Sovyetler Birliği'nde Kürtler: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
|||
57. satır:
[[Dosya:RaidbyKURDS.jpg|thumb|sağ|225px|[[Kafkasya]]'daki Kürtlerin resmedildiği tablo, 1898.]]
[[Dosya:Kurdish Soldiers, 1877, Caucasus.jpg|thumb|sağ|225px|Kafkasya'daki Kürt askerler, 1877.]]
Rusya'da 13. ve 14. yüzyıllar arasında ilk Kürt toplulukların ortaya çıkışına rastlanılmaktadır. Daha sistematik şekildeki Rus-Kürt ilişkileri ise 19. yy başlarında Osmanlı-Rus savaşları ortamında gelişti.<ref name=Sozeri>{{dergi kaynağı |ad1=Fırat |soyadı1=Sözeri |başlık=Belge ve Mektuplarla Mela Mustafa Barzani ve SSCB İlişkileri |dergi=Kürt Tarihi |tarih=2019 |sayı=38 |issn=2147-2491}}</ref> 19. yüzyılın başlarında [[Rus İmparatorluğu]], [[Pers İmparatorluğu]] ve [[Osmanlı İmparatorluğu]]'na karşı savaşlarda Kürtlerin tarafsızlığını sağlamaktı.<ref>{{web kaynağı |soyadı1=G. Shahbazyan |ad1=G. |başlık=РОССИЯ И ПРОБЛЕМА КУРДОВ |url=http://www.rau.su/observer/N21_93/21_09.HTM |yayıncı=Rau.su |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20051222022304/http://www.rau.su/observer/N21_93/21_09.HTM |arşivtarihi=22 Aralık 2005 |dil=Rusça}}</ref> 19. yüzyılın başında Kürtler, [[Transkafkasya]]'nın Rus İmparatorluğu'na dönemde bu bölgelere yerleştiler. 1813'te Rusya-İran arasında imzalanan [[Gülistan Antlaşması]] sonucunda [[İran]] denetiminde bulunan [[Bakü]], [[Karabağ]] ve [[Şirvan]] bölgeleri Rusya sınırlarına dahil edildi. 1828 tarihli [[Türkmençay Antlaşması]] ile birlikte [[Nahçivan]] ve [[Erivan]] bölgeleri de Rusya'ya katılması sonucu Erivan'daki bazı Kürt aşiretleri Rusya sınırları içerisinde kaldı. Bu dönemde Kürtler [[Rusya]] içlerine ve [[Ermenistan]]'a yerleştirildiler.<ref name=Sozeri /><ref name=Viires>Viires, Ants; Vahtre, Lauri, "The Kurds of Caucasia and Central Asia have been cut off for a considerable period of time and their development in Russia and then in the Soviet Union has been somewhat different. In this light the Soviet Kurds may be considered to be an ethnic group in their own right."</ref> 1853-1856 [[Kırım Savaşı]] ve [[1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı]] sırasında da benzer olarak Kürtler Rusya ve Ermenistan'a taşındı.<ref name=Viires /> Savaş sonrasında [[Ardahan]], [[Kars]] gibi Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı kentlerin Rusya'ya dahil olması sonucu Rusya sınırları içerisindeki Kürt nüfus ciddi bir orana ulaştı. 1897 yılındaki nüfus sayımında 53,012 erkek ve 46,937 kadın olmak üzere toplam 99,949 Kürt kaydedildi.<ref name=Sozeri /><ref>{{web kaynağı |başlık=The Kurds in the Soviet Union |url=https://www.scribd.com/doc/43013397/The-Kurds-in-the-Soviet-Union |yayıncı=Scribd.com |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20101121055918/https://www.scribd.com/doc/43013397/The-Kurds-in-the-Soviet-Union |arşivtarihi=21 Kasım 2010 |dil=İngilizce}}</ref><ref name=1897Nufus>{{web kaynağı |başlık=Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку, губерниям и областям |url=http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97.php |yayıncı=Demoscope.ru |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20190715170156/http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97.php |arşivtarihi=15 Temmuz 2019 |dil=Rusça}}</ref> 19. yüzyılın sonunda ekonomik nedenler ve kıtlık nedeniyle Türkiye ve İran'dan Transkafkasya'ya toplu göçler başladı.<ref name=Pietro /> 20. yüzyılda Kürtler, Rus Transkafkasya'ya taşınmasına yol açan bir durum olan [[Türkler]] ve [[Persler]] tarafından baskıya uğradı.<ref>{{kitap kaynağı |yazar1=Viires, Ants |yazar2=Vahtre, Lauri |başlık=The Red Book of the Peoples of the Russian Empire / Kurds |tarih=2001 |url=http://www.eki.ee/books/redbook/kurds.shtml |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191106012621/http://www.eki.ee/books/redbook/kurds.shtml |arşivtarihi=6 Kasım 2019 |dil=İngilizce |alıntı=The Kurds of Caucasia and Central Asia have been cut off for a considerable period of time and their development in Russia and then in the Soviet Union has been somewhat different. In this light the Soviet Kurds may be considered to be an ethnic group in their own right.}}</ref> [[Ermeni Kırımı]] sırasında önemli sayıda [[Yezîdî]] Kürt Ermenistan ve Gürcistan'a kaçtı, Osmanlı İmparatorluğu'nda yaklaşık 400.000 Yezîdî öldürüldü.<ref name=Pietro />
[[Dosya:A drawing by the Russian painter Grigory Grigorievich Gagarin (1810-1893) of a young Kurdish notable with his advisor and his tribe while passing through Aras River.jpg|thumb|sol|250px|Rus ressam [[Grigori Gagarin]]'in 1849 yılında ürettiği ''Kürt Aşireti Aras Nehrinden Geçiyor'' adlı tablo.]]
