Arpaçay (akarsu): Revizyonlar arasındaki fark

'''Arpaçay''', ('''Akhuryan''' {{Dil|hy|Ախուրյան|Ախուրյան|dil_adı=e}})[[Türkiye]]-[[Ermenistan]] sınırını oluşturan, [[Çıldır Gölü]]nden doğan, [[Aras nehri]]nin önemli kolu olan akarsu. Toplam 186&nbsp;km uzunlukta ve 9.500&nbsp;km² yağış [[havza]]sına sahiptir. Türkiye tarafında 5.437&nbsp;km² büyüklüğündeki alanın sularını boşaltır. '''Karahan''', '''Telek Suyu''' ve '''Kars Çayı''' önemli kollarıdır. Debisi 39.412 m³/sn'dir<ref name =ced>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Kars_icdr2012.pdf | başlık = Arpaçay Nehri | yazar = | tarih = | eser = 2012 Yılı Kars İli ÇED Raporu | yayıncı = | erişimtarihi = 7 Ocak 2015 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150108000616/http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Kars_icdr2012.pdf | arşivtarihi = 8 Ocak 2015 | ölüurl = yes }}</ref>.

Arpaçay iki çayın birleşmesiyle oluşur. [[Çıldır Gölü]]nün fazla suları boşaltan '''Çıldır Suyu''' bunlardan biridir. Diğer kolu Ermenistan'daki [[Arpagel Gölü]]nün [[gideğen]]idir. Bu iki kol [[Başgedikler, Kars|Başgedikler köyü]] yakınlarında birleşir. [[Gümrü]]'nün batısında Şuregel yaylasında Kars çayı ve Karahan Çayı, Arpaçayla birleşir. Ermenistan sınırını oluşturarak güney yönünde akışını sürdürür. Bu arada Digor Çayı ve Başgedik Deresini bünyesine katar. [[Tuzluca, Iğdır|Tuzluca]]- [[Halıkışlak, Digor|Halıkışlak]] arasında [[Aras Nehri]] ile birleşir<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkiyegezisi.com/cografya/nehir/turkiyenin-akarsulari/ | başlık = Arpaçay Nehri | yazar = | tarih = | eser = Türkiye’nin Akarsuları | yayıncı = turkiyegezisi.com | erişimtarihi = 7 Ocak 2015 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150315055450/http://www.turkiyegezisi.com:80/cografya/nehir/turkiyenin-akarsulari/ | arşivtarihi = 15 Mart 2015 | ölüurl = no }}</ref>.

Arpaçay, Ermenistan ile Türkiye arasında ''[[Sınıraşan sular|sınır suyu]]'' olmasından dolayı küçük sorunlar yaşanmaktadır <ref>{{Web kaynağı | url = http://www.usiad.net/phocadownload/makaleler/Dunyanin_Tanimsiz_Alanlari.pdf | başlık = Sınır Oluşturan ve Sınır Aşan Sularımız | yazar = YILDIZ, Dursun | tarih = | eser = Dünyanın Tanımsız Alanları | yayıncı = usiad.net | erişimtarihi = 7 Ocak 2015 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20121222072150/http://www.usiad.net:80/phocadownload/makaleler/Dunyanin_Tanimsiz_Alanlari.pdf | arşivtarihi = 22 Aralık 2012 | ölüurl = no }}</ref>.

Arpaçay çevresinde tarih öncesi yerleşmeler tespit edilmiştir. İlk yerleşmeleri su kenarlarına kuran insanlar çay çevresini de kullanmıştır. Tespit edilen [[höyük]]lerin ve kalelerin [[tunç çağı]]na ait oldukları düşünülmektedir. Arpaçay havzasında tespit edilen tarih öncesi alanlar şunlardır: Danatepe Höyük , Zöhrap Yerleşmesi, Carcı Yerleşmesi, Polat Kalesi, Yarbaşı Yerleşmesi, Tepecik yerleşmesi, Ziyarettepe Kalesi<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kafkas.edu.tr/dosyalar/sobedergi/file/14/6.pdf | başlık = ARPAÇAY HAVZASI’NDA TUNÇ ÇAĞI YERLEŞMELERİ | yazar = KARAGEÇİ, Mustafa | tarih = | eser = | yayıncı = kafkas.edu.tr | erişimtarihi = 8 Ocak 2015 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150108094042/http://www.kafkas.edu.tr/dosyalar/sobedergi/file/14/6.pdf | arşivtarihi = 8 Ocak 2015 | ölüurl = no }}</ref>.

Arpaçay, Türkiye için uluslararası hukuka göre hem ''sınır suyu'' (sınırı çizen su), hem de ''sınır aşan su''dur. Bu suların kullanımı ve korunması devletlerin karşılıklı anlaşmaları ile yürütülmektedir. Ermenistan ile sınırımızı belirleyen çay, Aras nehri ile birleştikten sonra [[İran]] ve [[Azerbaycan]] sınırlarını oluşturur. Türkiye 1927 yılında [[Sovyetler Birliği|SSCB]] ile sınır oluşturan ve sınır aşan suların kullanımı ile ilgili anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşmaya dayanarak 1960 ve 1970'li yıllarda Arpaçay üzerinde Arpaçay barajı (Ahuryan Barajı) inşanında uzlaşma sağlandı. 1976 yılında inşaatına başlanan barajda tutulacak 510 milyon m³ su eşit olarak paylaşılmaktadır. Sulama suyu barajdan alınmayıp, Aras nehrine döküldüğü alandan 75&nbsp;km aşağıda yapılan Sedarabat regülatöründen alınmaktadır. Bu su ile mikroklima özelliğindeki Iğdır ovasında 66.000 hektarlık alan sulanmaktadır. Arpaçay'ın debisi, kullanılabilecek su miktarı Türk ve Ermeni yetkililerden oluşan ortak komite tarafından kontrol edilmekte ve yönetilmektedir<ref>{{Web kaynağı | url = http://ozdenbilen.com/Dosyalar/OzdenBilenYayinlari/MakaleRaporSunum/HacettepeUniversitesiHidropolitikDerslerindenAlintilar.doc | başlık = HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK DEĞERLENDİRME, UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ’NDE HİDROPOLİTİK DERSLERİNDEN ALINTILAR | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = | erişimtarihi = 8 Ocak 2015 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150108093951/http://ozdenbilen.com/Dosyalar/OzdenBilenYayinlari/MakaleRaporSunum/HacettepeUniversitesiHidropolitikDerslerindenAlintilar.doc | arşivtarihi = 8 Ocak 2015 | ölüurl = no }}</ref>.