Adnan Menderes: Revizyonlar arasındaki fark

'''Ali Adnan Ertekin Menderes''' (1899, [[Aydın]] – [[17 Eylül]] 1961, [[Bursa]]), 1950-60 yılları arasında [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]]'nin [[Türkiye Cumhuriyeti başbakanları|başbakanlığını]] yapmış, [[İstiklal Madalyası]] sahibi [[Türkler|Türk]] siyasetçi, devlet adamı ve hukukçu. Başbakanlık görevini 1950–1960 yılları arasında sürdürmüştür. [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]]'nin (DP) kurucuları arasında yer almıştır ve 1950–1960 yılları arasında genel başkanlık görevini üstlenmiştir. [[27 Mayıs darbesi]]'nin ardından, 17 Eylül 1961 tarihinde [[asarak idam|asılarak idam]] edilen<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.radikal.com.tr/yazarlar/avni-ozgurel/yassiadada-infazlar-oncesi-son-celse-1017343/|başlık=Yassıada'da infazlar öncesi son celse|tarih=5 Eylül 2010|yazar=Avni Özgürel|yayıncı=Radikal|arşivurl=httphttps://web.archive.org/web/20160506174728/http://www.radikal.com.tr/yazarlar/avni-ozgurel/yassiadada-infazlar-oncesi-son-celse-1017343/|arşivtarihi=6 MayısMay 2016|erişimtarihi=1 May 2016|ölüurl=no}}</ref> tek Türkiye Başbakanıdır. [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] 1990 yılında çıkardığı yasayla, Menderes ve onunla beraber idam edilenlere itibarlarını iade etmiştir.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Yılmaz: Menderes'e 1990'daki iadei itibar kelimeden ibaret kaldı|url=https://www.cihan.com.tr/tr/yilmaz-menderese-1990daki-iadei-itibar-kelimeden-ibaret-kaldi-887630.htm|erişimtarihi=2 Haziran 2016|ajans=Cihan Haber Ajansı}}</ref>

1899'da, [[Aydın]]'ın [[Koçarlı]] ilçesinin [[Çakırbeyli, Koçarlı|Çakırbeyli]] köyünde toprak ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Doğduğu yere ait bilgi [[Aydın]]'da doğduğu ile ilgilidir; ancak nüfus cüzdanında İzmir geçer.{{olgu}} [[Kırım Tatarları|Kırım Tatarı]] asıllı olan büyük babası [[Hacı Ali Paşa]] [[Konya]]'dan [[Tire, İzmir|Tire]] taraflarına göç etmiştir<ref>Türkiye'nin başbakanları s.166 ,Süleyman Yeşilyurt</ref> İbrahim Ethem Bey ile Tevfika Hanım'ın oğludur. Kız kardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür. [[I. Dünya Savaşı]] öncesinde önce [[Karşıyaka SK|Karşıyaka]]'da forvet, daha sonra [[Altay SK|Altay]]'da kalecilik olmak üzere futbol oynadı. İlkokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji'nden mezun oldu. I. Dünya Savaşı'nda yedeksubay eğitimi gördü, fakat zehirli sıtma hastalığına yakalandığı için cepheye gidemedi. [[Kurtuluş Savaşı]]'na katıldı ve [[İstiklal Madalyası]] aldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=1480 | başlık = Adnan Menderes (1899 - 1961) | erişimtarihi = 7 Eylül 2009 | yayımcı = kimkimdir.gen.tr | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150913040539/http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=1480 | arşivtarihi = 13 EylülSeptember 2015 | ölüurl = no }}</ref> [[İzmir]]'in ünlü ailelerinden, Evliyazade [[Berin Menderes|Fatma Berin Hanım]] (1905 - 22 Nisan 1994) ile evlenmiş, ondan [[Yüksel Menderes|Yüksel]], [[Mutlu Menderes|Mutlu]], [[Aydın Menderes|Aydın]] olmak üzere üç oğlu olmuştur.