71. satır:
[[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun yıkılış döneminde Iraklı Kürtler devlet kurma girişiminde bulunmuşlardı. Kısa süreli [[Kürdistan Krallığı]] lideri [[Mahmud Berzenci]], [[Tebriz]]'deki konsolosluk aracılığıyla Sovyetler Birliği'ne mektup yazarak destek istemiştir. Mektup [[Pravda]]'nın 23 Haziran 1923 tarihli sayısında yayınlanmıştır.<ref>{{kitap kaynağı |soyadı1=Karataş |ad1=Y. Yılmaz |başlık=Demokratik Barışçı Çözüm ve Kürt Sorunu |yayıncı=Evrensel Basım Yayın |isbn=9786054834747 |url=https://books.google.com.tr/books?id=Zl9XAwAAQBAJ&pg=PT73&lpg=PT73&dq=berzenci+sovyet+mektup&source=bl&ots=wtcb6wdzR7&sig=ACfU3U3dvlonS10VQY8v-lff3r3Uiig_6w&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiRrNLjzdvnAhXmSxUIHdQbAFsQ6AEwAXoECAsQAQ#v=onepage&q=berzenci%20sovyet%20mektup&f=false |erişimtarihi=18 Şubat 2020}}</ref> Ancak Kürt-Sovyet ilişkilerinin diplomatik alana yansıması [[II. Dünya Savaşı]] sonrası [[Mahabad Cumhuriyeti]]'nin kurulması ve ardından [[Mustafa Barzani]]'nin Sovyetler Birliği'ne iltica etmesiyle mümkün olmuştur.<ref name=Sozeri />
II. Dünya Savaşı'nın devam ettiği 1941'de Sovyetler Birliği ve müttefiki İngiltere, İran cephesini güvence altına almaya çalıştı. [[Mihver Devletleri]]'ne sempati duyan İranlı lider [[Rıza Pehlevi]] Müttefikler tarafından devrildi ve oğlu [[Muhammed Rıza Pehlevi]] tahta geçti. İran savaş süresince işgal altında kaldı, bu bölgeden gelebilecek tehditleri önleme gerekçesiyle Sovyetler Birliği ülkenin kuzey yarısını ve İngiltere ise güney yarısını işgal etti. Savaş sırasında Kürtler siyasi örgütlenmeler kurdular. [[İran Kürdistanı]]'nda [[Kürdistan Diriliş Topluluğu]] kuruldu ve sonradan [[İran Kürdistanı Demokrat Partisi]] halini aldı.<ref>{{web kaynağı |soyadı1=Can |ad1=Mehmet |başlık=Mahabad'tan Rojava'ya Kürt-Rus ilişkileri |url=http://marksist.org/icerik/Yazar/6649/Mahabadtan-Rojavaya-Kurt-Rus-iliskileri |yayıncı=Marksist.org |erişimtarihi=17 Şubat 2020 |arşivURL=https://web.archive.org/web/20170401100402/http://marksist.org/icerik/Yazar/6649/Mahabadtan-Rojavaya-Kurt-Rus-iliskileri |arşivtarihi=1 Aralık 2017 |tarih=27 Mart 2017}}</ref> Barzani 1 Ocak 1945'te [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri]] [[Josef Stalin]]'e Kürtlerin yaşadığı sorunlarla ilgili bir mektup yolladı. "Irak'taki Kürtlerin Devrim ve Özgürlük Komutanı ve Dostunuz" adıyla imzaladığı mektupta Barzani, insanlığın kurtuluşu, eşitlik ve özgürlük için verdiği mücadele sebebiyle [[Kızıl Ordu]]'ya övgüyle başladığı mektubunda Kürtlerin durumuna değinerek Sovyetler Birliği'nin desteği altında özgü bir cumhuriyet olarak yaşamaya ve siyasi, ticari, kültürel ve askerî ilişkiler geliştirmeye hazır olduklarını duyurmuştur.<ref name=Sozeri /> Bu mektubun gönderildiği dönemde Stalin savaş sonrası dünya düzeni konusunda ABD lideri [[Franklin D. Roosevelt]] ve İngiltere liderleri [[Winston Churchill]] ile yoğun bir yazışma trafiğinde olmasına binaen Kürtlerin taleplerine herhangi bir yanıt veremedi, sonraki dönemde Kürtlerle ilgili kararlar yerel idareciler bazında görüşüldü.<ref name=Sozeri />
