İzmir: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzeltme |
Teacher0691 (mesaj | katkılar) iç bağ. dz. AWB ile |
||
123. satır:
'''İzmir''', [[Türkiye]]'nin bir ili ve en kalabalık üçüncü şehridir. Nüfusu 2019 itibarıyla 4.367.251 kişidir. Bu nüfus; 30 ilçe ve bu ilçelere bağlı 1.297 mahallede yaşamaktadır.<ref>https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx</ref> İl genelinde nüfus yoğunluğu 367'dir. Coğrafi olarak Türkiye'nin batısında bulunur ve ilin tamamı [[Ege Bölgesi]]'nde yer alır. Yüzölçümü olarak ülkenin yirmi üçüncü büyük ilidir.<ref name="yüzölçümsırası">{{Web kaynağı |url=http://www.turkstat.gov.tr/IcerikGetir.do%3Fistab_id%3D5&sa=U&ei=_2UNUI_AGYKphAft07jrCQ&ved=0CAcQFjAB&client=internal-uds-cse&usg=AFQjCNFAMfI4FgjbrgxbRDN1EJADjbDYxg |başlık=İstatistiklerle Türkiye |erişimtarihi=23 Temmuz 2012 |yayımcı=TÜİK |arşivurl=http://web.archive.org/web/20160305074742/http://www.turkstat.gov.tr/IcerikGetir.do%3Fistab_id=5&sa=U&ei=_2UNUI_AGYKphAft07jrCQ&ved=0CAcQFjAB&client=internal-uds-cse&usg=AFQjCNFAMfI4FgjbrgxbRDN1EJADjbDYxg |arşivtarihi=5 Mart 2016}}</ref> Etrafı [[Aydın]], [[Balıkesir]], [[Manisa]] illeri ve [[Ege Denizi]] ve [[Ege Adaları]] ile çevrilidir.
[[İzmir Körfezi]] çevresinde bulunan şehir, her yıl [[İzmir Enternasyonal Fuarı]]'nı düzenleyen önemli bir fuar merkezi ve liman kentidir.
İzmir'in batısında denizi, plajları ve termal merkezleriyle [[Urla Yarımadası]] uzanır. [[Antik Çağ]]'ın en ünlü kentleri arasında yer alan [[Efes]], [[Roma İmparatorluğu|Roma]]'nın imparatorluk devrinde dünyanın en büyük kentlerinden biriydi. Tüm [[İyonya|İyon]] kültürünün zenginliklerini bünyesinde barındıran Efes, yoğun sanatsal etkinliklerle de adını duyuruyordu. Bu maksatla da bu şehre "Güzel İzmir", "Eski İzmir" ve "la Perle de l'Ionie" (İyonya'nın İncisi) deniyordu.
147. satır:
[[Hititler|Hitit]] döneminde (MÖ 1800-1200) Anadolu'da yazı kullanılıyordu ve bundan ötürü o dönemde tarih çağına ulaşılmış bulunuluyordu. Ancak MÖ 1200'lerde [[Troya#Troya Katmanları|Troya VII]]'nin ve Hititler başkenti [[Hattuşaş]]'ın [[Balkanlar]]'dan gelen kavimlerce yıkılmasından sonra Orta ve Batı Anadolu yeniden yazısız ve karanlık bir çağa, [[Demir Çağı]]'na girdi. Demir Çağı, Anadolu'da yazının yeniden kullanılması ile [[Frigya|Frigya Krallığı]]'nda MÖ 730, geri kalan Orta ve Batı Anadolu'da ise MÖ 650 yıllarına kadar sürmüştür.<ref name="tarihçe"/>
Kazılarda fazla miktarda çıkarılan keramik ürünlerden anlaşıldığına göre, Demir Çağı boyunca Eski İzmir'de bugünkü [[Yunanistan]] bölgesinden göç eden [[Aiol
Dört yüz yıl devam eden bu ilkel dönem boyunca başlıca beş yerleşme katı saptanmıştır.<ref name="tarihçe"/> Bunlar:
198. satır:
MÖ 323 yılında [[İskender|Büyük İskender]]'in ölümü üzerine çıkan iç savaşta İzmir (zamanın ismiyle Smyrna), önce [[Lisimahos]]'un, sonra onu MÖ 281 yılında [[Salihli]] yakınlarında yapılan [[Corupedion Savaşı]]'nda yenen [[Seleukos İmparatorluğu|Seleukosların]] kralı [[I. Seleukos]]'un eline geçti. Seleukos egemenliği MÖ 190 yılında bugünkü Manisa'da yapılan [[Magnesia Muharebesi]]'ne kadar sürdü. Seleukosların, Romalılara karşı kaybettiği bu savaştan iki yıl sonra bugünkü [[Dinar, Afyonkarahisar|Dinar]]'da yapılan [[Apameia Savaşı]] ile kentin egemenliği [[Pergamon Krallığı|Pergamon (Bergama) Krallığı]]'na geçti. Bergama egemenliği, [[III. Attalos|Kral III. Attalos]]'un ölümüne dek sürdü ve bu tarihte kent [[Antik Roma|Romalıların]] eline geçti ve [[Asya (Roma eyaleti)|Asya Eyaleti]]'ne bağlandı.<ref name="tarihçe"/>