Aydın'da, 1930'da, kısa süreli [[Serbest Cumhuriyet Fırkası]]'nın bir kolunu organize etti. Partinin kendini feshetmesinden sonra [[Cumhuriyet Halk Partisi]]'ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi'nden Aydın milletvekili seçildi.<ref>{{Kitap kaynağı| son =Aydemir | ilk =Şevket Süreyya | yıl =2000 (7. basım) | başlık =Menderes'in Dramı | yayımcı=Remzi Kitabevi | yer= | id =975-14-0091-0 |sayfa = 92}}</ref> Atatürk'ün ölümünden sonra İnönü CHP'nin başına geçince İnönü'nün bütün üretim araçlarını devletleştirme faaliyetlerine karşı çıktı. Menderes en sert çıkışını ise "çiftçiyi topraklandırma yasası" görüşülürken yaptı. Mevcut tasarının 6. maddesi devlet elindeki topraklarla birlikte o bölgedeki toprak ağalarının elindeki toprakların tarıma elverişli yerlerde 5.000 dekardan elverişsiz yerlerde ise 2.000 dekardan fazlasının kamulaştırılıp köylüye dağıtılmasını öngörüyordu. Menderes ''(Menderes'in kendisi de bir toprak ağasıydı. Aydın'daki 30.000 dönümlük Çakırbeyli Çiftliği Menderes'e dedesinden kalmıştı.)'' ve diğer bazı milletvekilleri, özel mülkiyete tecavüz edilmek istendiğini belirterek bu tasarıya karşı çıktılar. Bu tasarı üzerine Menderes, Türkiye'de zaten tüm arazilerin %70'ten fazlasının devletin mülkiyetinde olduğunu ve [[İsmet İnönü|İsmet Paşa]]'nın geriye kalan özel mülkleri de devletleştirerek [[Sovyetler Birliği]]ndeki gibi tarımı [[kolhoz]]laştırmak istediğini açıklayarak üç arkadaşıyla birlikte ''[[Dörtlü Takrir]]''i verdi.<ref name=05.05.2012>{{Web kaynağı | soyadı = Akandere | ad = Osman | başlık = Bir Demokrasi Beyannamesi Olarak “Dörtlü Takrir’in” Amacı ve Mahiyeti: | url = http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/Osman%20AKANDERE/5-28.pdf | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20120526134742/http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr:80/sos_mak/makaleler/Osman%20AKANDERE/5-28.pdf | arşivtarihi = 26 May 2012 | erişimtarihi = 2 HaziranJune 2016 | ölüurl = no }}</ref> Dörtlü takrir olayı ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP'den ihraç edildi.

1950 yılında seçimlerden önce seçim yasası da değiştirilerek seçimlerde yargı güvencesi ve "gizli oy - açık tasnif" sistemi getirildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&ArticleID=936012&Yazar=HASAN | başlık = 14 Mayıs düşünceleri | erişimtarihi = 7 Eylül 2009 | yayımcı = Radikal | tarih = 15 Mayıs 2009 | ilk = Hasan Celal | son = Güzel | arşivengelli = evet}}</ref> 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimlerde [[Demokrat Parti (1946)|DP]] %52.7, [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] ise %39.4 oy aldı. DP 13 puan farkla kazanmıştı ancak seçimde kullanılan [[Liste usulü çoğunluk seçim sistemi|çoğunluk sistemi]] nedeniyle DP 420, CHP ise sadece 63 milletvekili çıkardı. TBMM başkanlığına [[Refik Koraltan]], cumhurbaşkanlığına DP genel başkanı [[Celâl Bayar]] seçildi. Yeni cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Menderes'i başbakan olarak görevlendi. Aslında pek çok kişi bu görev için [[Mehmet Fuad Köprülü|Fuad Köprülü]]'nün getirilmesini bekliyordu<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.milliyet.com.tr/2002/11/10/siyaset/siy00.html | başlık = Bayar’dan Menderes’e: Başbakan sensin | tarih = 10 Kasım 2002 | yayıncı = Milliyet | yazar = Yılmaz Çetiner | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20140714110413/http://www.milliyet.com.tr/2002/11/10/siyaset/siy00.html | arşivtarihi = 14 TemmuzJuly 2014 | erişimtarihi = 18 October 2008 | ölüurl = no }}</ref>. Yeni hükûmet 22 Mayıs'ta göreve başladı. Köprülü bu kabinede dışişleri bakanı oldu. Adnan Menderes'in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu. 1. Menderes Hükümetinin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle devlete ait otomobilleri satmak oldu. Menderes döneminde, paralara mevcut cumhurbaşkanının resminin basılması uygulamasını kaldırılmış, tekrar ilk cumhurbaşkanı [[Mustafa Kemal Atatürk]]'ün resimleri basılmaya başlanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E3/82t.htm | başlık = E 3 - On Türk Lirası I. Tertip | erişimtarihi = 7 Eylül 2009 | yayımcı = Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20120622091110/http://www.tcmb.gov.tr:80/yeni/banknote/E3/82t.htm | arşivtarihi = 22 HaziranJune 2012 | ölüurl = no }}</ref>

Daha sonra, o döneme kadar [[Türkçe ezan|Türkçe okunan ezan]]ın Arapça okunması serbest bırakıldı. Yeni kurulan DP hükûmeti, 6 Haziran 1950'de, [[askeri darbe]] planladıkları<ref name="taraf2">{{Web kaynağı | url = http://www.taraf.com.tr/makale/5766.htm | başlık = 27 Mayıs üstüne bir kitap | erişimtarihi = 7 Eylül 2009 | yayımcı = Taraf | tarih = 29 Mayıs 2009 | ilk = Murat | son = Belge | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20090601060826/http://www.taraf.com.tr:80/makale/5766.htm | arşivtarihi = 1 HaziranJune 2009 | ölüurl = no }}</ref> gerekçesiyle başta Genelkurmay Başkanı [[Nafiz Gürman]] olmak üzere bütün üst komuta kademesi dâhil olmak üzere 15 general ve 150 albayı re'sen emekliye sevk etti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6056843&yazarid=218 | başlık = Demokrat Parti'nin 'balans ayarı' 6 Haziran 1950 darbesi | erişimtarihi = 7 Eylül 2009 | yayımcı = Hürriyet | tarih = 4 Mart 2007 | ilk = Soner | son = Yalçın | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20141227170705/http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6056843&yazarid=218 | arşivtarihi = 27 AralıkDecember 2014 | ölüurl = no }}</ref>

