Sovyetler Birliği'nde Kürtler: Revizyonlar arasındaki fark

[[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun yıkılış döneminde Iraklı Kürtler devlet kurma girişiminde bulunmuşlardı. Kısa süreli [[Kürdistan Krallığı]] lideri [[Mahmud Berzenci]], [[Tebriz]]'deki konsolosluk aracılığıyla Sovyetler Birliği'ne mektup yazarak destek istemiştir. Mektup [[Pravda]]'nın 23 Haziran 1923 tarihli sayısında yayınlanmıştır.<ref>{{kitap kaynağı |soyadı1=Karataş |ad1=Y. Yılmaz |başlık=Demokratik Barışçı Çözüm ve Kürt Sorunu |yayıncı=Evrensel Basım Yayın |isbn=9786054834747 |url=https://books.google.com.tr/books?id=Zl9XAwAAQBAJ&pg=PT73&lpg=PT73&dq=berzenci+sovyet+mektup&source=bl&ots=wtcb6wdzR7&sig=ACfU3U3dvlonS10VQY8v-lff3r3Uiig_6w&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiRrNLjzdvnAhXmSxUIHdQbAFsQ6AEwAXoECAsQAQ#v=onepage&q=berzenci%20sovyet%20mektup&f=false |erişimtarihi=18 Şubat 2020}}</ref> Ancak Kürt-Sovyet ilişkilerinin diplomatik alana yansıması [[II. Dünya Savaşı]] sonrası [[Mahabad Cumhuriyeti]]'nin kurulması ve ardından [[Mustafa Barzani]]'nin Sovyetler Birliği'ne iltica etmesiyle mümkün olmuştur.<ref name=Sozeri /> [[Kızıl Ordu]]'nun Ağustos 1941'de Kuzey İran'a girişi, Mahabad'ın kuruluşuna olan desteği ve Türkiye, İran ve Haziran 1958'de Irak'ta gerçekleşen [[Soğuk Savaş]] çatışmaları Sovyet-Kürt ilişkilerinin arka planını oluşturur.<ref name=Peyrat>{{dergi kaynağı |ad1=Etienne Forestier |soyadı1=Peyrat |başlık=1940'ladan 1980'lere Kürtlere Yönelik Sovyet Dış Politikası ve Sovyet Kürt Aktivizmi |dergi=Kürt Rarihi |tarih=2019 |sayı=38 |sayfa=46-55 |url=https://web.archive.org/web/20200214094609/https://ruskurd.hypotheses.org/files/2020/01/Peyrat_Ku%CC%88rt-Tarihi.pdf |erişimtarihi=22 Şubat 2020 |issn=2147-2491}}</ref>

Sovyetler Birliği, [[Kürt kültürü]]nün korunmasında hayatî bir rol oynadı.<ref name=Pietro /><ref>{{web kaynağı |soyadı1=Arikan |ad1=Ali Ufuk |başlık=Özkan Öztaş'la 'SSCB'de Kürt Sanatı' kitabı üzerine |url=https://haber.sol.org.tr/kultur-sanat/ozkan-oztasla-sscbde-kurt-sanati-kitabi-uzerine-146323 |yayıncı=Sol |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=http://web.archive.org/web/20190817070638/https://haber.sol.org.tr/kultur-sanat/ozkan-oztasla-sscbde-kurt-sanati-kitabi-uzerine-146323 |arşivtarihi=17 Ağustos 2019 |tarih=20 Şubat 2016}}</ref> [[Türkiye]], [[Suriye]], [[Irak]] ve [[İran]]'daki Kürtler anadillerini kullanıp yaygınlaştırılmakta kısıtlamalarla karşı karşıya kalırken, Sovyetler Birliği'nde yaşayan Kürtler anadillerini bir standarda dönüştürdüler. Sovyetlerde üretilen materyallerin sosyalist ve [[anti-milliyetçilik|anti-milliyetçi]] içeriği, Kürtlerin kültürel ve politik açıdan kendi kaderini tayin mücadelesinin özünü oluşturdu ve bu yayınlar tarihsel olarak Kürt kültürel üretiminin mecrası haline geldi.<ref name=Agos /> Kitlesel okuryazarlık yolunda Ermenistan SSC'deki Kürtler ve Yezîdîler kendi dillerini üç Ermeni alfabesinde (Ermeni, Latin ve Kiril). öğrendiler. 1930'lu yılların başlarında oluşturulan [[Kürtçe]]nin ilk [[latin alfabesi]] [[Şemo-Marogulov alfabesi]] hazırlandı.<ref>Têmûrê Xelîl. [http://www.nefel.com/articles/article_detail.asp?RubricNr=2&ArticleNr=4399 Elfabeya pêşin, romana pêşin û romannivîsê pêşin] {{ku}} 26 Mayıs 2009, Erişim tarihi: 17 Şubat 2020.