Savaş sona erdiğinde Sovyetler çekilmeyi reddetti ve İran Azerbaycanı ve [[İran Kürdistanı]]'ndaki bu [[ayrılıkçı]] hareketleri desteklemeye ve [[sosyalizm]]i yayma çalışmalarına başladı. Bu amaçla 1946'da Mahabad Cumhuriyeti kuruldu. [[Kadı Muhammed]] cumhurbaşkanı seçildi ve Iraklı Kürt lider Mustafa Barzani Savaş Bakanı olarak görev yaptı. Barzani Irak ve İran Kürtlerinin birlik düşüncesini güçlendirmek için faaliyetlerde bulundu ve bu amaçla [[Kürdistan Demokratik Partisi]]'ni (KDP) kurdu. Ancak Mahabad Cumhuriyeti kısa ömürlü oldu, Sovyetler Birliği'nin Batı'dan petrol imtiyazlarını almasının ardından Sovyet desteği geri çekildi ve İran orduları Mahabad Cumhuriyeti'ne girerek devletin egemenliğine son verdi. Mustafa Barzani ve beraberindeki 506 savaşçı 41 gün süren yolculukla birlikte [[Aras Nehri]] boyunca kuzeye geçtiler, ardından Haziran 1947'de Sovyet Transkafkasya'ya yerleştiler.<ref name=Sozeri /> Başlangıçta [[Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'nde kalan Barzani ve takipçileri, devlet başkanı [[Mir Cafer Bağırov]] ile anlaşmazlık yaşadı ve 1948'de [[Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'nin başkenti [[Taşkent]]'e transfer edildi. Ardından grup Sovyetler Birliği'nin diğer bölgelerine dağıldı.<ref name=Pietro /><ref name=Angelika>{{dergi kaynağı |ad1=Kaya |soyadı1=Angelika Pobedonostseva |başlık=Barzani ve SSCB: Ölü Doğan Bir İttifak Mı? |dergi=Kürt Tarihi |tarih=2019 |sayı=38 |url=https://web.archive.org/web/20200214095145/https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/61948962/38-kurt-tarihi-dosya-18-12-19.pdf?response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DBarzani_ve_SSCB_Olu_dogan_bir_ittifak_mi.pdf&X-Amz-Algorithm=AWS4-HMAC-SHA256&X-Amz-Credential=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A%2F20200214%2Fus-east-1%2Fs3%2Faws4_request&X-Amz-Date=20200214T095114Z&X-Amz-Expires=3600&X-Amz-SignedHeaders=host&X-Amz-Signature=f2153e80d7fd8b66c00568a60c0c7a69ef84355ae4533cdc74d2a152a9d6f7df |erişimtarihi=18 Şubat 2020 |issn=2147-2491}}</ref> 1951'de yeniden bir araya gelen grup, [[destalinizasyon]] süreciyle birlikte daha rahat bir yaşama kavuştu. Barzani, "Kürt liderden etkilendiğini" belirten [[Nikita Kruşçev]] ile bir araya geldi. 10 Eylül 1958'de Irak hükümeti, başta Mustafa Barzani olmak üzere 1943-45 yıllarında Kürt ulusal hareketine katılanlar için özel bir af çıkardı. Bunun üzerine Barzaniler önce [[Prag]]'a oradan da [[Kahire]] üzerinden 6 Ekim'de Irak'a dönüş yaptı. Geride kalan [[Peşmerge]]ler ve aileleri Sovyetler Birliği'nin çeşitli yerlerine dağıldılar. Geri dönüşe 456 Kürt erkeği, 141 Sovyet ve Kürt kadını, Sovyet vatandaşlarıyla Kürtlerin evliliklerinden doğan 254 çocuk katıldı. ''Gürcistan'' adlı gemi ile birlikte 16 Nisan 1959'da [[Basra Körfezi]]'ne giriş yaptılar.<ref name=Angelika />
|