Horon: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: + yapıcı olmayan değişiklik |
|||
15. satır:
[[Dosya:Horon karadeniz.jpg|300px|sağ|thumb|[[Kemençe]] eşliğinde Horon oynayan [[Karadeniz]]'liler]]
[[Karadeniz]] dışında [[Anadolu]] ve [[Yunanistan]]’da çeşitli halk oyunlarında her iki formda yaygındır. [[Lucian]]’ın (MS 125-190) bahsettiği geleneksel oyuncuların zincir oluşturduğu dans aynı isimle halen daha [[Ege adaları]]'nda oynanılmakta olup, önce birbirinden ayrı oynayan erkek ve kadın gurupların karışarak oyunu birlikte oynaması Karadeniz horonlarında da izlenmektedir <ref>[http://www.karalahana.com/muzik/horon.html Öztürk, 2005. Karadeniz Ansiklopedisi]</ref>. Düz sıra halinde veya dairesel olarak oynanılan horonda, hangi formun orijinal olduğunu saptamak oldukça güçtür.<ref>[http://www.karalahana.com/muzik/horon.html Öztürk, 2005.Ag.e]</ref>
Artvin horonları, Rize ve Trabzon gibi sahil kesiminde oynanan horonlara göre daha değişik bir yapıdadır. Sahilde oynanan horonlarda, çok hızlı omuz silkme ve ayak sallama figürleri karakteristik iken, Artvin horonlarında hareketler daha çok tüm vücudun hareketi, ayakların sertçe yere basması vb. biçimindedir. Yine sahil horonlarında çalgı kemençe iken, Artvin’de tulum ve akordeon dur. Öztürk'de Trabzon Bölgesi horonlarını daha doğudaki [[Lazlar|Laz]], [[Hemşinli|Hemşin]], [[Gürcüler|Gürcü]] horonlarından ayıran önemli bir farkın Trabzon horonlarında öne çıkarılan omuz silkme figürü olduğunu yazıyor.<ref name="karala">[http://www.karalahana.com/muzik/horon.html [[Özhan Öztürk]], 2005. Karadeniz Ansiklopedisi]</ref>▼
Artvin de horon Lazlar'ın yaşadığı Hopa, Arhavi ve Borçka (bir kısmı) ve Gürcü köylerinde geleneksel olarak oynanmakta olup Artvin'in iç kesimlerinde artvin kıpçak Türk'leri nin oyunları davul ve zurna eşliğinde bar oyunları ve Ahıska - Kafkas dansı oynanır. En az beş kişi ile oynanan horonlar, oyunları iyi bilen, yaşça büyük, sevilen ve sayılan bir kişi tarafından yönetilir. Oynayanları coşturmak için söylenen “kollar dik”, “dik oyna” “vurdu-çıktı” gibi komut ve “ii-hu ii-hu!” gibi naralarla oyuncular daha da neşelenir ve hareketlenirler.▼
Erkekler tarafından oynanan horonlar ne kadar hızlı ve sert ise, kadınların oynadığı ve “kız horonu” denen horonlar da o kadar yumuşak ve zarif hareketlerle oynanır. Kadın-erkek karışık oynanan horonlarda bu hızlı ve sert hareketlere kadınların da uyum sağladıkları, erkekler kadar ustalıkla oynadıkları görülür.
Horonlar, türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sallama, sıksara (Sera), sık horon horonlarında olduğu gibi sadece çalgı eşliğinde, sadece kadınlar (kız horonu), sadece erkekler (erkek horonu) ya da kadın erkek karışık (karma horon) olarak, düz bir sıra halinde ya da halka oluşturularak oynanır.
===Trabzon Horonları===
Trabzon ve çevresinde horonlar, davul, zurna, kemençe, kaval, tulum-zurna ile oynanır. Müziklerinin, kısa motif ve cümlelerin ara vermeden sürekli olarak tekrar edilmesi, ritim canlılığı ve çabukluğu gösteren bir havası vardır. Horonlar halka şeklinde, yarım daire ve düz çizgi formunda oynanmaktadır. Yalnız erkek, yalnız kadınlar tarafından oynandığı gibi alaca(karma) (kadın-erkek) tarafından da oynanmaktadır. Oyundan oyuna geçişlerde “AL AŞAĞI”, “ALDANMA” ve “HOP HOP”,”AL OĞLUM”, “KİM ULA”, "TAK TUM", “DÜŞ”, “YIK OĞLUM” veya "ISLIK" komutları kullanılır.
HORONLAR ÜÇ BÖLÜMDEN OLUŞUR: '''DÜZ HORON BÖLÜMÜ''':Horon oynanmaya başlarken ağır tempoda oynanır. Bundan ötürü oyunun bu bölümüne "ağır horon bölümü" de denir. Oyun halkası saat ibresinin tersi yönünde döner. Söylenen türkülere ellerle tempo tutulur. Müzik ne kadar yüksek tempolu çalınırsa, oyuncular da o kadar kıvrak ve hareketli olurlar. Ritim arttıkça vücut dikleşir, kollar yukarıya kalkar.
