Muhammed Hudâbende: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →Kaynakça: İmla, değiştirildi: Azarbeycan → Azerbaycan AWB ile |
Değişiklik özeti yok |
||
49. satır:
1532'de Şah Tahmasb'in küçük olarak ölen birinci oğlundan sonra ikinci oğlu olarak Tebriz'de doğdu ve Muhammed Mirza adı ile anıldı. Büyük kardeşi küçük iken öldüğü için Şah Tahmasb'in yaşamakta olan en büyük oğlu olarak şehzadelik yaptı. 1537'da daha 4 yaşında iken, Horasan'da [[Herat]]'ın Özbek'ler elinden Safeviler tarafından geri alınmasından hemen sonra, Herat'a Horasan eyalet valisi olarak atandı ama esas valilik gücü lalası olan Kızılbaş emiri Muhammed Seraffeddin Oğlu Tekeli'nin elinde idi.
Muhammed Mirza'nın valilik döneminde, özellikle
1572'de Muhammed Mirza Şiraz başkentli Fars eyaleti valiliğine atandı. Muhammed Mirza ta Şiraz'a Herat'tan şair ve sanatkarlarla birlikte geldiği belirtilmekteydi..Şiraz 15. yüzyıl
Muhammed Mİrza'nin babası I. Tahmasb 18 Ekim 1574'te hasta yatağına düştü ve iki defa ölmek üzere olduğu bildirildi. Ama bu haliyle bile Şah Tahmasb kendine halef olacak bir
Fakat II. İsmail babasının hükümdarlığı döneminde hayatını olarak geçirmişti. Şah olunca tutuklanmasına neden olduğunu kabul ettiği
II. İsmail kendine halef olacak tüm Safevi prenslerini bertaraf etmişti. Sadece gözleri iyi görmediği için daha önce tahta geçmesi kabul edilmeyen Muhammed Mirza bu sefer şah olmaya uygun görüldü. Çaresiz kalan Safevi ordusunda önemli olan Kızılbaş liderleri Muhammed Mirza'yı 11 Şubat 1578'de [[Kazvin]]'de Savefi Devlet şahı olarak tahta geçirdiler.
65. satır:
Safevi Devleti Şahi olup 11 Şubat 1578'de tahta geçen Şah Muhammed Mirza, lakap olarak "Hüdabende" adını aldı. Şah Muhammed'in şahsi icraatından tarihlerde hemen hemen hiç bahis edilmemektedir. Tarihçiler bunu şahsı devlet idaresinin gayet zayıf olmasına bağlamaktadırlar.
Hükümdarlığa
Anne ayrı baba bir üvey kız kardeşi ve annesi Çerkez asıllı olan Perihan Hanım önceki şah II. İsmail'i zehirleyip öldürmüştü. Bu nedenle üvey kardeşi Şah Muhammed'i şahsen kontrolü altına alarak Safevi Devleti idaresinin kendi eline geçmesi gerektiğine inanmakta idi. Perihan Hanım Kazvin'de devlet işlerine hakim olmuştu. Fakat devletin Büyük Veziri olan Mirza Salman ile arası açıldı. Büyük Vezir Kazvin'i terk edip Şiraz'a çekildi. Devlet işleri Perihan Hanım'a kaldı.
71. satır:
Ama Şah Muhammed Hüdabende'nin 1566'a evlendiği karısı olan, "Mehdi Ulya" unvanını taşıyan, [[Mazardan]] bölgesinin "Maraşi" asıllı eski emir/valisinin kızı olan Hayrulnisə Hanım da devlet iktidarına kendi katkısını yapmak istemekteydi. Kocası Şah Muhammed tahta geçince Hayrulnisa Hanım Şiraz'da devlet işlerini eline geçirmişti. Büyük Vezir Mirza Salman Kazvin'den ayrılıp onun takipçisi olarak Şiraz'a gelmişti.