Tarihçi [[Strabon]], Smyrna'nın kendi zamanında yani MÖ 1. yüzyıla geçiş sırasında en güzel [[İyonya|İyon]] kenti olduğunu belirtmektedir. O dönemde kentin küçük bir bölümü [[
[[Dosya:Roman aqueducts in Buca - 1880.jpg|thumb|[[Homeros]]'un eserlerini kaleme aldığı düşünülen [[Buca]]'daki Kızılçullu Su Kemerleri tarihi Meles Çayı olasılıklarından biri üzerinde yükselmektedir.<ref>http://www.milliyet.com.tr/homeros-yeniden-kesfedildi/ege/haberdetay/24.04.2010/1229052/default.htm</ref>]]
Roma Çağı'nda İzmir'de inşa edilen yapılar arasında, [[
[[İncil]]'de sözü edilen [[Yedi Kilise]]den bir tanesinin bulunduğu İzmir, [[Hristiyanlık|Hristiyanlığın]] gelişmesinde önemli bir rol oynar. İzmir'in ilk başpiskoposu olan [[Aziz Polikarp]] havari ve İncil yazarı [[Yuhanna]]'nın ilk müritlerinden biridir. Yaklaşık [[70]] yılında Anadolu'da doğmuş, inancından ötürü [[23 Şubat]] [[155]] tarihinde, İzmir [[Akropolis|akropol]]ü üzerinde bulunan stadyumda [[Antik Roma|Romalılar]] tarafından yakılarak ölüme mahkûm edilmiştir. 395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye bölününce İzmir, çağdaş dönemde "Bizans İmparatorluğu" olarak tanınacak [[Bizans İmparatorluğu|Doğu Roma İmparatorluğu]]'nun bir parçası olur.<ref name="tarihçe"/>
215. satır:
Osmanlı idaresinin ilk yüzyıllarında ikinci derece bir sancak olan İzmir'in ilk Osmanlı yöneticisi [[Karasubaşı Hasan Ağa]]'dır. İzmir [[1605]]-[[1606]] yıllarında [[Celali isyanları|Celali İsyanları]] kapsamında [[Arap Sait]] ve [[Kalenderoğlu]] ayaklanmalarına sahne olmuştur. Ancak kent, Osmanlı İmparatorluğu'nun [[1620]] yılında yabancılara tanıdığı [[Osmanlı İmparatorluğu kapitülasyonları|kapitülasyonlardan]] sonra giderek İmparatorluğun en önemli ticaret merkezlerinden biri hâline gelir.<ref name="tarihçe"/>
[[1619]] yılında [[Fransızlar|Fransız]], [[1620]] yılında [[İngilizler|İngiliz]] konsoloslukları açılır. Bu arada şehrin nüfus yapısı da değişmeye başlar. 16. yüzyıl kaynakları İzmir'de on dokuz [[cami]], on sekiz [[Sinagog|havra]] ve sadece bir [[Rum Ortodoks]] [[kilise]]si bulunduğunu, kentin dokuz mahallesinden sadece birinde Hristiyanların yaşadığını belirtmektedir. Dolayısıyla, o dönemde şehir merkezinde [[Müslüman]] [[Türkler]] çoğunlukta, önemli ve köklü bir [[Yahudiler|Musevi]] cemaati mevcut ([[Sabatay Sevi]] 17. yüzyılda İzmir Musevi cemaatinin içinden çıkmıştır) ve Hristiyan [[Rum
[[Dosya:İzmir 18 May 1862.jpg|thumb|1862 yılında İzmir'in görünümü]]
İzmir'de [[1676]] yılında yaklaşık otuz bin kişinin öldüğü bir veba salgını, [[1742]] yılında şehrin yarısının yandığı büyük bir yangın olur. Osmanlılarca İzmir'e paşa düzeyinde yapılan ilk atama, [[1707]] yılında yabancı tüccarlarca düzenlenen [[Buca Ayaklanması]]'ndan sonra [[1716]] yılında tayin edilen [[Köprülü Abdullah Paşa]]'dır. 18. ve 19. yüzyıllarda kent [[Fransızlar|Fransız]], [[İngilizler|İngiliz]], [[Hollandalılar|Hollandalı]] ve [[İtalyanlar|İtalyan]] tüccarların gözdesidir.<ref name="tarihçe"/> Bu gelişmeye paralel olarak [[Aydın Eyaleti]]'nin önce [[1841]] yılında geçici olarak, sonra da [[1850]] yılında kesin olarak İzmir'e aktarılmıştır. Aynı yıl [[Abdülmecid|Sultan Abdülmecid]], [[1863]] yılında da [[Abdülaziz|Sultan Abdülaziz]] İzmir'i ziyarete gelmişler, [[1871]] yılında kurulan belediyenin ilk başkanı da [[Yenişehirlizade Ahmet Efendi]] olmuştur.
