Safevîler: Revizyonlar arasındaki fark

Safevî HanedanınınHanedanı'nın kökeni, 13. yüzyılın sonunda [[Şah İsmâil]]'in altncı dereceden dedesi olan <ref>{{Kitap kaynağı

[[Şeyh Cüneyt]]'in [[tarikat]] başkanlığı döneminde, [[Akkoyunlular]] koruması altında olan Safevîler, büyük sayıda [[Azeriler|Azeri]] ve [[Anadolu Türkleri|Anadolu Türk'ünü]]ni Şiîliğe çevirmeye başlamışlar.<ref name="goldschmidt">{{Kitap kaynağı

[[Timur]], [[Ankara Savaşı|Ankara Savaşı']]nda [[Yıldırım Beyazıt]]'ı yendikten sonra [[Anadolu]]'dan aldığı 30 bin esiri [[Azerbaycan]]'a götürerek [[Erdebil]]'e yerleştirdi.{{Kaynak belirt}}Erdebil Şeyhi Ali'nin ([[Şeyh Cüneyd]]'in dedesi) isteğiyle [[Timur|Timur,]] esirleri serbest bıraktı ve esirler zamanla ona bağlanarak ondan tarikat dersi aldılar ve böylece [[Şeyh Ali]]'ye bağlılıklarını sürdürdüler.{{Kaynak belirt}}Başlangıçta [[Sünnilik|Sünni]] olan bu insanlar, [[Şeyh Ali]]'nin etkisiyle [[Şiî]] oldular ve [[tarikat]]ın emrine girdiler.<ref>Kırkıncı, Mehmet. Alevilik nedir?, İstanbul, Cihan Yayınları, 1990</ref>

1447'de tarikatın başında bulunan [[Şeyh Cüneyt]] İran'da siyasi bir güç haline gelmek için devrimci Şiî anlayışını benimsedi. [[Akkoyunlular]]'ın elinde bulunan [[Doğu Anadolu Bölgesi]]'ne gelerek bölgedeki yerel güçleri etrafına toplamaya başlamıştı. [[Karakoyunlular]] ile mücadele halinde olan [[Akkoyunlular|Akkoyunlu]] hükümdarı [[Uzun Hasan]]'ın yanına giden Cüneyt, onun kız kardeşi Hadice Begim ile evlenmişti. Bu evlilik ile [[Uzun Hasan]], Cüneyt'in [[Türkmenler]] üzerindeki nüfuzundan yararlanmayı düşünürken, Cüneyt de bu sayede amaçlarını gerçekleştirmek için serbestiyet elde etmişti. Etrafına topladığı güçle Azerbaycan'da Şirvan ülkesine saldıran Cüneyt yapılan savaşta yaşamını yitirdi.Yerine geçen oğlu Şeyh Haydar , dayısı Uzun Hasan'ın kızı Halime Begim/Alemşah ile evlendi. Bu sayede [[Anadolu]]'da [[Alevî]] anlayışını daha da artırdı.{{Kaynak belirt}}Osmanlı hükümdarı [[II. Bayezit]]'in gerekli önlemleri almaması da Safevîlerin güçlenmesinde önemli bir rol oynadı. [[Anadolu]]'dan sürekli göçlerle güçlenen [[Erdebil]] şeyhi [[Şeyh Haydar|Haydar]], [[Akkoyunlular]]ın [[Otlukbeli]] yenilgisinden sonra düştüğü bunalımlı durumdan yararlanmaya çalıştı.{{Kaynak belirt}}Fakat dayısının oğlu Akkoyunlu Yakup Bey ile yaptığı bir savaşta yaşamanıyaşamını kaybetti. Oğlu Şeyh İsmail, Akkoyunluların iç savaşından yararlanarak 1500 yılında [[Erzincan]]'a geldi. Etraftaki bütün müritlerinin toplanmasını emredince Ustacalu, Şamlu, Rumlu, Dulkadir,Tekelü ve Karaman-Turgutlu [[Türkmen]]leri ile Varsaklar'dan binlercesi etrafında toplandı.1501'de [[Akkoyunlu]] emiri [[Elvend Mirza]]'yı [[Nahçıvan]]'da yenilgiye uğratan İsmail, Azerbaycan'ın tamamını ele geçirerek [[Tebriz]]'de kendini [[şah]] ilan etti. Böylece dedesinin başlattığı Şiî devrimci-siyasi{{Kaynak belirt}}girişim, İsmail tarafından başarıyla sonuçlandırılmış oldu. Artık Erdebil Safevîye Şeyhliği'nin yerini Safevî Şahlığı alıyordu.

