırakıldı. 25 dakikalık iniş sürecinde Çarpış sondasıda bulunan Chandra'nın Yükselti Kompozisyonu (CHACE) aleti, Ay'ın yüzeyi üzerinde bulunan ince atmosferden aldığı 650 kütle spektrumuyla suyun var olduğuna dair deliller topladı.<ref>[http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2010/2430.html Water on the Moon: Direct evidence from Chandrayaan-1's Moon Impact Probe].</ref> Eylül 2009'da Chandrayaan-1, Ay'da suyun varlığını<ref><cite class="citation web" contenteditable="false">Lakdawalla, Emily (13 November 2009). </cite></ref><ref><cite class="citation journal" contenteditable="false">Pieters, C. M.; Goswami, J. N.; Clark, R. N.; Annadurai, M.; Boardman, J.; Buratti, B.; Combe, J.-P.; Dyar, M. D.; Green, R.; Head, J. W.; Hibbitts, C.; Hicks, M.; Isaacson, P.; Klima, R.; Kramer, G.; Kumar, S.; Livo, E.; Lundeen, S.; Malaret, E.; McCord, T.; Mustard, J.; Nettles, J.; Petro, N.; Runyon, C.; Staid, M.; Sunshine, J.; Taylor, L. A.; Tompkins, S.; Varanasi, P. (2009). </cite></ref> ve [[hidroksil]] soğurma çizgilerini yansımış Güneş ışığında tespit etti. Kasım 2009'da [[NASA]]'nın verdiği raporda [[Lunar Crater Observation and Sensing Satellite|LCROSS]] uzay sondasının güney kutup katerlerinden birine vuran bir çarpış sondası tarafından hatırı sayılır miktarda hidroksil grubu bileşiklerinin etrafa fırlatıldığını tespit etti;<ref name="spectraResult"><cite class="citation news" contenteditable="false">Dino, Jonas; Lunar Crater Observation and Sensing Satellite Team (November 13, 2009). </cite></ref> bu bileşikler su taşıyan malzemelere atfedilebilir<ref name="hydroxyl"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Pieters, C. M.; J. N. Goswami; R. N. Clark; et al. (23 October 2009). </cite></ref> ki bu, "neredeyse tamamen saf kristal su buzu" olarak görünmektedir.<ref name="BBC2Mar2010">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8544635.stm "Ice deposits found at Moon's pole"], BBC News, 2 March 2010</ref> Mart 2010'da Chandrayaan-1'de bulunan Mini-RF'nin Ay'ın kuzey kutbuna yakın yerde 40'tan fazla devamlı karanlık kalan krater tespit ettiği haber edildi. Bu karanlık kraterlerin muhtemelen 600 milyon [[Ton (birim)|ton]] su buzu ihtiva ettiği tahmin edilmektedir.<ref name="BBC2Mar2010"/><ref name="additional evidence"><cite class="citation news" contenteditable="false">[http://www.nasa.gov/mission_pages/Mini-RF/multimedia/feature_ice_like_deposits.html "NASA Radar Finds Ice Deposits at Moon's North Pole"]. </cite></ref>
Su, Ay'a muhtemelen jeolojik zaman aşımlarında su taşıyan [[kuyruklu yıldız]]lar, [[asteroit]]ler ve meteoroitlerce<ref>Elston, D.P. (1968) "Character and Geologic Habitat of Potential Deposits of Water, Carbon and Rare Gases on the Moon", Geological Problems in Lunar and Planetary Research, Proceedings of AAS/IAP Symposium, AAS Science and Technology Series, Supplement to Advances in the Astronautical Sciences., p. 441</ref> veya ''yerli yerinde'' [[Güneş rüzgârı]]<nowiki/>nın hidrojen iyonları ([[proton]]lar) tarafından oksijen taşıyan minerallere çarparak elde edilmiş olabilir.<ref name="nasa2"><cite class="citation web" contenteditable="false">[http://lunar.arc.nasa.gov/project/faq.htm#18 "NASA - Lunar Prospector"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160914115221/http://lunar.arc.nasa.gov/project/faq.htm#18 |date=14 Eylül 2016 }}. lunar.arc.nasa.gov<span class="reference-accessdate">. </span></cite></ref>
Ay'da suyun varlığı için yapılan arama, bilhassa uzun dönemli Ay yerleşimini büyük ölçüde mümkün kıldığından hatırı sayılır derecede ilgi çekti ve birçok yeni ay misyonu için motivasyon oldu.
