I. Isabel: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Madrox (mesaj | katkılar)
kDeğişiklik özeti yok
Madrox (mesaj | katkılar)
kaynak eklendi.
1. satır:
{{kaynaksız}}
{{Kraliyet bilgi kutusu
| isim = Katolik İsabel
Satır 7 ⟶ 6:
| veraset = [[Kastilya]] ve [[León]] Kraliçesi
| hüküm_süresi = 11 Aralık 1474 - <br/> 26 Kasım 1504
| taç_giymesi = 13 Aralık 1474<ref>{{cite book | title=Game of Queens: The Women Who Made Sixteenth-Century Europe | author=Gristwood, Sarah | year=2016 | publisher=Basic Books | url=https://books.google.com/books?id=TSnXCwAAQBAJ | page=30}}</ref>
| taç_giymesi = 13 Aralık 1474
| önce_gelen = [[IV. Henry (Castile)|IV. Henry]]
| vekili = [[II. Fernando]]
Satır 32 ⟶ 31:
[[Dosya:First Voyage, Departure for the New World, August 3, 1492.jpg|sağ|thumb|200px|Kristof Kolomb'u 1492 yılında ''Hindistan'' seferine uğurlarken]]
[[Dosya:IsabellaofCastile03.jpg|thumb|sağ|200px|I. Isabel.]]
'''Isabel I''' ('''I. Kastilyalı Isabella'''), lakabı '''Katolik İsabel''' ({{Dil|es|link=no|Isabel|dil_adı=e}}, {{Dil|osp|Ysabel|dil_adı=e}}; 22 Nisan 1451 - 26 Kasım 1504), [[Kastilya]] (1474-1504) ve [[Aragon Krallığı|Aragon]] (1479-1504) kraliçesi Bu iki krallığı 1479'dan sonra kocası Aragon kralı [[II. Fernando]] ile birlikte yönetmiştir. Hükümdarlığı sırasında [[İspanya]]'nın birliğini sağlamış ve [[Kristof Kolomb]]'un [[Yenidünya]]'yı keşfiyle güçlü bir sömürge imparatorluğunun temelleri atılmıştır.<ref name="NGHistory">{{cite news |last1=Palos |first1=Joan-Lluís |title=To seize power in Spain, Queen Isabella had to play it smart: Bold, strategic, and steady, Isabella of Castile navigated an unlikely rise to the throne and ushered in a golden age for Spain |url=https://www.nationalgeographic.com/archaeology-and-history/magazine/2019/march-april/queen-isabellas-rise-to-spanish-throne/ |accessdate=20 April 2019 |publisher=National Geographic History Magazine |date=28 March 2019}}</ref>
 
== Hayatı ==
Kastilya kralı [[II. Juan]] ile Portekizli Isabel'in kızı, sonradan babasının yerine tahta çıkan [[IV. Enrique]]'nin ise üyev kardeşiydi. On üç yaşındayken kralın gözetimi altında yetişmesi için saraya getirildi. Kardeşi Alfonso'nun çevresinde toplanmış olan Enrique'nin muhalifleri, onun Temmuz 1468'de ölümü üzerine Isabel'e yöneldiler. Ama Isabel muhalefetin sözcüsü olmayı kabul etmedi ve Toros de Guisando Antlaşması'yla (19 Eylül 1468) [[IV. Enrique]] tarafından tahtın varisi ilan edildi.<ref name="NGHistory"/><ref name="Prescott, William 1860, p. 83">Prescott, William. ''History of the Reign of Ferdinand and Isabella, The Catholic.'' J.B Lippincott & CO., 1860, p. 83</ref>
 