[[Anadolu]]'da 15. yüzyıl boyunca Osmanlı ilerlemesi devam etmiş, [[Türkmenler]] de kontrol altına alınmıştı. Kuruluş döneminde heterodoksHeterodoks zümrelere daha müsamahakar davranan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]], bu sıralarda kontrol etmekte zorlandığı göçebe Türkmen boylarını yasadışıyasa dışı ilan ederek baskı altına almıştı{{Kaynak belirt}}. İşte bu ortamda Erdebil Safeviye şeyhi İsmail, [[Azerbaycan]]'dan Anadolu içlerine kadar yayılmış bulunan küskün Oğuz-Türkmen boy ve oymaklarını ruhani otoritesiyle birleştirerek 1501'de zamanın en güçlü Sünni -Türkmen federasyonu olarak bilinen Elvend Mirza liderliğindeki [[Akkoyunlular]]'dan [[Tebriz]] şehrini kendi yönetimine aldı.

Safevî Devleti'nde önemli görevlere [[Türkmenler]] getirildi. Göçebe Türkmenler, [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]]'da yitirdiği yerini Safevi DevletindeDevleti'nde buldu. Bundan sonra Türkmenler akın akın [[Safevî]] yolunu tuttular ve onunla da kalmayarak yaşadığı toprakların Safevilere bağlanması için sık sık ayaklanmalar çıkardılar.<ref>Bozkurt, Fuat. Aleviliğin Toplumsal Boyutları, İstanbul, Tekin Yayınevi, 1993</ref>

Safeviler, kendilerinin 7. [[Şia imamı]] Musa el-Kazım yoluyla Ali ve Fatma soyundan geldiklerini iddia ettiler,. İsmail, ayrıca şahlığını ilan ettikten sonra, otoritesini [[İran]]'da daha da güçlü kılmak için [[Sasani imparatorluğu|Sasani İmparatorluğu]]nun mirasında da hak iddia etti.

Uzun yıllardır [[Şah İsmail]]'in faaliyetlerini yakından izleyen ve onun 1511'de [[Anadolu]]'da çıkarttığı [[Şah Kulu]] ayaklanmasıyla ne kadar etkili olabileceğini gören Osmanlı sultanı [[Yavuz Sultan Selim]], nihayet 1514'te Safevileri ezmek maksadıyla [[Doğu Anadolu Bölgesi]] ve [[Azerbaycan]] üzerine yürüdü.{{Kaynak belirt}}Ve bununladabununla, iki Türk devletinindevletine sonuçları çok ağır olan savaşınasavaşa yol açtı. Osmanlıların top ve tüfeklerine karşın Safevi ordusu çok daha ilkel silahlarla savaşa hazırlanmıştı. İki tarafın ordusu başlarında bizzat hükümdarları olduğu halde [[Tebriz]]'in batısında [[Çaldıran]]'da karşılaştı. Safeviler yenilgiye uğradı. Tebriz'i kolayca ele geçiren Osmanlı kuvvetleri, I. Selim'in bütün ısrarlarına karşın Safevi ordusunu izlemeyi reddettiler. Kışın yaklaşmasıyla Tebriz terk edildi. Bu savaş yıllar sonra Şah [[I. Tahmasp]] ile Sultan [[I. Süleyman]] (Kanuni) arasında aynen kendini tekrarlayacaktı.