Gelen komutla "yenlik yenlik" "alaşağı" ya da ufak ufak" diğer oyuncular da uyarılarak doğrudan sert bölüme geçildiği gibi yenlike bölüme de geçilir.
'''YENLİK BÖLÜMÜ''': Kollar aşağıya iner, dizler kırık ve bel kısmı dizlerin açısında öne doğru eğiktir. Kol çıkarmalar ve omuz sallamalar bu bölümde ön plandadır. Adımlar geriye, yana ve öne basarak belli alan içinde gezinilir. Vücudun yapmış olduğu çalımlar yumuşak ve hafiftir. Oyunun ritmi düz horon bölümüne oranla biraz daha hızlıdır. Komutçudan gelen "alaşağa", "al oğlum", "kim ula", "tak tum", “düş”, “yık oğlum” veya "ıslık" şeklinde gelen komutla sert bölüme geçilir.
'''SERT BÖLÜMÜ''':Diğer bölümlere nazaran hareketler daha sert ve canlıdır. Omuz sallamalar daha seri, ayaklar yere daha sert basar. Oyunun en gösterişli, temposunun oldukça yüksek olduğu ve oyuncuların tüm yeteneklerini ortaya koyduğu bir bölümdür. Oyuna devam edilecekse tekrar düz horon bölümüne geçilir.
Yörede, karşılama türü oyunlar ve bıçak oyunu hariç bütün horonlar el ele tutuşularak oynanır. Horonlar daire, yarım daire ve çizgi (dizi) formunda oynanır. Karma horonlara kemençe, davul-zurna eşlik eder. Düz horon (Aşağı horonu, Kari horonu, Millet horonu) oynanır. Kollar aşağıda iken vücut dik, kollar yarımken vücut öne eğiktir. VAYBENİ (SEYİR) OYUNU, DÜZ HORON (Rahat horon, adi horon, aşağı horon, kara horon, dizi horonu, millet horonu; Sürmene’de tek ayak ve çift ayak; Tonya’da üç ayak adıyla oynanır. Ayrıca bazı ilçelere bağlı köy adlarıyla da bilinir ve oynanır. Örneğin Maçka’da Galyan, Mahura, Örnek Alan ve Hamsi Köy Çepni horonu gibi. Yörede kadın-erkek, genç-ihtiyar herkes tarafından oynanan bir oyundur), ATLAMA HORONU, DİRVANA, KANBENA, AĞIR KÖY, SALLAMA-AKÇAABAT HORONU (Horon kurmadan sonra oynanır. Horon kurma ile sıksara arasında bir geçiş oyunudur. Sürmene ve Çaykara dolaylarında oynanan sallama ile Akçaabat dolaylarında oynanan sallama isim olarak aynı olmalarına rağmen oyun ve ritim bakımından farklılık gösterir), SIKSARA (SIK SARAY) - DİK HORON(EŞKIYA)- ERKEK HORONU – DAVUL - ZURNA HORONU, BIÇAK OYUNU – KILIÇ OYUNU, KOZAN GEL, SIVA SIVA – DOLDURMA- Tonya'da “TOPALLAMA” ve Vakfıkebir’de TRAKTUM (KARIŞTIRMA), PARMAK UCU - KUMYATAK ERKEK OYUNU – KAZMA ÇÖKME gibi türleri vardır.
KARŞILAMA TÜRÜNDE OYNANAN OYUNLAR: SALLAMA (Çaykara , Of, Sürmene ve Araklı ilçelerinde oynanan bir halk oyunudur. Kemençe, kaval ve davul-zurna eşliğinde yumuşak bir ritimle oynanır) ve KOL HAVALARIDIR.