</ref><ref>Marogulov u Ə. Ş. (1929). Xө-xө hinbuna xөndьna nvisara kyrmançi, Nəşre dəwləţe Şewre Ərmənistane, Revan.</ref><ref>[[Celile Celil]]. [https://books.google.com.tr/books?id=wSxuBgAAQBAJ&pg=PT121&lpg=PT121&dq=Riya+Teze&source=bl&ots=8OFnxweAqK&sig=rUdkIJeTXM78LLGNKTlNGHUxPD8&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjJjqTPo-PQAhUGXRoKHX3ODCU4ChDoAQgYMAA#v=onepage&q=Riya%20Teze&f=false Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak], 2008, Erişim tarihi: 17 Şubat 2020, ISBN 9756106785</ref> Çok sayıda Kürtçe yayın evi kuruldu ve çocuk kitapları dahil olmak üzere pek çok eser yayınlandı.<ref name=Agos>{{web kaynağı |başlık=‘Kürtlerin Ermenistanı’nı yetiştiren çocuk kitaplarının izinde |url=http://www.agos.com.tr/tr/yazi/18487/kurtlerin-ermenistanini-yetistiren-cocuk-kitaplarinin-izinde |yayıncı=Agos |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20191210000550/http://www.agos.com.tr/tr/yazi/18487/kurtlerin-ermenistanini-yetistiren-cocuk-kitaplarinin-izinde |arşivtarihi=10 Aralık 2019 |tarih=12 Mayıs 2017}}</ref><ref>{{web kaynağı |başlık=Ekim Devriminin 100. yılında Sovyet Kürtleri |url=https://gazetemanifesto.com/2017/ekim-devriminin-100-yilinda-sovyet-kurtleri-128785/ |yayıncı=Gazete Manifesto |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20181106004815/https://gazetemanifesto.com/2017/ekim-devriminin-100-yilinda-sovyet-kurtleri-128785/ |arşivtarihi=6 Kasım 2018 |tarih=13 Kasım 2017}}</ref> Latin alfabesi ile çıkarılan ilk Kürtçe gazete olan [[Riya Teze]] bunlara örnektir.<ref name=Bekir /> 1931'de Kürt dili ve edebiyatı öğretmenleri yetiştirmek üzere Erivan'da Transkafkasya Eğitim Akademisi açılır ve okulun ilk müdürü Sovyet Yezîdî yazar [[Erebê Şemo]] olur. Şemo tarafından yazılan ilk Kürtçe roman olan [[Kürt Çoban]] 1935'te [[Erivan]]'da yayınlandı ve büyük ses getirdi.<ref>{{web kaynağı |soyadı1=Tekpınar |ad1=İbrahim |başlık=Kürt edebiyatının ilk romanı Şivane Kurmanca |url=https://gaiadergi.com/kurt-edebiyatinin-ilk-romani-sivane-kurmanca/ |yayıncı=Gaia |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20190226173827/https://gaiadergi.com/kurt-edebiyatinin-ilk-romani-sivane-kurmanca/ |arşivtarihi=26 Şubat 2019 |tarih=11 Eylül 2017}}</ref> [[Erivan Radyosu]]'nun Kürtçe yayınları 1955'te başladı ve Sovyetler Birliği sınırlarının ötesindeki Kürtler üzerinde de büyük bir etkisi oldu. Komşu ülkelerdeki, özellikle de [[Türkiye Kürtleri|Türkiye'deki Kürtler]] Sovyet aktarımlarına bizzat ulaştı ve yasaklı halde bulunan ana dillerini bu radyodan dinlediler.<ref name=Pietro /> Yayınlar Kürt etnik kimliğine dair farkındalık oluşturmak için son derece önemliydi ve Sovyetler Birliği'nin ulusal bilinç ve [[sosyalizm]]e dair söylemleri birçok Kürt grup arasında güçlü bir şekilde yankı buldu.<ref name=Pietro /> Erivan Radyosu Kürt Departmanı'nın başında Sovyet Kürt aydın [[Casimê Celîl]] vardı. Celîl'in çocukları da bu kültürel davanın takipçisi oldular. Bu anlamda Celîl ailesi Ermenistan SSC'deki Kürt kültürel hareketin temel parçasıydı. Ailenin Orta Asya'ya gönderilenler başta olmak üzere Sovyetler Birliği'ndeki bütün Kürtlerle teması yoğun bir şekilde devam etti.<ref name=Peyrat />