1953 yılında CHP'nin tek-parti iktidarı sırasında edindiği malları haczedildi ve hazineye aktarıldı. [[Halkevleri]] kapatıldı ve [[Köy Enstitüleri]] Öğretmen Okulları'na dönüştürüldü.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11637642.asp?yazarid=72 | başlık = Rifat Serdaroğlu’nun mektubu | tarih = 12 Mayıs 2009 | yayıncı = Hürriyet | yazar = Özdemir İnce | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150923055916/http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11637642.asp?yazarid=72 | arşivtarihi = 23 EylülSeptember 2015 | erişimtarihi = 13 May 2009 | ölüurl = no }}</ref>

[[Kıbrıs]] konusunda Londra'da ikinci tur görüşmeler yapılırken 6 Eylül 1955 gecesi [[İstanbul]]'da bazı gazetelerin [[Selanik]]'te [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]]'ün evine bomba atıldığını yazması üzerine azınlıklara karşı olaylar çıktı. Ağırlıklı olarak [[Rum]]lara karşı yönelen olaylarda 73 kilise, 8 ayazma, 1 havra, 2 manastır, 4.340 dükkân, 110 otel ve lokanta, 21 fabrika ve 3.600 ev saldırıya uğradı, 1 papaz olaylar sırasında öldürüldü<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.stargazete.com/gazete/yazar/veli-kucuk-pasamiz-jitem-ve-amiral-c-155606.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=19 December 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090213194218/http://www.stargazete.com/gazete/yazar/veli-kucuk-pasamiz-jitem-ve-amiral-c-155606.htm |arşivtarihi=13 February 2009 |ölüurl=no }}</ref>. Tarihe [[6-7 Eylül Olayları]] olarak geçen bu olaylar sebebiyle [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] olağanüstü toplandı. DP İstanbul milletvekili Aleksandros Hacopulos ''Olayların oluş şekli tertip olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.'' dedi ve kolluk kuvvetlerin olaylar sırasında gösterdiği kayıtsızlığa dikkat çekti. Bunun üzerine hükûmet adına konuşan Başbakan yardımcısı [[Mehmet Fuad Köprülü|Fuad Köprülü]] hükümetin olaylardan haberi olduğunu ancak gün ve saatinin muayyen olmadığını açıkladı. Bugün hâlâ 6-7 Eylül Olayları'nın DP hükümeti-Özel Harp emri ve bilgisi dahilinde bir tertip olduğu, çeşitli çevrelerce ve Özel Harp Dairesi eski başkanlarından Em. Org. [[Sabri Yirmibeşoğlu]] tarafından da doğrulanmaktadır.<ref name="nea">{{Web kaynağı |url=http://nealsak.kitapyurdu.com/kitap/79898/efendibeyazturklerinbuyuksirri.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 August 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20121027080823/http://nealsak.kitapyurdu.com/kitap/79898/efendibeyazturklerinbuyuksirri.htm |arşivtarihi=27 October 2012 |ölüurl=no }}</ref>

Menderes 1957 seçimlerinden sonra İstanbul'da imar çalışmalarına ağırlık verdi ve [[Barbaros Bulvarı]], [[Büyükdere Caddesi]], [[Vatan Caddesi]], [[Millet Caddesi]] ve Edirne Asfaltı (şimdiki E-5 otoyolu) yollarını açtı. Bu arada, en ileri [[teknoloji]]lerin Türkiye'ye getirilmesi ve yeni nesillere öğretilmesi için Amerikan [[Ford Vakfı]]'nın yardımıyla [[Ankara]]'da [[Orta Doğu Teknik Üniversitesi]]'ni, Trabzon'da da [[Karadeniz Teknik Üniversitesi]]'ni kurdu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.odtu.edu.tr/50yil/1960.php |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=22 February 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090318060430/http://www.odtu.edu.tr/50yil/1960.php |arşivtarihi=18 March 2009 |ölüurl=no }}</ref> Böylece, 1773 yılında Padişah [[I. Abdülhamit]] tarafından "Mühendishane-i Bahr-i Hümayun" adıyla kurulan [[İstanbul Teknik Üniversitesi]]nden 180 sene sonra Türkiye'de iki tane daha [[teknik üniversite]] kurulmuş oldu.

}}</ref><ref name=YeniSafak>{{Web kaynağı | url = http://yenisafak.com.tr/arsiv/2006/subat/20/zaman.html | başlık = Menderes´in mucizevî kurtuluşu | erişimtarihi = 25 Ağustos 2009 | yayımcı = Yeni Şafak | tarih = 20 Şubat 2006 | ilk = Ali Murat | son = Güven | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150125014411/http://www.yenisafak.com.tr:80/arsiv/2006/subat/20/zaman.html | arşivtarihi = 25 OcakJanuary 2015 | ölüurl = no }}</ref><ref name=Ozgurel>{{Web kaynağı | url = http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=62649&tarih=12/01/2003 | başlık = Bir uçak kazası, bir devlet | erişimtarihi = 25 Ağustos 2009 | yayımcı = Radikal | tarih = 12 Ocak 2003 | ilk = Avni | son = Özgürel | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20141227171932/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=62649&tarih=12/01/2003%2F01%2F2003 | arşivtarihi = 27 AralıkDecember 2014 | ölüurl = no }}</ref>