Bu dönemde Hayrulnisa Hanım iktidar gücünün bir örneğini göstermek için Şah'ın tahta gelmesinden hemen sonra isyan
Hayrulnisa Hanım ve Büyük Vezir Kazvin'den Şiraz'a gelmiş iken onunla birlikte bir komploya girip Kazvin'de idareyi elinde tutan Perihan Hanımı bertaraf etmeyi planladılar. Şah Muhammed'i kendi taraflarına almak için onunla görüşerek Perihan Hanım'ın kendini tutmadığına onu ikna ederek Perihan Hanım'ın idam edilmesi hakkında bir fermanı ona imzalattılar. Şah, eşi ve Büyük Vezir Kazvin'e geri döndüklerinde Şubat 1578'de Perihan Hanım kementle boğularak idam edildi.
Bundan sonra Safevi devletinde iktidar gücü tek başına Hayrulnisa Begüm eline geçti. Hayrulnisa Hanım devletin en önemli idareciliklerine akraba ve yakınlarının tayin ederek ve gayet efektif bir istihbarat ve teftiş şebekesi kurarak Safevi Devleti'ni idareye
<blockquote>
Bütün işlere nezаret еderdi ve hiçbir iş onun nezareti olmadan yapılamazdı.
</blockquote>
olarak tasvir edilmiştir. Hayrulnisa Hanım devlet işlerini kendisi görmek için kendine bağlı danışman-idareci olarak "Kıvаmüddin Husеyn Sırаzı"
Hayrulnisa Hanım'ın şahsi devlet icraatına şu örnek verilebilir. Sultan Murad-Han Mazarderan eyaleti kalıtsal emir/valisi olan Hayrulnisa Hanım'ın babasını öldürüp yerine geçmiş ve kendi öldüğü zaman emir/valilik Murad-Han oğlu Mirza Han'a geçmişti. Hayrulnisa Hanım Mirza Han'ı öldürtüp yerine kendi oğlu olan Hamza Mirza'yı geçirmeye karar vermişti. Mirza Han Kızılbaşların kendine verdikleri güvenlik sözüne dayanarak Kazvin'e gelmek için yola çıkmıştı. Fakat Hamza Mirza bu Kızılbaşların güvenlik sözününe hiç değer vermeyen Hayrulnisa Hanım'ın destekçileri tarafından Kazvin yolunda iken pusuya düşürülüp öldürüldü. Fakat Temmuz 1579'da Hayrulnisa Begüm de bu tedbirlerine düşman olan Kızılbaş suikastına kurban gidip öldürüldü. Güvenlik sözleri tutulamayan Kızılbaşlar Şah Muhammed'de bir şikayet mektubu yazarak Hayrulnisa Hanım'ın iktidar gücünden arındırlmasını istediler ve bu istekleri kabul edilmezse isyan edeceklerini de bildirdiler, Şah onu sürgüne göndermeyi düşündü ama karısı onu bundan caydırdı. En onunda bir grup Kızılbaş Hayrulnisa Hanımı sarayda rehin de tutulan Kırım Hani'nin kardeşi olan Adil Giray Han ile zina etmekle suçladılar. Kimseye aldırmayan bu Kızılbaşlar grubu 26 Temmuz 1579'da sarayın Haremi'ne baskın düzenlediler. Burada bulunan Hayrulnisa Hanım ve annesini öldürdüler.
Bundan sonra çeşitli Kızılbaş klikleri Safevi Devleti içinde kendi kliklerinin başa gelmesi birbirleriyle
Önce Şah Muhammed'in hayatta en büyük erkek çocuğu olan Hamza Mirza, daha yetişkin yaşta değilken, veliaht olarak ilan edildi. Hamza Mirza devletin Büyük Veziri olan ve kendini Hayrulnisa Hanım suikastından zor kurtaran Mirza Salman ile işbirliği yapmaya başladı. Hayrulnisa Hanım'ın Kızılbaşları merkez bağlama stratejisinin başmimarı olan ve kendine bağlı bir ordu kurmaya heveslenen Mirza Salman ve ona bağlı veliaht Hamza Mirza, Kızılbaşların hışmına uğradı. 1583'de Kızılbaşlar Şah Muhammed'de baskı yaparak vezir Mirza Salman'ın idam edilmesini sağladılar. Bundan sonra Hamza Mirza devlet işlerini tek başına üzerine aldı. Ama 6 Aralık 1586'da Hamza Mirza da [[Gence]]'de nedeni çok gizemli bir suikaste kurban gitti ve öldürüldü.