231. satır:
{{ana|İzmir coğrafyası}}
[[Dosya:İzmir, Turkey.JPG|thumb|sol|Kent merkezinin [[Uluslararası Uzay İstasyonu]]'ndan çekilen görüntüsü.]]
İzmir ilinin yüzölçümü 11.891
İzmir ili içinde [[Ege Bölgesi]]'nin önemli akarsularından olan [[Gediz Nehri|Gediz]], [[Küçük Menderes]] ve [[Bakırçay]] akış gösterir.<ref name="valilik2">{{Web kaynağı |url=http://www.izmir.gov.tr/ilin-cografi-bilgileri |başlık=İlin Coğrafi Bilgileri |yayımcı=İzmir Valiliği |erişimtarihi=16 Nisan 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20151012153744/http://www.izmir.gov.tr/ilin-cografi-bilgileri |arşivtarihi=12 Ekim 2015}}</ref> Diğer küçük akarsular arasında [[Güzelhisar Çayı]] ve [[Meles Çayı]] yer alır. İlde önemli büyüklükte bir göl yoktur. Göl sayılabilecek su birikintileri arasında en büyükleri [[Gölcük Gölü (İzmir)|Gölcük Gölü]], Belevi Gölü, Çakalboğaz Gölleri ve Karagöl'dür. [[Madra Dağları]], [[Yunt Dağları]], [[Yamanlar Dağı]], [[Nif Dağı]], [[Bozdağlar]], [[Aydın Dağları]] il sınırları içerisinde yer alır.
238. satır:
=== İklim ===
[[Akdeniz iklimi]]nin görüldüğü İzmir'de yaz mevsimi sıcak ve kurak, kış mevsimi ılık ve yağışlı geçer.<ref name="koppen">{{Web kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/370152 |başlık=Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye'nin İklim Tipleri |yayımcı=dergipark.org.tr |tarih=Temmuz 2017 |erişimtarihi=21 Aralık 2019 |arşivurl=http://web.archive.org/web/20200205105542/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/370152 |arşivtarihi=5 Şubat 2020}}</ref><ref name="valilik2"/> Bir yılda ilde hava sıcaklığı sıfırın altına düştüğü gün sayısı yaklaşık ondur.<ref name="cografyagen"/> Yılda yaklaşık 100 gün ise 30 derecenin üzerinde yaşanır.<ref name="cografyagen"/> [[Kar]] yağışı nadir görülür.<ref name="cografyagen"/> Yıllık yağış miktarı
{{İklim bilgi kutusu
289. satır:
== Nüfus ==
{{Türkiye il nüfus/İzmir}}
1893 yılı [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] nüfus sayımına göre İzmir merkezde yaşayan kişi sayısı 207.548 kişidir. İzmir'de yaşayan [[Türkler|Türk]] sayısı 79.288 kişi olup nüfusun %38'ini teşkil etmekteydi. [[Rum
Kentin nüfusu [[1970]]-[[1985]] arasında çok artmıştır. [[1945]] yılına kadar [[Türkiye]]'nin ikinci büyük şehriydi. TÜİK verilerine göre İzmir aldığı göç en çok 186.000 kişiyle [[Manisa]], 130.000 [[Mardin]], 126.000 [[Erzurum]], 120.000 [[Konya]], 84.000 [[Aydın]], 83.000 [[Afyonkarahisar]] ve diğer illerin nüfuslarına kayıtlı önemli bir nüfus vardır. Diğer şehirlerden önemli oranlarda göç almıştır.