Menderes iktidarlarının önceki döneminde alınan borçların geri ödenememesi ve dış ticaret açığının çok artması yüzünden 1958 yılından itibaren [[Türkiye ekonomisi]] zorluklar yaşamaya başladı. Cumhuriyet tarihinin en yüksek oranlı devaülasyonu yapıldı, dolar 2 liradan 9 liraya çıkarıldı. Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyeceğini açıklayarak moratoryum (borçların ödenemeyeceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve [[Uluslararası Para Fonu|IMF]] ilk stand-by anlaşması imzalandı.<ref>http://onpunto.com/ShowBlog2.aspxWeb=buzten&CId=80125</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://nealsak.kitapyurdu.com/kitap/120059/kurtarilanbirulkenasilbatirilir.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 August 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100128095516/http://nealsak.kitapyurdu.com/kitap/120059/kurtarilanbirulkenasilbatirilir.htm |arşivtarihi=28 January 2010 |ölüurl=no }}</ref>. Menderes, [[ekonomik liberalizm|liberal]] ve dışa açık bir iktisat görüşüne sahipti, özel girişime geçmiş iktidarlara göre daha fazla serbesti tanıdı. Ekonomik girişimleri önceleri toplumun yoksul kesimini mutlu etti, ancak uzun vadede ekonominin dengesi bozuldu, aşırı dış alıma sebep oldu. Sanayileşme ve ekonomik gelişmeyle birlikte kırsal kesimden İstanbul gibi büyük şehirlere göç hızlandı. Bu yüzden büyük şehirlerde ilk gecekondu mahalleleri oluşmaya başladı. Menderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır. Tek parti döneminde kurulan bazı traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde özelleştirildi veya ekonomik olmadıkları için kapatıldı. [[Nuri Demirağ]] tarafından kurulduktan sonra İsmet İnönü tarafından devletleştirme kapsamına alınan uçak ve uçak motoru fabrikaları, [[Eskişehir]] tank fabrikası ve [[Kırıkkale]] silah fabrikası Menderes döneminde [[NATO]] standartlarına uymadıkları gerekçisiyle kapatıldılar.{{Kaynak belirt}} Nuri Demirağ, THK aleyhine açtığı davasını kaybettikten sonra, Türkiye'de [[adalet]] kavramının gelişmesi için tek-parti diktatörlüğünün devrilerek çok-partili [[demokratik]] düzenin getirilmesi gerektiğine inanmıştı. Bu düşünceyle siyasete atıldı. 1945 yılında Türkiye’nin ilk muhalafet partisi olan [[Millî Kalkınma Partisi]]’ni kurdu. Parti, 1946 ve 1950 seçimlerinde meclise giremedi. 1954 seçimlerinde Demokrat Parti'den adaylığını koydu, [[Sivas]] milletvekili oldu.

1930'ların sonlarında başlatılan Banknot Matbaası kurma işi İkinci Dünya Savaşı nedeniyle aksadı; ancak 1951 yılında kuruluş süreci yeniden başlatıldı ve 1958 yılında Ankara'da Banknot Matbaası kurularak, ilk banknotların [[Birleşik Krallık]]'ta basılmaya başlanmasından 120 sene sonra Türkiye Cumhuriyeti banknotlarının artık Türkiye'de basılması sağlandı.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tcmb.gov.tr/yeni/egm/b001000.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=25 May 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090415215455/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/egm/b001000.html |arşivtarihi=15 April 2009 |ölüurl=no }}</ref>

Menderes'in Başbakan olarak tek başına iktidarda bulunduğu 1950-1960 döneminde [[Türkiye]] ekonomisi ortalama yıllık %7.8 oranında büyüdü ve Türkiye'nin [[GSMH]]'si Dünya toplamının binde 6.43'ünden, binde 7.52'sine yükseldi.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ggdc.net/Maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=6 May 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090124142112/http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls |arşivtarihi=24 January 2009 |ölüurl=no }}</ref>

Menderes'in 1957 seçimleri öncesinde bazı bakanlarıyla beraber [[Said Nursî]]'yi ziyarete gitmesi gibi olaylar, bazı çevreler tarafından [[irtica]]yı hortlatmakla ve oy avcılığıyla suçlandı. Eleştirilen bir diğer nokta ise, Türkiye'nin dış politikada [[NATO]] ile birlikte hareket etmesi ve [[Cezayir]]'in bağımsızlık savaşı sırasında Fransa'nın iç meselesi olduğu görüşünün benimsenip 1958'deki Cezayir'in bağımsızlığı oylamasında çekimser oy kullanılmasıdır.<ref>[{{Web kaynağı |url=http://bianet.org/biamag/dunya/135912-turkiyenin-cezayir-konusunda-alni-ak-mi |başlık=Türkiye'nin Cezayir Konusunda Alnı Ak mı?] |erişimtarihi=12 July 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120714060824/http://bianet.org/biamag/dunya/135912-turkiyenin-cezayir-konusunda-alni-ak-mi |arşivtarihi=14 July 2012 |ölüurl=no }}</ref>