17. satır:
M<sup>3</sup> M3, Ay'ın yüzeyinde 2,8-3,0 mikrometre civarında soğurma özellikleri tespit etti. Silikat cisimler için bu tür özellikler, tipik olarak [[hidroksil]] veya içinde su içinde su bulunduran malzemelere atfedilir.Ay'da daha çok soğuk yüksek enlemlerde ve birkaç taze feldspatlı kraterde en fazla görünen bu özellik, yaygın olarak dağılmış bir absorpsiyon olarak görülüyor. Bu özelliğin Güneş almış M<sup>3</sup> verileriyle nötron spektrometresiyle alınmış H çokluğu verileri arasındaki genel korelasyon eksikliği, OH ve H<sub>2</sub>O oluşumu ve saklamasının devam eden yüzeysel bir süreç olduğunu göstermektedir. OH/H<sub>2</sub>O üretimi süreçleri kutuptaki soğukluk tuzaklarını besleyebilir ve Ay regolitini uçucuların insanlarca keşfi için aday bir kaynak yapabilir.
Bir görüntüleme spektrometresi olan Moon Mineralogy Mapper (M<sup>3</sup>), 29 Ağustos 2009'da misyonu ani olarak biten Chandrayaan-1 misyonuyla uçan 11 aletten biriydi.<ref name="isro_pressrel_090829"><cite class="citation web" contenteditable="false">[http://www.isro.org/pressrelease/scripts/pressreleasein.aspx?Aug29_2009 "Welcome To ISRO:: Press Release:: 29 August 2009"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120903104432/http://www.isro.org/pressrelease/scripts/pressreleasein.aspx?Aug29_2009 |date=3 Eylül 2012 }}.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ALunar+water&rft.btitle=Welcome+To+ISRO%3A%3A+Press+Release%3A%3A+29+August+2009&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.isro.org%2Fpressrelease%2Fscripts%2Fpressreleasein.aspx%3FAug29_2009&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span> 101004 isro.org</ref> M<sup>3</sup>ün hedefi bütün Ay yüzeyinin ilk mineral haritasını sağlamaktı.
Ay bilim insanları onyıllardır su depoları ihtimalini tartışmışlardı. Şimdi giderek "onyıllardır süren tartışmanın bittiği konusunda emin" olduklarını bir rapor yazıyor. "Ay'da aslında her türlü yerde su vardır; sadece mineraller içinde değil, fakat parçalanmış yüzeye dağılmış durumda ve muhtemelen derinliklerde buz blokları veya levhaları hâlinde." ''Chandrayaan ''misyonundan alınan sonuçlar, ayrıca "sulu sinyallerle dolu geniş bir yelpaze sunuyor."<ref><cite class="citation news" contenteditable="false">[http://www.usatoday.com/tech/science/2009-09-23-moon-water_N.htm "It's not lunacy, probes find water in Moon dirt"]. </cite></ref><ref><cite class="citation news" contenteditable="false">[http://www.hindu.com/2009/09/23/stories/2009092357770100.htm "Water discovered on Moon?: "A lot of it actually""]. </cite></ref>
34. satır:
1994'te Ay'da su buzu olduğuna dair önerilen bir delil, ABD'nin askerî Clementine sondası tarafından geldi. 'Bistatic radar deneyi' olarak bilinen bir araştırmada Clementine, vericisini Ay'ın güney kutbunun karanlık bölgelerine radyo dalgaları ışımak için kullanılır.<ref>[http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/274/5292/1495 The Clementine bistatic radar experiment] — Science</ref> Bu dalgaların yankıları Dünya'da Deep Space Network 'un büyük çanak antenleri tarafından tespit edildi. Bu yankıların büyüklüğü [[polarizasyon]]<nowiki/>u, kayalık bir yüzeyden ziyade buzlu bir yüzeyle uyuşmasına rağmen sonuçlar yetersiz olduğundan<ref name="Clementine">[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/clementine.html Clementine Project Information]<sup class="noprint Inline-Template" contenteditable="false">[''<span title=" since September 2013"></span>'']</sup></ref> bunların önemi sorgulandı.