[[2019]] yılı itibarıyla il nüfusu 4.367.251 kişidir.<ref>http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33705</ref> İlde km<sup>2</sup>'ye 367 kişi düşmektedir. 2019 sonu verilerine göre yoğunluğun en fazla olduğu ilçe 14.649 kişi ile [[Konak, İzmir|Konak]]'tır. İlde yıllık nüfus artış oranı %1,08 olmuştur.<ref name=":1">TÜİK 1 Şubat 2019 verileri</ref> Nüfus en çok artan ilçe: [[Torbalı]] (%3,99) Nüfusu en çok azalan ilçe: [[Kınık, İzmir|Kınık]] (-%3,36) olmuştur.<ref name=":1" />
[[4 Şubat|1 Şubat]] [[2020]] [[Türkiye İstatistik Kurumu|TÜİK]] verilerine göre 30 ilçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1.295 mahalle bulunmaktadır.
340. satır:
* [[Peterson Köşkü]]
* [[Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi]]
* [[Murat Köşkü]]: Bornova'nın [[Erzene, Bornova|Erzene]] muhitindedir. 125 yıllık bina (eski köşk) İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilmiştir ve şu an Ege Üniversitesi Gençlik Merkezi olarak hizmet etmektedir.
* [[İzmir Doğal Yaşam Parkı]]: [[Çiğli]]'dedir. Başta İzmir halkının takdirini ve beğenisini kazanarak, Türkiye'nin modern yüzünü temsil etmek, dünyanın sayılı doğal yaşam parkları sıralamasında yerimizi üst noktalara taşımak, koruduğu değerler ile insanlara doğa sevgisini üst seviyede sunmak ve nesli tehlike altında olan canlıları korumak. Bunların hepsi Doğal Yaşam Parkı'nda bulunmakta. Kentsel gelişim süreci içerisinde, toplumun doğaya olan özlemini gidermek, doğal ve korunaklı ortamlar yaratmak, çevre bilincine ve tehlike altında olan ekolojik değerlere vurgu yaparak İzmir halkının doğa ve hayvan sevgisini arttırmak, yaşanabilir bir kent ortamı yaratılmasına katkıda bulunmaktadır. Doğal Yaşam Parkı [[30 Kasım]] [[2008]] tarihinde açılmıştır. İzmir Doğal Yaşam Parkı hafta içi ve hafta sonları 09.00-17.00 saatleri arasında ziyaret edilebilir.
* Konak Gençlik Tiyatrosu: 14 Şubat 2009'da Euterpe Sanat'ın kurucuları Ulaş Tuzak ve Atilla Ertörer tarafından Konak Kent Konseyi Gençlik Meclisi çatısı altında kurulmuş olup etkisini tüm İzmir'de hissettirerek kısa süre içerisinde büyümüş, güçlenmiş ve 27 Mart 2011 itibarıyla Konak Kent Tiyatrosu ismiyle Konak Belediye Başkanı Dr. Hakan Tartan'ın destekleriyle şu anki faaliyetlerini sürdürmektedir.
Satır 355 ⟶ 351:
2018-19 sezonu sonunda [[Göztepe SK|Göztepe]] Süper Lig'de kalmıştır. [[Altay SK|Altay]] ve [[Altınordu FK|Altınordu]] 1. Lig'de yer alırken [[Menemenspor]] da 1. Lig'e yükselmiştir. [[Bucaspor]] ve [[Bergama Belediyespor]], [[Bölgesel Amatör Lig|BAL]]'a düşmüştür. İzmir'in 3. Lig'de iki, [[Bölgesel Amatör Lig|BAL]]'da beş, kadınlar liginde iki takımı daha vardır.
2018-19 sezonu sonunda İzmir'de basketbol erkekler Süper Lig takımı [[Pınar Karşıyaka]]'dır. 1. liglerde üç takımdan Bayraklı Belediyesi, 2.
2018-19 sezonu sonunda İzmir'de voleybol erkekler süper ligi takımı [[Arkas (erkek voleybol takımı)|Arkas]] dördüncü olmuştur. 1. Lig'deki yedi takımından [[Bornova Anadolu Lisesi]] ve İzmir Özateş Spor küme düşmüştür. 2. Lig'deki beş takımından [[Saint-Joseph Fransız Lisesi|Saint Joseph]] 1. Lig'e çıkarken Belevi Gençlerbirliği ihraç edilmiştir. Bölgesel lige sekiz takımı katılmıştır.