1955 Yılından itibaren ekonomideki sıkıntıların ve 6-7 Eylül olayları gibi sebeplerle ülkede siyaset sertleşmeye başladı. 1954 seçimleride [[Osman Bölükbaşı]]'yı tekrar milletvekili seçtiği için [[Kırşehir]] ilçe yapıldı (Adnan Menderes konuyla ilgili mecliste "Türkiye'nin hiçbir vilayetinde yüzde 3'ten fazla oy almayan bir partiye mensup milletvekilini iki seçimde de seçen Kırşehir'in, bir içtimai ve siyasi bünye itibarıyla anormallik göstermekte olduğunu inkâr etmek mümkün değildir, evet biz açık konuşuruz" şeklinde konuşmuş ve [[Osman Bölükbaşı]] da cevaben; "Vilayeti kaldırdınız, bizi de kaldırın da zulmünüz tamam olsun"<ref>{{Web kaynağı |url=http://tr.wikiquote.org/wiki/Osman_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 August 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080920021351/http://tr.wikiquote.org/wiki/Osman_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1 |arşivtarihi=20 September 2008 |ölüurl=no }}</ref> demiştir.) Ayrıca [[İsmet İnönü]]'nün seçim bölgesi [[Malatya]] ikiye bölünüp [[Adıyaman]] vilayeti kuruldu. İktidara karşı yazılar yazan 83 yaşındaki Hüseyin Cahit Yalçın dâhil, gazeteciler birer birer hapise atılmaya başlandı. Adalet Bakanı Esat Budakoğlu TBMM'de muhalefetin soru önergesi üzerine 1954-1958 yılları arasında 238 gazeteci'nin iktidara karşı yazılar yazmak suçundan mahkûm olduğunu açıkladı.{{Kaynak belirt}} [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] ve [[Hürriyet Partisi]]'nin birleşme çabası karşısında [[Demokrat Parti (1946)|DP]]'liler 1957 seçimlerinden önce seçim yasasını değiştirerek partilerin ittifak yapmasının önleyen maddeler eklendi ve [[Demokrat Parti (1946)|DP]]'den istifa eden [[Mehmet Fuad Köprülü|Fuad Köprülü]]'nün başka bir partiden milletvekili seçilmesini engellemek için partisinden istifa eden bir kişinin 6 ay geçmeden bir başka partiden milletvekili olamayacağı şeklinde bir hüküm kondu.

1959 yılında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'ye bir gezi yaparak ilave maddi kaynaklar isteyen Menderes'e, artık [[Marshall]] Yardımı fonlarının bitmek üzere olduğu hatırlatıldı ve istekleri reddedildi. 1961 seçimleri öncesinde [[İskenderun]] Demir-Çelik, [[Seydişehir]] Alüminyum, [[Keban Barajı]] ve İstanbul [[Boğaziçi Köprüsü]] gibi tesislerin temellerini atmak isteyen Menderes, yakın arkadaşı ve bakanı Dr. [[Lütfi Kırdar]]'ı nabız yoklamak için [[Sovyetler Birliği]]'ne gönderdi. Sovyetler Birliği'nin konuya olumlu yaklaşması üzerine, [[Menderes]] de Temmuz 1960'ta [[Moskova]]'ya giderek, orada kredi anlaşmalarını imzalamaya karar verdi<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.stargazete.com/gazete/yazar/mehmet-altan/kim-kimi-neden-asti-265254.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=3 June 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100530053910/http://www.stargazete.com/gazete/yazar/mehmet-altan/kim-kimi-neden-asti-265254.htm |arşivtarihi=30 May 2010 |ölüurl=no }}</ref>.

Bu arada [[Demokrat Parti (1946)|DP]] Vatan Cephesi'ni<ref>{{Web kaynağı |url=http://nedir.net/vatan-cephesi.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 August 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080405162238/http://nedir.net/vatan-cephesi.html |arşivtarihi=5 April 2008 |ölüurl=no }}</ref> kurdu. Artık radyoda her gece [[Vatan Cephesi]]'ne katılanların isimleri okunuyordu. Bu olay karşısında [[İstanbul]]'da bazı vatandaşlar [[ajans haberlerini dinlemeyenler derneği]]'ni kurdular. Bu tarz olayların yaşanması ülkeyi kamplaşmaya itti. 1960 yılında ise muhalefet ve iktidar arasındaki ilişkiler kopma noktasına geldi. [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] genel başkanı [[İsmet İnönü]] 29 Nisan'da seçim gezisine gittiği [[Uşak]]'ta [[Demokrat Parti (1946)|DP]] binasından atılan çay bardağının İsmet Paşa'nın yanındaki bir gazeteciye isabet etmesiyle başlayan olaylar ve benzerinin İstanbul'da da yaşanması üzerine [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] parti grubu Başbakan ve İçişleri Bakanı hakkında soruşturma önergesi verdi ancak [[Demokrat Parti (1946)|DP]]'lilerin çoğunlukta olduğu meclis bu önergeyi reddetti. Bir başka gerginlik ise 9 Mayıs'ta Menderes hükümetinin ABD ile yaptığı ikili anlaşmaları meclisin kabul ettiği oturumda yaşandı. Muhalefetin milletvekilleri [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ordusu'nın doğrudan veya dolaylı bir saldırı karşısında Türk topraklarına gelmesi gibi hükümlerin yer aldığı ikili anlaşmalara karşıydılar ve böyle anlaşmaların hiçbir Avrupa ülkesi ile yapılmadığının altını çiziyorlardı.

