|
[[Dosya:Joint.svg|250px|thumb|Eklemin yapısı.]]
'''Eklem''', iki [[kemik|kemiğin]] vücut bölümlerinin hareket edebilmesini sağlamak için birleştiği kısıma verilen ad.
'''Eklem ('''junctura'''/''' articulatio''')''', en az iki ya da daha fazla kemiğin eklem yüzlerinin bir araya gelmesiyle oluşan yapı.[[Kemik]]<nowiki/>ler arasındaki fonksiyonel bağlantıyı sağlayan birleşme yeri.Arthrologia(eklem bilimi) inceler.
== Sınıflandırma ==
Eklemler yapısal ve fonksiyonel olmak üzere iki tip sınıflandırmaya tabi tutulurlar.
* '''Morfolojik Sınıflandırma'''
# Fibröz eklemler (Articulationes fibrosae)
# Kartilaginöz eklemler (Articulationes cartilaginea)
# Sinoviyal eklemler (Articulationes synoviales)
* '''Fonksiyonel Sınıflandırma'''
# Yarı oynar eklemler
== Yapısal sınıflandırma ==
▲#=== OynamazFibröz eklemler ===
Eklemi oluşturan kemikler birbirine fibrözfibriz bir doku aracılığıyla bağlanmıştır. Yapısal özellikleri nedeniyle bu gruba dahil edilen syndesmosis tipi eklemler dışındakiler hareketi olmayan eklemlerdir. ▼=== Fibröz eklemler (Articulationes fibrosae) ===
▲Eklemi oluşturan kemikler birbirine fibröz bir doku aracılığıyla bağlanmıştır. Yapısal özellikleri nedeniyle bu gruba dahil edilen syndesmosis tipi eklemler dışındakiler hareketi olmayan eklemlerdir.
*'''Sutura:'''Yalnız kafatasında görülen eklemlerdir.Kemiklerin ekleme katılan kenarları arasında ince fibröz bir ligament yer alır yenidoğan bebeklerde henüz kafatasını oluşturan kemikler tam temas halinde olmadığından, kemikler arasında fibröz bağlarla örtülmüş yumuşak alanlar kolaylıkla hissedilebilir. Halk arasında bıngıldak ya da yumuşak nokta olarak bilinen bu yapılara biz anatomide '''fonticulus''' adı veriyoruz. Sutura tipi eklemler, eklemi oluşturan kemikler arasındaki diş şekillerine göre farklı adlar alırlar.
*'''Syndesmosis:'''Bu fibröz eklem tipinde kemikler birbirlerine fibröz ligamentler veya membranlar aracılığıyla bağlanmışlardır. Bu eklem tipine art. radioulnaris'i ve art. tibiofibulare'yi örnek olarak verebiliriz.Art. radioulnaris'te radius ve ulna membrana interossea antebrachii, art. tibiofibulare'de ise tibia ve fibula membrana interossea cruris aracılığıyla birbirne sıkıca bağlanmış durumdadır. Örneğin membrana interossea antebrachii [[önkol]]un [[pronasyon]] ve [[supinasyon]] hareketlerine izin verebilecek kadar geniştir. Art. sacroiliaca'nın arka bölümünde çoğu kaynakta, kemikler arasında yer alan fibröz interosseous ligament ve kısıtlı hareket kabiliyeti nedeniyle syndesmosis tipi eklem olarak kabul edilmektedir.
=== Kartilaginöz eklemler (Articulationes cartilaginea) ===
Eklem yüzleri kıkırdakla örtülü olup sınırlı hareketler yapabilen bu eklemler içerdikleri kıkırdak tipine göre ikiye ayrılırlar.
*'''Synchondrosis:'''Kemiklerin hyalin kıkırdakla birleştiği bu eklem tipi yaygın olarak ''primer kartilaginöz eklem'' olarak da adlandırlır. Bu eklemlerin büyük bir kısmı gelişme döneminde görülen erişkin dönemde ise kemikleşen eklemlerdir. Bu eklemlere örnek olarak uzun kemiklerin epifiz ve diafiz bölümleri arasında yer alan ve kemiğin büyümesine olanak tanıyan katilaginöz epifiz plağını örnek olarak verebiliriz. Kemik büyümesi tamamlandığında epifiz plağı kemikleşir. Vücutta sınırlı sayıda kalıcı olan synchondrosis'de bulunur ve 1. kaburgayı sternuma bağlayan ''cartilago costalis'' buna örnek olarak verilebilir.Sfeno-oksipital ve Sfeno-ethmoideal eklemleşme buna örnek olarak verilebilir.