Tahtın varisi olması nedeniyle, Isabel'in yapacağı evlilik [[İspanya]]'da ve dış ülkelerde yoğun tartışmalara yol açtı. [[Portekiz]], [[Fransa]] ve [[Aragon Krallığı|Aragon]] değişik önerilerde bulundular. Enrique, Isabel'in Portekiz kralı [[V. Alfonso]], Fransızlar ise Guienne dükü ile evlenmesini istiyordu. Ama Isabel, danışmanlarının da etkisiyle Aragon tahtının varisi Fernando ile evlenmeye karar verdi ve Enrique'nin onayı olmadan Ekim 1469'da [[Valladolid]]'deki Juan de Vivero Sarayı'nda onunla evlendi. Bu evliliğe karşı çıkan bir grup Kastilya soylusu, tahtın gerçek varisinin Isabel değil Enrique'nin la Beltraneja olarak bilinen kızı Juana olduğunu öne sürdüler. Kral da, Isabel'in kendisinin onayını almadan Fernando'yla evlenmekle tahta itaatsizlik ettiğini, böylece 1468 anlaşmasını çiğnediğini ileri sürerek bu grubu destekledi ve Juana'nın tahta çıkabilmesi için Guienne dükünün desteğinin sağlamaya çalıştı. Isabel ve Enrique daha sonra uzlaşmaya vardılarsa da, uzun yıllardan beri süren taht mücadelesi, kralın ölümünün (1474) hemen ardından bir iç savaşa dönüştü.
Satır 42 ⟶ 41:
Savaş çıktığında kendini [[Segovia]]'da kraliçe ilan etmiş olan Isabel, aralarında Kardinal Mendoza ile Kastilya kraliyet ordusu başkomutanı Velasco'nın da bulunduğu bir grup Kastilya soylusunun desteğini almıştı. Juana'yı destekleyen grubun içinde ise [[Toledo]] başpiskoposu, Calatrava tarikatının önderi ve Villene markisi yer alıyordu. Bu arada Juana'yla nişanlanan Portekiz kralı [[V. Alfonso]] da Isabel'e karşı savaşa girişmişti. Isabel'in hükümdarlığının ilk dört yılı boyunca süren iç savaş, Juana'yı destekleyen Kastilyalı soyluların ve Portekiz kralının yenilgisiyle sonuçlandı (24 Şubat 1479). Aynı yıl Aragon kralı II. Juan'ın ölümü üzerine Kastilya ve Aragon krallıkları Isabel ve Fernando'nun yönetimi altında birleşti.
 
Böylece modern İspanya'nın temelleri atılmış oldu. Ama kişisel plandaki bu birliğin etkili bir siyasi birliğe dönüşmesi için uzun zaman geçmesi gerekecekti. Fernando ilk vasiyetnamesinde (1475), Isabel'i Aragon tahtının varisi olarak belirlemiş ve uyruklarının Kastilya ile kurulucak bir birlikten büyük yararlar sağlayacaklarını açıkça ilan etmişti. Bununla birlikte, her iki krallık uzun yıllar kendi kurumları ve yasaları uyarınca yönetildi. Isabel ve Fernando [[İber Yarımadası]]'ndaki son [[Müslüman]] kalesi olan [[Gırnata Emirliği]]'ni ele geçirerek uzun yıllardan beri süren ''Reconquista'' (İspanya'nın yeniden fethi) mücadelesini sona erdirmeye karar verdiler. Ama 1482'de Gırnata'ya karşı başlatılan ve güçlükle sürdürülen sefer Kastilya'nın mali olanaklarını tüketti. Savaşın yönetimiyle yakından ilgilenen Isabel, 1491'de Fernando'yla birlikte Gırnata yakınlarındaki Santa Fe'de karargâh kurdu ve 2 Ocak 1492'de Gırnata'nın düşmesine değin orada kaldı.<ref>Plunkett,Ierne. ''Isabel of Castile''. The Knickerbocker Press, 1915, p. 96</ref>
 