[[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]]'li bazı milletvekillerinin bazı [[cunta]]cı subaylarla sürekli temas halinde olduğu istihbaratını alan Hükümet, bu durumu soruşturmak için "Tahkikat Komisyonu"nu kurdu. 15 [[Demokrat Parti (1946)|DP]] milletvekilinden oluşan komisyon hem suçlama hem de yargılama hakkına sahipti ve kararlarına itiraz edilemiyordu. Ayrıca uygun gördüğü toplantıları ve yayınları yasaklama hakkına sahipti. Komisyonun ilk işi Muhalefet partisi [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] aleyhine soruşturma açmak oldu. Bu durum karşısında "bu yolda devam ederseniz sizi ben de kurtaramam" dediği ve birkaç ay önce [[Güney Kore]]'de gerçekleşen [[askeri darbe]]ye gönderme yaparak "Türk ordusu Kore ordusundan daha az şerefli değildir" diye konuştuğu için [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından, "[[askeri darbe]]yi teşvik ettiği" gerekçesiyle [[İsmet İnönü]]'ye 12 oturum meclisten men cezası verildi.{{olgu}} [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] Meclis Grubu'nun duruma itiraz etmesiyle olaylar iyice büyüdü ve sonunda [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] milletvekilleri polis zoruyla meclisten çıkartıldı. Meclis dışında ise üniversitelerde hükümete karşı protestolar düzenleniyordu ve 28 Nisan 1960 tarihinde [[İstanbul Üniversitesi]] öğrencisi Turan Emeksiz hükümete karşı [[İstanbul Üniversitesi]]'nde düzenlenen bir protesto mitinginde polisin açtığı ateş sonucu öldü. Hüseyin Onur ise sol bacağı kesilerek kurtarıldı. Hukukun üstünlüğünü savunan [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] Başkanı Bedri Köker, Yargıtay Başsavcısı Rifat Alabay, Yargıtay 2. Başkanlarından Haydar Yücekök, Yargıtay Üyeleri Melehat Ruacan, Kamil Çoşkunoğlu, Faik Uras ve İlhan Dizdaroğlu 'görülen lüzum üzerine' re'sen günde emekliye sevkedildiler<ref>http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6240747&yazarid=72</ref>. 5 mayıs 1960'ta Ankara [[Kızılay Meydanı]]'nında [[555K]] parolasıyla büyük bir protesto mitingi düzenlendi. 21 Mayıs'ta ise [[Harp Okulu]] öğrencileri ve subaylardan oluşan yaklaşık 1000 kişi [[Ankara]]'da hükûmet aleyhinde sessiz bir yürüyüş yaptı<ref name="taraf2" /><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.taraf.com.tr/makale/5783.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 June 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090602071608/http://www.taraf.com.tr/makale/5783.htm |arşivtarihi=2 June 2009 |ölüurl=no }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.taraf.com.tr/makale/5799.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 June 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090610051142/http://www.taraf.com.tr/makale/5799.htm |arşivtarihi=10 June 2009 |ölüurl=no }}</ref>.

Sonunda [[27 Mayıs 1960]] sabaha karşı saat 4'te radyoda Kurmay Albay [[Alparslan Türkeş]] [[Türk Silahlı Kuvvetleri|TSK]] olarak yönetime el koyduklarını belirtti ve [[askeri darbe]]nin sebeplerini bir radyo bildirisi ile halka duyurdu. Menderes ise [[27 Mayıs 1960]] günü [[Kütahya]]'da Albay [[Muhsin Batur]] tarafından gözaltına alınarak [[Ankara]]'ya götürüldü. Daha sonra da ve diğer tutuklu [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] üyeleri ile birlikte [[Yassıada]]'da hapsedildi.<ref>http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetay&Date=24.12.2009&ArticleID=1176324&AuthorID=75&b=Menderesin {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110520044241/http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetay&Date=24.12.2009&ArticleID=1176324&AuthorID=75&b=Menderesin |date=20 May 2011 }} hucresi Ocalaninkinden kucuktu&a=Can Dündar&ver=71</ref> Darbeci subaylar ise [[Cemal Gürsel]] başkanlığında kurulan [[Millî Birlik Komitesi]] ve kurucu meclis ile beraber ülke yönetimini devraldı. Yeni bir anayasa oluşturulması için ülkenin önde gelen hukuk profesörlerinden bir anayasa komisyonu kuruldu. Menderes ve diğer DP üyeleri ise bulundukları [[Yassıada]]'da kurulan [[Yüksek Adalet Divanı]] tarafından yargılanmaya başladı. Yapılan oturumlar her gece radyoda Yassıada Saati programında halka duyuruluyordu. 9 Temmuz 1961 tarihinde Anayasa Komisyonu'nun hazırladığı yeni [[anayasa]] için yapılan [[halk oylaması]]nda %61,7 oy oranı ile kabul edilerek yürürlüğe girdi.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 August 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20081217042951/http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm |arşivtarihi=17 December 2008 |ölüurl=no }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=233026 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 August 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071005102636/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=233026 |arşivtarihi=5 October 2007 |ölüurl=no }}</ref> 1961 Anayasası'nın [[referandum]] sürecinde, hayır oyu yönünde propaganda yapmak serbest olmadığı halde,<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/news-26556-173-darbe-meclisleri.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=27 April 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100422235943/http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/news-26556-173-darbe-meclisleri.html |arşivtarihi=22 April 2010 |ölüurl=no }}</ref> [[Aydın]], [[Bolu]], [[Bursa]], [[Çorum]], [[Denizli]], [[İzmir]], [[Kütahya]], [[Manisa]], [[Sakarya]], [[Samsun]] ve [[Zonguldak]] vilayetlerinde 1961 Anayasası çoğunluk tarafından reddedildi.