<ref><cite class="citation journal" contenteditable="false">Simpson, Richard A.; Tyler, G. Leonard (1999). </cite></ref><ref><cite class="citation journal" contenteditable="false">Campbell, Donald B.; Campbell, Bruce A.; Carter, Lynn M.; Margot, Jean-Luc; Stacy, Nicholas J. S. (2006). </cite></ref> Yer tabanlı radar ölçümler, kalıcı gölgede olan ve bu sebeple Ay buzu barındırabilen alanları tanımlamak için kullanıldı: kutba doğru 87.5 derece enlemdeki gölgeli alanların tamamının kuzey ve güney kutuplarına göre 1030 ve 2550 kilometrekare olduğu tahmin edildi.<ref name="Margot1999"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Margot, J. L. (1999). </cite></ref> Ek arazi kapsayan ilave bilgisayar simülasyonları, 14.000 km²'ye kadar bir alanın kalıcı gölgede olabileceğini öne sürdü.<ref name="M03"><cite class="citation web" contenteditable="false">Linda, Martel (June 4, 2003). </cite></ref>
; Lunar Prospector
1998 yılında uzaya fırlatılan Lunar Prospector sondası, kutup bölgelerine yakın yerlerde Ay [[regolit]]<nowiki/>indeki [[hidrojen ]]<nowiki/>miktarını ölçmek için bir nötron spektrometresi kullanır.<ref><cite class="citation web" contenteditable="false">[http://lunar.arc.nasa.gov/results/ice/eureka.htm "Eureka! ]</cite></ref> Hidrojen miktarını ve konumunu bir milyonda 50 parça dahilinde tespit edebilen bu alet, Ay'ın kuzey ve güney kutuplarında gelişmiş hidrojen konsantrasyonları tespit etmeyi başardı. Bunlar kalıcı olarak gölgeli kraterlerde<ref>[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/lunar/lp_science.html Lunar Prospector Science Results] NASA</ref> önemli miktarda hapsedilmiş su buzuna işaret olarak değerlendirilmişse de aynı zamanda [[hidroksil kökü]] (<sup>•</sup>OH) kimyasal olarak minerallere bağlı olmasından dolayı da olabilir. Clementine ve Lunar Prospector'dan gelen verilere dayanarak NASA bilim insanları, yüzey su buzu varsa toplam miktarın 1 ila 3 kilometreküp mertebesinde olabileceğini tahmin ediyor.<ref>[http://science.nasa.gov/headlines/y2005/28apr_lro.htm Prospecting for Lunar Water] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080223184801/http://science.nasa.gov/headlines/y2005/28apr_lro.htm |date=23 Şubat 2008 }}, NASA</ref><ref>[http://lunar.arc.nasa.gov/results/neures.htm Neutron spectrometer results] {{webarşiv |url=https://web.archive.org/web/20090117210125/http://lunar.arc.nasa.gov/results/neures.htm |tarih=January 17, 2009 }}</ref> 1999 yılının Temmuz ayında misyonun sonunda Lunar Prospector sondası tespit edilebilir miktarda suyu serbest bırakmak ümidiyle kasten Ay'ın güney kutbuna yakın bulunan [[Shoemaker krateri]]<nowiki/>ne çarptı. Fakat yer tabanlı teleskoplarla yapılan spektroskopik gözlemler suyun spektral izine rastlamamıştır.<ref>[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/text/lp_pr_19991013.txt No water ice detected from Lunar Prospector], NASA website</ref>
; Cassini–Huygens
Ay'da su varlığı hakkında daha fazla şüpheler, 1999 yılında Ay'ın yanından geçen [[Cassini-Huygens|Cassini–Huygens]] misyonunun<ref name="Kemm"><cite class="citation news" contenteditable="false">Kemm, Kelvin (October 9, 2009). </cite></ref> yetersiz verilerce üretildi.