Satır 369 ⟶ 365:
Diğer önemli spor tesisleri: [[Ülkü Park]], Atatürk Açık Olimpik Havuzu (2.500), Ege Üniversitesi Prof. Dr. Sermed Akgün Kapalı Yüzme Havuzu (2.000), [[Şirinyer Hipodromu]] (3.200), [[Buz Sporları Salonu]] (1.750), Ege Üniversitesi 20 Mayıs Atletizm Tesisleri (3.000), Bozdağ Kayak Merkezi (1000 kişi/saat)
İzmir, sahip olduğu 500
=== Uluslararası organizasyonlar ===
Satır 382 ⟶ 378:
{{Ana|İzmir'in ilçeleri}}
[[Dosya:Izmir (tr).svg|thumb|İzmir ilinin ilçeleri]]
İzmir, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı ise, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.
Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi'ne devretmiş ve kaldırılmıştır.<ref>https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5216.pdf</ref>
Satır 392 ⟶ 388:
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı, 1959 Ankara doğumlu Mustafa Tunç Soyer, 31 Mart 2019 seçimlerinde %58,12 oy oranıyla seçilmiştir. Daha önce Seferihisar İlçe Belediye Başkanı idi.<ref>https://www.izmir.bel.tr/tr/Ozgecmis/5/34</ref>
İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 176’dır (Büyükşehir Belediye Başkanı, 30 ilçe belediye başkanı ve 145 üye) Bunların 115’i CHP, 47’si AK PARTİ, 7’şeri İYİ PARTİ ve MHP’dir.
[[2018 Türkiye genel seçimleri]] sonucu [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]'nde İzmir'i temsil eden 28 milletvekilinden 14'ü CHP, 8'i AK PARTİ ve 2’şeri HDP, İYİ PARTİ ve MHP’dir.<ref>
== Eğitim ==
Satır 405 ⟶ 401:
* Devlet: [[Dokuz Eylül Üniversitesi]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.deu.edu.tr/deuwebv2/Anasayfa.php? |başlık=Dokuz Eylül resmî sitesi, İletişim bölümü |erişimtarihi=23 Temmuz 2012 |arşivurl=http://web.archive.org/web/20160203212709/http://www.deu.edu.tr:80/deuwebv2/Anasayfa.php? |arşivtarihi=3 Şubat 2016}}</ref>, [[Ege Üniversitesi]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ege.edu.tr/index.php?lid=1&SayfaID=9&cat=details |başlık=Ege Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü |erişimtarihi=23 Temmuz 2012 |arşivurl=http://web.archive.org/web/20160414101331/http://www.ege.edu.tr/index.php?lid=1&SayfaID=9&cat=details |arşivtarihi=14 Nisan 2016}}</ref>, [[İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ikc.edu.tr/tr/iletisim |başlık=İzmir Katip Çelebi Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü |erişimtarihi=23 Temmuz 2012 |arşivurl=http://web.archive.org/web/20111220022921/http://www.ikc.edu.tr:80/tr/iletisim |arşivtarihi=20 Aralık 2011}}</ref>, [[İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.iyte.edu.tr/AltSayfa.aspx?m=125 |başlık=İYTE resmî sitesi, İletişim bölümü |erişimtarihi=23 Temmuz 2012 |arşivurl=http://web.archive.org/web/20160808051313/http://www.iyte.edu.tr/AltSayfa.aspx?m=125 |arşivtarihi=8 Ağustos 2016}}</ref>, [[İzmir Demokrasi Üniversitesi]]<ref name=":0">http://www.hurriyet.com.tr/kapatilanlarin-yerine-izmire-iki-yeni-devlet-u-40202977</ref>, [[Bakırçay Üniversitesi]]<ref name=":0"/>
* Vakıf: [[İzmir Ekonomi Üniversitesi]], [[İzmir Tınaztepe Üniversitesi]], [[Yaşar Üniversitesi]], [[Türk Hava Kurumu Üniversitesi]]
* Meslek Yüksek Okulu: [[İzmir Kavram Meslek Yüksekokulu]], [[
== Medya ==
Satır 575 ⟶ 571:
{{İzmir}}
{{Türkiye'nin illeri}}
[[Kategori:İzmir| ]]
[[Kategori:Türkiye'deki liman kentleri]]
|