* [[Anayasa]]'yı ihlal<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2009/05/25/cignenecekse_biz_cigneriz_size_ne_oluyor |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=25 May 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090528070017/http://sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2009/05/25/cignenecekse_biz_cigneriz_size_ne_oluyor |arşivtarihi=28 May 2009 |ölüurl=no }}</ref>.

Menderes, 13 ayrı davadan yargılandı ve [[Bebek Davası]] dışındaki bütün davalardan suçlu bulundu.<ref>[http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=1480 Adnan Menderes] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070815224656/http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=1480 |date=15 August 2007 }} KimKimdir.net. Erişim: 24 Mayıs 2009</ref>

[[27 Mayıs darbesi]]ni yapan [[cunta]]cıların özel olarak kurdukları mahkeme olan [[Yüksek Adalet Divanı]] 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür boyu hapse mahkûm edilmesine karar verdi. Geri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları veya beraat kararı verildi. Akabinde [[Pakistan]] devlet başkanı [[Muhammed Eyüb Han]] ve [[İran]] Şahı [[Muhammed Rıza Pehlevi]], [[Amerika Birleşik Devletleri]] başkanı [[John F. Kennedy|Kennedy]], [[Fransa]] cumhurbaşkanı [[Charles de Gaulle]], [[Birleşik Krallık]] Kraliçesi [[II. Elizabeth]], [[Almanya]] Başbakanı [[Konrad Adenauer]] idamların durdurulması için [[Cemal Gürsel]] başkanlığındaki [[Millî Birlik Komitesi]]'ne çağrıda bulundular. Cemal Gürsel başkanlığındaki [[Millî Birlik Komitesi]]; [[Celâl Bayar]], Adnan Menderes, [[Hasan Polatkan]] ve [[Fatin Rüştü Zorlu]] dışındakilerin idam cezasını affetti. Celâl Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi. [[Fatin Rüştü Zorlu]] ve [[Hasan Polatkan]] 16 Eylül 1961 tarihinde ve adet olduğu üzere sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunan, tutanaklara da geçen; tutuklu kaldığı süre içerisinde görevli bazı askerlerce sözlü ve fiziksel olarak [[şiddet]] gören<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ahaber.com.tr/tarih/2015/04/13/iste-adnan-menderese-iskencenin-belgeleri | başlık = İşte Adnan Menderes'e işkencenin belgeleri. | tarih = 13 Nisan 2015 | yayıncı = A Haber | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20151221141202/http://www.ahaber.com.tr/tarih/2015/04/13/iste-adnan-menderese-iskencenin-belgeleri | arşivtarihi = 21 AralıkDecember 2015 | erişimtarihi = 28 May 2016 | ölüurl = no }}</ref> Adnan Menderes ise [[İmralı Adası]]'nda 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden sağlam raporu alınmasının akabinde, öğleden sonra saat 13:21'de idam edildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tarihtebugun.org/17298-17-eylul-1961_Adnan_Menderes_imrali_adasinda_idam_edildi.html | başlık = 17 Eylül 1961 - Adnan Menderes İmralı adasında idam edildi | erişimtarihi = 28 Mayıs 2016 | yayıncı = Tarihte Bugün | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150316105515/http://www.tarihtebugun.org/17298-17-eylul-1961_Adnan_Menderes_imrali_adasinda_idam_edildi.html | arşivtarihi = 16 MartMarch 2015 | ölüurl = no }}</ref> O dönem iktidara gelenlerin talebiyle idamlar yargı mensubu [[Salim Başol]] tarafından onaylanmıştır.