44. satır:
As part of its lunar mapping programme, Japan's Kaguya probe, launched in September 2007 for a 19-month mission, carried out gamma ray spectrometry observations from orbit that can measure the abundances of various elements on the Moon's surface.<ref>[http://www.kaguya.jaxa.jp/en/equipment/grs_e.htm Kaguya Gamma Ray Spectrometer], JAXA</ref> Japonya'nın Kaguya sondanın yüksek çözünürlüklü görüntüleme sensörleri Ay'ın güney kutbu etrafında<ref><cite class="citation web" contenteditable="false">[http://www.spaceflightnow.com/news/n0907/06kaguya/ "Japan's now-finished lunar mission found no water ice"]. </cite></ref> sürekli gölgeli kraterlerde su buzuna ait herhangi bir işarete rastlamadı ve ejekta patlaması içeriğini incelemek amacıyla Ay yüzeyine çarparak misyonuna son verdi.<ref><cite class="citation web" contenteditable="false">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8094863.stm "Japanese probe crashes into Moon"]. </cite></ref>
; Chang'e 1
2007 yılının Ekim ayında uzaya fırlatılan [[Çin]]'in Chang'e 1 2007 yılının Ekim ayında uzaya fırlatılan Çin Halk Cumhuriyeti'nin Chang'e 1 uydusu, muhtemelen buzlu su bulunan bâzı kutup bölgelerinin ilk ayrıntılı fotoğraflarını çekti.<ref name="who's orbiting">
[[Dosya:Water Detected at High Latitudes on the Moon.jpg|thumb|Moon Mineralogy Mapper tarafından alınan Ay'ın görüntüsü. Mavi, hidroksitin spektral damgasını, yeşil [[Güneş]]'ten yansıyan kızılötesi radyasyonunca ölçülen yüzeyinin parlaklığın ve kırmızı [[piroksen ]]<nowiki/>denilen bir minerali gösterir.]]
[[Dosya:LCROSS Centaur Sep.jpg|thumb|9 Ekim 2009 Cuma günü NASA'nın [[Lunar Reconnaissance Orbiter]] fırlatıcısının kullanılmış üst kademesi Cabeus Ay kraterinin içine çarpınca [[Lunar Crater Observation and Sensing Satellite|LCROSS]]<nowiki/>sondası, kendini de Ay'a çarpmadan önce meydana gelen ejekta bulutunda su tespit etmeye çalıştı.]]
56. satır:
Sonuçlar, Chandrayaan-1'de bulunan diğer NASA aletlerinin son bulgularıyla tutarlıdır olmasına rağmen (su buharı, NASA'nın [[Lunar Crater Observation and Sensing Satellite]] veya LCROSS<ref name="additional evidence"/> tarafından tespit edilirken Ay Mineraloji Mapper (MP3), Ay'ın kutup bölgelerinde su molekülleri keşfetti) bu gözlem, Ay yüzeyinin birkaç metre altında neredeyse saf su buzundan meydana gelen kalın yataklarının varlığı ile uyuşmasa da küçük (<~ 10 cm), regolitle karışık ayrık buz parçalarının varlığını inkâr etmez.<ref name="NeishEtAl11"/>
; Lunar Reconnaissance Orbiter
Ay'da buz arama, 18 Haziran 2009'da uzaya fırlatılan NASA'nın Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) / [[Lunar Crater Observation and Sensing Satellite|LCROSS]] misyonuyla devam etti. LRO'da bulunan aletler, suyun varlığına daha fazla delil olabilecek çeşitli gözlemler gerçekleştirdi. 9 Ekim 2009 tarihinde, Atlas V taşıyıcı roketinin Centaur üst kademesi, 11:31 UTC'de Cabeus kraterine çarpmaya yönlendirildi, kısa bir süre sonra LCROSS uzay aracı oluşan enkaz bulutunun içinden uçarak su buharının varlığını algılama girişiminde bulundu.<ref>[http://lcross.arc.nasa.gov/mission.htm LCROSS mission overview] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090613115731/http://lcross.arc.nasa.gov/mission.htm |date=13 Haziran 2009 }}, NASA</ref> Hemen fevkalade bir bulut görülmemesine rağmen, spektrometre verilerini analiz etmek için zaman gerekiyordu. 13 Kasım 2009 günü NASA, çarpma bulutundan elde edilen verilerin analizinden sonra suyun spektral varlığının teyit edildiğini bildirdi.<ref name="spectraResult"/><ref>[http://www.huffingtonpost.com/randall-amster/moon-river-what-water-in_b_373832.html Moon River: What Water in the Heavens Means for Life on Earth], by Randall Amster, ''The Huffington Post'', November 30, 2009.