BAR TÜRÜNDE OYNANAN OYUNLAR: Bu oyunlar Trabzon’un Çaykara ve Of ilçelerinde kemençe eşliğinde oynanmaktadır. Ne kadar Tokat , Sivas, Gümüşhane ve Bayburt illerinde oynanan oyun adlarıyla benzeşse de çalınan müziğe ve oynanan oyun figürlerine ilaveler ya da tamamen yöre insanının ortak bir sentezi olarak farklı bir biçimde ortaya çıkmış oyunlardır.<ref>[https://trabzon.ktb.gov.tr/TR-57735/horon-ve-calgilarimiz.html</ref>
===Rize Horonları===
Daha çok tulum, kemençe eşliğinde oynanan horon bazen de türkü eşliğinde müziksiz de icra edilebilir. Ortadaki tulum veya kemençecinin etrafında kızlı erkekli bir halka oluşturularak oynanır. Figürleri çeşitlilik gösteren oyun son derece hareketlidir. Hemşin horonları tulum, Rize(Merkez) horonları kemençe eşliğinde oynanır. Hemşin horonları Çayeli’nin dağlık kesimlerinden başlayarak Hemşin, Pazar, Ardeşen ve Fındıklı hattını içine alır. Rize horonları ise İkizdere-İyidere hattından Çayeli’nin sahil kesimine kadar uzanan bir alanda oynanır. Horonda yapılan titreme, silkiniş, ürperme figürleri denizi, denizden çıkan balığın can çekişini ifade eder. Horonu yöneten, diğer oyunculara yön gösteren kişi “horoncu başı”dır, çeşitli “uyarma”larla horonun düzenini sağlar. Hemşin, Sallama, Siya Siya, Yüksek Hemşin, Topaloğlu, Atlama, Hemşin İki Ayak, Rize(Merkez) iki Ayak, Rize Sıksarayı, Papilat, Çinçiva, Rize Kız Horonu başlıca horon türlerindendir.<ref>[https://rize.ktb.gov.tr/TR-113715/horon.html</ref>
===Artvin horonları===
▲
▲Artvin de horon Lazlar'ın yaşadığı Hopa, Arhavi ve Borçka (bir kısmı) ve Gürcü köylerinde geleneksel olarak oynanmakta olup Artvin'in iç kesimlerinde
Saygun, Artvin horonlarını genel olarak “koşmalı horonlar” ve “koşmasız horonlar” diye ikiye ayırıyor ve “seyahat esnasında koşmasızlardan bir-ikisini mümkün oldu ise de koşmalı nev’ine hiç tesadüf edemediğim cihetle bu nev’ine ait misâl veremiyeceğim” diyor ve şöyle devam ediyor:
Satır 27 ⟶ 45:
“Düz horonlara gelince: Koşmasız horonlar, Artvin’in esas sazı olan “tulum zurna”nın refakati ile icra edilirler. Tulum zurnanın her raksa aid olarak mütemadiyen tekrarlandığı kısa motifleri icra eden sazcının, melodinin ritmine göre ayağını vurması âdettir. Bu oyunların birçok nev’ileri vardır: “Deli horonu”, Sâlyabasa, Titreme oyunu, “Kabak havası” bu cümledendir. Bunlara âid olarak kısa motifleri sazcı icra ederken, oyuncuların teşkil ettiği halkanın ortasında bulunur. Oyuncuların yarım daire halinde raks etmeleri de vakidir" (Saygun, 1937).
===Giresun Horonları===
Giresun insanının yaşam tarzı ve biçimi Karadeniz Bölgesi içinde, bölgeye has özellik gösterdiği gibi bölgeden uzak karakter de gösterir. Giresun oyunları içinde en yaygını Giresun Karşılaması ve horonudur. Horonu daha çok erkekler bölgenin meşhur çalgısı olan kemençe veya davul-zurna ile oynarlar. Kadınlar ise; davul-zurna, saz eşliğinde oynarlar.(Eskiden def ve ut eşliğinde oynarlardı.) Giresun horonunun Düz Horon, Sıksara; Giresun Karşılamasının, Tüfekli Çandır Karşılaması gibi ve Sallama Horon gibi müziğin ritmine göre değişen çeşitleri; SIK HORON (ERKEK), SALLAMA HORON (KIZ), FİNGİL-METELİK-BEL KIRMA, Gürcü Sallaması da diğer horon türleridir. Karşılama ve Horon türü oyunlar dışında, Güney bölgelerinde bulunan ve Kelkit Havzası tabir edilen bölgeye dahil olan Şebinkarahisar, Alucra, Çamoluk ilçelerinde Karşılama ve Horon oynanmaz; Bar türü oyunlar oynanmaktadır.<ref>[http://www.giresunkulturturizm.gov.tr/yazdir?5F9E89CBB77DE938B40F414690B85168</ref>
===Ordu horonları===
Doğu Karadeniz'in kapısı konumunda bulunan Ordu'da oynanan Gürcü horonu, mısıroğlu horonu, milli horon, Boztepe horonu, kol horonu, melet horonu, Perşembe horonu, nalcı horonu, iskilip horonu, eşkıya horonu, Harşit horonu (Cemo) da Karadeniz Bölgesinde oynanan horon türlerine örnektir.
===Çamlıhemşin Horonları===
Çamlıhemşin’den horon çeşitleri: Rize, Hemşin, Yüksek Hemşin, Papilat, Memetina, Bakos, Çarişka, Aleka, Sırtlı, Mahmutoğlu, Gant, Hevrek, Hanlakıt, Yali ve Çano'dur.<ref>[http://www.karalahana.com/muzik/horon.html [[Özhan Öztürk]], 2005. Karadeniz Ansiklopedisi]; Ayder Bülteni</ref>
| |||