Yüksek Adalet Divanı kararlarının ve Menderes, Polatkan ve Zorlu'nun idamının haklılığı ve meşruluğu uzun yıllar tartışma konusu oldu. 22 Mayıs 1987'de İmralı'daki mezarlarının nakline ve isimlerinin bazı tesislere verilmesine ilişkin yasa teklifi TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi.<ref>Milliyet, 23 Mayıs 1987</ref> Ancak Menderes ailesinin cenazelerin devlet töreniyle naklini istemesi ve bu talebin kabul görmemesi nedeniyle nakil gerçekleşemedi.<ref>Milliyet, 5 Eylül 1989</ref> Sonunda 11 Nisan 1990'da, Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının İmralı'daki mezarlarının Bakanlar Kurulu'nun uygun göreceği bir yere devlet töreni ile nakledilmesini öngören yasa tasarısı TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi. Aynı kanun ile itibarları da iade edilmiş oldu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.msb.mil.tr/anasayfa/html/Bakanlar/BakanPotre/AMenderesB.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=27 November 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20101127183422/http://www.msb.mil.tr/anasayfa/html/Bakanlar/BakanPotre/AMenderesB.htm |arşivtarihi=27 November 2010 |ölüurl=no }}</ref> Meclisteki oylamada [[ANAP]] ve [[DYP]] milletvekilleri evet oyu kullanırken [[Sosyaldemokrat Halkçı Parti]]lilerin büyük çoğunluğu "çekimser", bir kısmı da "ret" oyu kullandı.<ref name="Milliyet, 12 Nisan 1990">Milliyet, 12 Nisan 1990</ref> Aynı gün DYP Genel Başkanı [[Süleyman Demirel]] ve arkadaşlarının Yassıada kararlarının yok sayılması, Menderes ve arkadaşlarının adli sicil kayıtlarının silinmesine ilişkin yasa önergesi ise ANAP'lıların oyları ile reddedildi.<ref name="Milliyet, 12 Nisan 1990"/> Naaşları, 29. ölüm yıldönümü olan 17 Eylül 1990 tarihinde [[İmralı]]'dan dönemin [[Cumhurbaşkanı]] [[Turgut Özal]] ve yüzbinlerce vatandaşın katıldığı bir törenle [[İstanbul]], [[Topkapı, Fatih|Topkapı]]'da, [[Vatan Caddesi]] ile [[Topkapı Mezarlığı]] arasında kendisi ile birlikte Polatkan ve Zorlu için yapılan anıt mezara nakledildi. Menderes'in 1958 yılında hizmete açtığı bu caddenin adı 1994 yılında dönemin belediye başkanı [[Recep Tayyip Erdoğan]]'ın teklifiyle [[Adnan Menderes Bulvarı]] olarak değiştirildi.

1929'da [[Berin Menderes]] ile evlenen Menderes'in bu evlilikten üç çocuğu oldu. Büyük oğlu [[Yüksel Menderes]], [[Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı|Dışişleri Bakanlığı]]'nda görev yaptıktan sonra siyasete atılarak [[Adalet Partisi (Türkiye)|Adalet Partisi]]'nden (AP) iki dönem üst üste [[Aydın]] milletvekili seçildi. 8 Mart 1972'de Ankara'daki evinde intihar ederek yaşamına son verdi. Ortanca oğlu [[Mutlu Menderes]] ise bir dönem [[Demokratik Parti (Türkiye)|Demokratik Parti]]'den, bir dönem de AP'den Aydın milletvekili seçildi. 1 Mart 1978'de, Ankara'da geçirdiği trafik kazasında yaşamını kaybetti.<ref>Milliyet, 2 Mart 1978</ref> Küçük oğlu [[Aydın Menderes]] de uzun yıllar siyasetle ilgilendi. 1996 yılında geçirdiği trafik kazası sonucu yaşamının son 15 yılını felçli olarak geçiren Aydın Menderes, 2011 yılında öldü.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/gundem/19532639.asp | başlık = Son oğul Aydın Menderes vefat etti | yayımcı = [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] | dil = | erişimtarihi = 24 Aralık 2011 | arşivurl = httphttps://web.archive.org/web/20150509073403/http://www.hurriyet.com.tr:80/gundem/19532639.asp | arşivtarihi = 9 MayısMay 2015 | ölüurl = no }}</ref> Adnan Menderes'in, ikisi Yüksel Menderes'ten, biri de Mutlu Menderes'ten olmak üzere üç torunu vardır.

Adnan Menderes 1950'li yıllarda uzun süre opera sanatçısı [[Ayhan Aydan]] ile birliktelik yaşadı.<ref>[{{Web kaynağı |url=http://arsiv.ntv.com.tr/news/476172.asp |başlık=Can Dündar’ın kaleminden Ayhan Aydan, URL erişim:20 Şubat 2009] |erişimtarihi=7 August 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150920035057/http://arsiv.ntv.com.tr/news/476172.asp |arşivtarihi=20 September 2015 |ölüurl=no }}</ref> Aydan [[27 Mayıs Darbesi]] sonrasında [[Yassıada Yargılamaları|Yassıada Davaları]]'na çağrıldı; "[[Bebek Davası]]"'nda Menderes ile münasebette bulunmak ve bu münasebetten olan bebeği öldürmekle suçlandı. "Ben bu adamı sevdim" diyerek aşkını itiraf etti ve bebeğinin doğum sırasında öldüğünü anlattı. Örtülü ödenek davasında ise Adnan Menderes'in Ayhan Aydan'ın eski eşine belli aralıklarla ödeme yaptığı anlaşıldı.<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=210133 |başlık=İşte, Menderes'in "Bebek Davası" Tutanakları, URL erişim:22 Haziran 2008] |erişimtarihi=7 August 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20070526011134/http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=210133 |arşivtarihi=26 May 2007 |ölüurl=no }}</ref>