</ref> Ancak aslında tespit edilen, sudan olduğu zannedilen hidroksil grubuydu ( · OH),<ref name="Lucey"/> fakat bulunan aynı zamanda kimyasal olarak bağlı su molekülleri içeren inorganik tuzların hidratları da olabilirdi. Bu malzemenin tabiatı, konsantrasyon ve dağılımı daha fazla analiz gerektirmektedir;<ref name="spectraResult"/> baş misyon bilim adamı Anthony Colaprete, ejektanın muhtelif ince taneli partikül hâlinde, neredeyse saf kristal yapıda su buzu ihtiva eder gibi göründüğünü belirtti.<ref name="BBC2Mar2010"/> Sonraki kesin analiz, suyun konsantrasyonunun "kütlece %5,6 ± 2,9" olduğunu tespit etti.<ref name="Colaprete2010"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Colaprete, A.; Schultz, P.; Heldmann, J.; Wooden, D.; Shirley, M.; Ennico, K.; Hermalyn, B.; Marshall, W; Ricco, A.; Elphic, R. C.; Goldstein, D.; Summy, D.; Bart, G. D.; Asphaug, E.; Korycansky, D.; Landis, D.; Sollitt, L. (22 October 2010). </cite></ref> LRO'nun Mini-RF aleti LCROSS'un iniş yerini gözledi ve büyük levhalar hâlinde su buzunun varlığına dair herhangi bir delil tespit etmedi, dolayısıyla su büyük ihtimalle Ay regoliti ile karışık küçük buz parçaları hâlinde bulunmaktadır.<ref name="NozetteEtAl10"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Nozette, Stewart; Spudis, Paul; Bussey, Ben; Jensen, Robert; Raney, Keith; et al. </cite></ref><ref name="NeishEtAl11"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Neish, C. D.; D. B. J. Bussey; P. Spudis; W. Marshall; B. J. Thomson; G. W. Patterson; L. M. Carter. (13 January 2011). </cite></ref>
LRO'nun lazer altimetresinin Ay'ın güney kutbundaki Shackleton kraterinde yaptığı muayene, o krater yüzeyinin % 22 kadar buzla kaplı olduğunu göstermektedir.<ref>[http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/crater-ice.html Researchers Estimate Ice Content of Crater at Moon's South Pole] (NASA)</ref>
94. satır:
== Mülkiyet ==
Ay'da kullanılabilir miktarlarda varsayımsal su keşfi, suyunu sahibi ve kimin kullanma hakkına sahip olduğu konusunda yasal soruları gündeme getirebilir. Birleşmiş Milletler Uzay Antlaşması kamerî kaynakların sömürülmesini önlemez, ama bireysel ulusların Ay'a sahip çıkmasını önler etmez ve genellikle ülkeleri oradaki kaynakların sahipliğini iddia etmeye engelleme olarak yorumlanır.<ref>[http://www.unoosa.org/oosa/SpaceLaw/outerspt.html Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies ("Outer Space Treaty")], UN Office for Outer Space Affairs</ref><ref>[http://www.space.com/scienceastronomy/060306_lunar_ice.html "Moon Water: A Trickle of Data and a Flood of Questions"], space.com, March 6, 2006</ref> Ancak çoğu hukukçu mütehassızlar, sorunun nihai testinin ulusal veya özel aktiviteyi emsal olarak göstererek ortaya çıkacağına katılır. Böyle Shackleton Enerji Şirketi gibi bâzı özel şirketler, hâlihazırda Ay'dan veya asteroitlerden kendi çaba, risk ve yatırımlarıyla her ne kadar kaynak çıkarırlarsa çıkarsınlar veya yarar elde ederlerse etsinler, buna sahip olma hakkını talep ediyorlar. [[Ay Antlaşması]] özellikle kamerî kaynakların sömürülmesini "uluslararası bir rejim" tarafından idare edilmesi gerektiğini öngörmekteyse de bu antlaşma büyük uzay-faring milletler herhangi biri tarafından onaylanmamıştır.<ref>[http://www.unoosa.org/oosa/SpaceLaw/gares/html/gares_34_0068.html Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies ("Moon Treaty")] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080514053326/http://www.unoosa.org/oosa/SpaceLaw/gares/html/gares_34_0068.html |date=14 Mayıs 2008 }}, UN Office for Outer Space Affairs</ref>
== Kaynakça ==
| |||