*'''Symphysis:''' ''Sekonder kartilaginöz'' eklem olarak da bilinen bu eklem tipinde kemikler fibröz doku ve-veya fibröz kıkırdak aracılığıyla birbirine kuvvetli bir şekilde bağlanmışlardır. Yaşam boyu bulunurlar([[Mandibular symphysis|symphysis menti]] hariç).Basınca karşı dirençlidirler.Bu eklem tipi için en tipik örnek discus intervertebralisler aracılığıyla birbirine bağlanmış olan columna vertebralis'tir. Ossis pubis arasında bulunan symphysis pubis art. manibriosternalis ve yeni doğan bebeklerde mandibulanın sağ ve sol yarımlarının birleştiği symphysis menti bu grup eklemlere verilebilecek diğer örneklerdir.
▲#=== OynarSynovial eklemler ===
Yukarıda bahsi geçen iki eklem türü solid ekleme örnektir.Peki nedir solid eklem?
'''Solid eklem''':Eklemi oluşturan kemiklerin arasında eklem boşluğu olmadığı,solid (içi dolu) yapılar olan fibröz bağ dokusu veya kıkırdağın bulunduğu eklemlere solid eklem denir.
=== Synovial eklemler (Articulationes synoviales/diarthroses) ===
[[Dosya:Illu synovial joint.jpg|thumb|sağ|Bir synovial eklemin diyagramı.]]
[[Dosya:Gelenke Zeichnung01.jpg|thumb|upright=2|'''Eklem tipleri''':<br />'''1'''-Spheroidea; '''2'''-Ellipsoidea; '''3'''-Sellaris; '''4'''-Gingylimus; '''5'''-Trachoidea]]
Synovial eklemler vücuttaki eklemlerin büyük bir bölümünü oluşturan ve fonksiyonel olarak en önemli olan tam hareketli eklemlerdir.En Omuz ekleminde olduğu gibi sadece basitçe karşı karşıya gelen iki kemikten oluşan synovial eklemlere '''art. simplex''' adı verilir. Dirsek ekleminde olduğu gibi ikiden fazla yaralanmakemiğin oluşturduğu ya da meniscus, discus gibi yapıların eklemin yapısına katıldığı synovial eklemlere ise riski'''art. bucomposita eklem(complexa)''' türündeadı bulunurverilmektedir.
'''Synovial eklemlerin ortak yapıları'''
'''1-)Eklem yüzlerİ (facies articularis)''':Eklem yüzlerinde uyumsuzluk varsa bazı yapılar(meniscus,discus,labrum)bu uyumsuzluğu gidermek için kemik uçları arasına yerleşmiştir.
'''2-)Eklem kıkırdakları (cartilago articularis)''':Kemiğin eklem yüzlerini örter ve genellikle hyalin kıkırdaktır.(eklem boşluğunda discus articularis bulunan eklemlerden olan claviculanın her iki ucundaki art.sternoclavicularis ve art.acromioclavicularis ile art.temporomandibularis'te bulunan eklem kıkırdağı ise fibröz kıkırdaktır.)Kaygan ve parlak görünümlü kıkırdak doku tampon görevini görür ve hareketin akıcı olmasını sağlar.Aşınmaya karşı dirençlidir.Kemiğin dejenerasyonunu önler.Kuvvete maruz kalınca incelerek yüzey alanı genişler,uygulanan kuvveti dağıtarak iletir.Uygulanan kuvvet ortadan kalktığında ise kıkırdak eski haline döner.Kıkırdak kalınlığı ortalama 2-5 mm'dir.(gençlerde 5-7 mm,yaşlılarda 1-2 mm olabilmektedir.)Kıkırdak dokuda kan damarı ve sinir yoktur.Bu yüzden zarar görünce iyileşmesi çok zordur.Beslenmesini sinoviyal sıvıdan sağlar.Kıkırdak doku olmazsa kemiğe binen yük ve sürtünmeler artar.Hareket zorluğu olur.