Isabel'i [[Santa Fe, Granada|Santa Fe]]'de ziyaret eden [[Kristof Kolomb]], [[Avrupa]]lıların [[Amerika]] kıtasına yerleşmesiyle sonuçlanacak yolculuğa çıkmak için onun desteğini istedi. Isabel'in bu seferin masraflarını karşılamak amacıyla mücevherlerini verdiği ileri sürüldüyse de, Kolomb'a yalnızca sınırlı bir mali destek sağladığı bilinmektedir. Bu yolculuğun sonunda keşfedilen Yenidünya, daha önceki keşif seferlerinde de olduğu gibi papalığın onayıyla Kastilya tahtına bırakıldı.<ref>{{Cite web|url=https://www.goodreads.com/review/show/972046277|title=Katherine's Reviews > Isabel: Jewel of Castilla, Spain, 1466|last=Bakersfield|first=Katherine|date=|website=Good Reads|archive-url=|archive-date=|access-date=25 May 2019}}</ref><ref>{{Cite book|title=Isabel: Jewel of Castilla|last=Meyer|first=Carolyn|publisher=Scholastic|year=2000|isbn=9780439078054|location=|pages=|url=https://archive.org/details/isabeljewelofcas00meye_0}}</ref>
 
Isabel'in hükümdarlığı sırasında [[Andalucia]]'da Enkizisyon kuruldu (1478) ve [[Hıristiyanlık|Hıristiyanlığı]] benimsemeyen [[Yahudiler|Yahudi]]ler ülkeden sürüldü. Öte yandan 15. yüzyılın başlarında uygulanmaya konmuş olan kilise reformları bu dönemde hız kazandı. Isabel son derece dindar bir kişi olmasına ve Papa [[IV. Alexander]] tarafından Fernando'yla kendisine verilmiş olan onursal Katolik unvanını taşımasına karşın, papalığa karşı kararlı bir politika izledi. Bu doğrultuda papanın İspanya'daki arpalıklara kendisinin onayını almadan atama yapmasına ve Kastilya tahtının kilise üzerindeki geleneksel haklarının çiğnenmesine karşı çıktı. Gene bu siyasetin bir parçası olarak boş Cuenca piskoposluğunabir İtalyan kardinalin getirilmesini reddederek, dört yıl sonra bu göreve bir İspanyolun atanmasını sağladı. Ayrıca, papanın yeğeninin [[Sevilla]] piskoposu olmasını önledi.
Satır 51 ⟶ 50:
== Son yılları ==
 
Isabel'in hükümdarlığının son yıllarında önce tek oğlu ve varisi Juan (1497), ardından da kızı Portekiz kraliçesi Isabel (1498), daha sonra da kendisinden İspanya ile [[Portekiz]]'i birleştirmesi beklenen torunu Miguel (1500) öldü. Bunun üzerine sonradan Deli lakabıyla anılan öteki kızı Juana Kastilya tahtının varisi ilan edildi. Isabel'in son yıllarında kazandığı en büyük başarılardan biri askeri amaçla kurulmuş olan Alcantara, Calatrava ve Santiago tarikatlarına ait geniş toprakların krallığa bağlanması oldu.<ref>{{cite web|title=The Oxford History of Mexico|url=https://books.google.com/books?id=4eMVDAAAQBAJ&pg=PA16&dq=queen+isabella+indians+citizens&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjLwKLE1_LVAhVh9YMKHR4oAs4Q6AEIOTAD#v=onepage&q=queen%20isabella%20indians%20citizens&f=false|}}</ref>
 
Isabel'in yaşamına ve hükümdarlık yıllarına ilişkin başlıca kaynak vasiyetnamesidir. [[İber Yarımadası]]nda siyasi birliğin sağlanması, [[Cebelitarık]] üzerinde denetim kurulması, [[Kuzey Afrika]]'daki yayılma politikası, Yenidünya yerlilerine karşı izlenen siyaset ve kilise reformları gibi önemli siyasi konulardaki değerlendirmelerinin yer aldığı bu vasiyetname, İspanya tarihine ışık tutan önemli bir belge niteliğindedir.
 
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
{{Asturias Prensleri}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/I._Isabel" sayfasından alınmıştır