Şah Muhammed'in pek iradesiz içişleri yönetimi ülkede bir sıra, özellikle Kızılbaşlar tarafından iç isyanların çıkmasına da neden olmuştu. Bu Kızılbaş iç isyanlarının en önemlisi 1581'de en son isyan olup bu isyan sonucu olarak Şah Muhammed Hüdabende Safevi Devleti şahliğından atılmıştır. Bu isyan Horasan'da bulunan en önemli Kızılbaşlardan olan Samlu Emir Alikuli Han tarafından
Muhammed Mirza, daha şah olarak tahta çıkmadan once, Horasan'da Herat valiliğinden Şiraz'da Fars eyaleti valiliğine nakledildiğinde üçüncü erkek oğlu olan (Şah olmadan kullandığı adla) Abbas Mirza 4 yaşında idi. Horasan eyaletinin Safevi sülalesinden bir valisi olması geleneği üzerine küçük Abbas Mirza Herat valisi olarak atandı. Ama Horasan'da gerçek iktidar Abbas Mirza'nın lalası olan Kızılbaş lideri Samlu Emir Alıkuli Han elinde idi. Samlu Emir Alıkuli Han birkaç yıl sonra kendini Horasan da bağımsız emir olarak ilan etti. 1581'de şahın oğlu ve Horasan'ın nominal valisi olan Abbas Mirza'ya bağlığını ilan ederek onu Kazvin'e bağlı olmayan Safevi Şahı olarak ilan etti. Fakat Samlu Emir Alikuli Han'ın bu isyanı bastırıldı ve Alikuli Han Herat'ta kaldı. Horasan'da en önemli Kızılbaş lideri olan Ostanclu Mürşid Han Abbas Mirza'nın lalalığını üzerine aldı. Tam bu dönemde 1587'de Özbekler büyük bir ordu ile Horasan'a saldırdılar ve Herat'ı kuşatmaya aldılar. Mürşid Kuli Han oradan topladığı ordu ile Abbas Mirza ile birlikte Özbeklere karşı gelmeye başladı.
Ama Mürşid Kuli Han Safevi devletini eline geçirmeye kararlı idi ve genç Abbas Mirza'yı buna bir alet olarak kullanmaya başladı. Mürşid Kuli Han ve yanında Abbas Mirza 1587'de sonbaharında Horasan Kızılbaş ordusu ile Safevi Devleti başkenti olan Kazvin'e yürüdüler. Kazvin'de Mürşid Kuli Han Safevi Devleti şahı olan Şah Muhammed Hüdabende'yi tahttan indirdiğini ve yerine oğlu Şah Abbas'ı 16 Ekim 1587'de. Safevi Devleti Şahı olarak ilan etti. Yeni şahın babası olan Şah Muhammed Hüdabende tahttan hal edilmesine itirazda
==== Dis Ulkelerden saldirilar ve Savaslar ====
104. satır:
=== Sabik Şah olarak hayati===
1588'den sonra Muhammed Hüdabende sabık şah olarak önce
== Esleri ve
* Esleri:
112. satır:
# Hayrulnisa Hanim (Mehdi Ulya) - Evlenme tarihi 1565 - Olum: 1579
* Erkek
# Sultan Hasan Mirzə — Mazandaran valisi (1569-1577), [[II. İsmail|Sah II. İsmaıl]]ın emri ilə öldürüldü: 1578
# Hamza Mirza —
# Abbas Mirza = Horasan valisi () - [[I. Abbas|Şah Abbas]])
# Abutalib Mirza -
# Tahmasb Mirza -
* Kız
# Şahbegum Sultan
|