'''3-)Eklem kapsüllü (capsula articularis):'''Eklem yüzlerini de içine alacak şekilde kemiklerin uçlarına tutunan ve onlara kapalı bir ortam sağlayan sağlam doku.İki tabakalıdır.<blockquote>'''''Stratum fibrosum:'''''Dıştaki sağlam tabakadır.Eklem bütünlüğünü korur.Fibröz bağ dokudan oluşmuştur.Eklem hareketliliğini kısıtlayarak eklemin aşırı hareketlerini engeller.
'''''Stratum synoviale:'''''Membrana fibrosanın iç yüzünü,eklem boşluğunda bulunan kemik ucunun eklem kıkırdağı ile kaplamanmayan bölümünü, eklem içindeki bağ ve tendonları sarar.Ayrıca bursa synoviyalis ile tendonları çevreleyerek sürtünmesini azaltan ve synovia içeren kılıf olan vagina synoviyalisi sarar.Membrana synoviyalis eklem kıkırdağını ve eklem boşluğunda bulunan meniscus,discus gibi kıkırdak yapılarını sarmaz .Damardan zengin bir yapıdır bu sayede synoviyayı salgılar ve absorbe eder.</blockquote>Eklem kapsülü kemiği saran periostum ile devam eder.Eklemin dışında bursa synoviyalis denilen synovia (eklem sıvısı)içeren keseciklerin eklem boşluğu ile bağlantıları eklem kapsülünü deler.
'''4-)Eklem boşluğu (cavitas articularis)''':Sinovyal eklemlerin en önemli özelliğidir.İçinde sinoviya adı verilen sıvı bulunur.Berrak, visköz ,saman sarısı rengindedir.kayganlık sağlar ve kıkırdağı besler.Facies articularisi nemlendirir kayganlaştırır.Basıncı tüm eklem yüzeyine dağıtır.0,5-1ml hacmindedir.Bu arada sinoviyal sıvıyı üreten sinoviyal zar kıkırdağın üzerinde bulunamaz aksi halde ezilirdi.
'''5-)Eklem bağları (ligamenta articulares)''':Eklem kapsülünü destekleyip eklemi güçlendiren bağlardır.Üç tiptir:
* Ekstrakapsüler bağlar
* Kapsüler bağlar
* İntrakapsüler bağlar
===== Synovial eklemlerin bir kısmında bulunan yapılar =====
* Discus
* Meniscus
* İntraartiküler tendon:Kapsülü delerek eklem içinden geçen kas tendonları
* Yağ yastığı:Basıncı emer.Eklem hareketi ile boyu değişir.Eklem kapsülü içinde eklem yapıları ile dolduralamayan boşluklarda bulunur.Örnek verecek olursak diz ekleminde patellanın altında
Omuz ekleminde olduğu gibi sadece basitçe karşı karşıya gelen iki kemikten oluşan synovial eklemlere '''art. simplex''' adı verilir. Dirsek ekleminde olduğu gibi ikiden fazla kemiğin oluşturduğu ya da meniscus, discus gibi yapıların eklemin yapısına katıldığı synovial eklemlere ise '''art. composita (complexa)''' adı verilmektedir.
*'''Gingylimus:''' Dışbükey eklem (konveks) yüzü makara, içbükey (konkav) eklem yüzü ise makarayı içine alacak şekilde olup eklem yüzleri birbirine uygunluk gösterir. Bu grup eklemler yalnızca transvers eksen etrafında flexion-extansion hareketleri yapabildiklerinden menteşe şeklinde eklemler olarak da bilinirler. Harekerin görüldüğü yerlerde bu eklemlerin eklem kapsülü ince ve gevşektir, ancak eklem güçlü yan bağlarla güçlendirilmiştir. Bu tip ekleme '''art. humeroulnaris''' ve '''art. interphalangea''' örnek olarak verilebilir.
| 