Vikipedi

Güneş: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.196 değişiklik
k Kaynak düzenleme
115. satır:
|-
| [[Hidrojen]]
| %&nbsp;73,46<ref name="Eddy">{{Kitap kaynağı| son = Eddy | ilk = John | authorlink = | coauthorsyardımcıyazarlar = | başlık = A New Sun: The Solar Results From Skylab | yayımcı = NASA SP-402 | tarih = 1979 | yer = Washington, D.C | sayfa = 37 | url = http://solar-center.stanford.edu/vitalstats.html | doi = | id = | isbn = }}</ref>
|-
| [[Helyum]]
149. satır:
 
Güneş yüzeyi kütlesinin %&nbsp;74'ünü ve hacminin %&nbsp;92'sini oluşturan [[hidrojen]], [[kütle]]sinin %&nbsp;24-25'ünü<ref>{{Dergi kaynağı
| last=Basu | first=Sarbani | coauthorsyardımcıyazarlar=Antia, H. M. | title=Helioseismology and Solar Abundances | journal=Physics Reports | year=2007 | url=http://front.math.ucdavis.edu/0711.4590 | accessdate=9 Aralık 2007}}</ref> ve hacminin %&nbsp;7'sini oluşturan [[helyum]] ile [[Demir|Fe]], [[Nikel|Ni]], [[Oksijen|O]], [[Silikon|Si]], [[Kükürt|S]], [[Magnezyum|Mg]], [[Karbon|C]], [[Neon|Ne]], [[Kalsiyum|Ca]], ve [[Krom|Cr]] gibi diğer elementlerden oluşur.<ref name="manuel1983">Manuel O. K. and Hwaung Golden (1983), Meteoritics, Cilt 18, Sayı 3, 30 Eylül 1983, s: 209-222. Çevrimiçi:[ http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf] (7 Aralık 2007'de erişildi ).</ref> Güneş'in [[Yıldız sınıflandırma|yıldız sınıfı]] G2V'dir. ''G2'' Güneş'in yüzey sıcaklığının yaklaşık 5.780 [[Kelvin|K]] olduğu, dolayısıyla beyaz renge sahip olduğu anlamına gelir. Günışığının atmosferden geçerken kırılması sonucu sarı gibi görünür. Bu mavi fotonların [[Rayleigh saçılımı]]nın sonucunda yeteri kadar mavi ışığın kırılmasıyla geride sarı olarak algılanan kırmızılığın kalmasıdır.
 
[[Tayf]]ı içinde [[iyon]]ize ve [[nötr]] [[metal]]ler olduğu kadar çok zayıf [[hidrojen çizgisi|hidrojen çizgi]]leri de bulunur. ''V'' eki (Roma rakamıyla beş) çoğu yıldız gibi Güneş'in de [[ana dizi]] üzerinde olduğunu gösterir. Enerjisini [[hidrojen]] çekirdeklerinin [[füzyon]]la [[helyum]]a dönüşmesinden elde eder ve [[hidrostatik denge]] içindedir, yani zaman içinde ne genişler ne de küçülür. Saniyede 600 milyon ton [[hidrojen]], [[helyum]]a dönüşür. Bu da, Güneş'in her geçen saniye 4,5 milyon [[ton]] hafiflemesine yol açar. Güneş'teki [[füzyon]] olayı sonucunda kızıl kırmızımsı bir alev 15-20 bin km yükselir ve Güneş Fırtınası meydana gelir. Galaksimizde 100 milyondan fazla G2 sınıfı yıldız bulunur. Güneş, [[Samanyolu|galaksi]]miz içinde bulunan yıldızların %&nbsp;85'inden daha parlaktır, Güneş'ten daha sönük olan bu yıldızların çoğu [[kırmızı cüce]]lerdir.<ref>{{Haber kaynağı|ilk=Ker |son=Than |başlık=Astronomers Had it Wrong: Most Stars are Single |yayıncı=SPACE.com |tarih=30 Ocak 2006|url=http://www.space.com/scienceastronomy/060130_mm_single_stars.html |erişimtarihi=1 Ağustos 2007}}</ref>
 
Güneş, [[Samanyolu]] merkezinin çevresinde yaklaşık 26.000 [[ışık yılı]] uzaklıkta döner. Galaktik merkez çevresinde bir dönüşünü yaklaşık 225–250 milyon yılda bir tamamlar. Yaklaşık yörünge hızı saniyede 220 kilometredir (+/-20&nbsp;km/s). Bu da her 1.400 yılda bir 1 ışık yılıdır. Bu galaktik uzaklık ve hız bilgileri şu anda sahip olduğumuz en doğru bilgilerdir. Ancak bilimde her zaman olduğu gibi bilgi arttıkça bunlar da değişebilir.<ref name="Kerr">{{Dergi kaynağı|soyadı=Kerr|ad=F. J.|coauthorsyardımcıyazarlar=Lynden-Bell D.|yıl=1986|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1986MNRAS.221.1023K&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf|biçim=PDF|başlık=Review of galactic constants
|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|cilt=221|sayfalar=1023–1038}}</ref>
 
159. satır:
 
== Yaşam çevrimi ==
Güneş'in yıldız gelişimi bilgisayar modellemesi ve nükleokozmokronoloji yöntemleri kullanılarak [[ana dizi]] üzerinde hesaplanan yaşının 4,57 milyar yıl olduğu düşünülmektedir.<ref name="Bonanno">{{Dergi kaynağı|soyadı=Bonanno|ad=A.|coauthorsyardımcıyazarlar=Schlattl, H.; Patern, L.|yıl= 2002|url=http://arxiv.org/PS_cache/astro-ph/pdf/0204/0204331.pdf|biçim=PDF|başlık=The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS|journal=Astronomy and Astrophysics|cilt=390|sayfalar=1115–1118}}</ref>
[[Hidrojen]] [[moleküler bulut]]un hızla kendi içine çökmesi sonucu üçüncü nesil, Öbek I, [[T Tauri yıldızı]] olan Güneş'in doğduğu düşünülmektedir. Bu doğan yıldızın [[Samanyolu]] gökadasının çekirdeğinden 26.000 [[ışık yılı]] uzakta hemen hemen dairesel bir yörüngeye girdiği varsayılmaktadır.
 
167. satır:
 
[[Kırmızı dev]] aşamasının ardından yoğun termal titreşimler Güneş'in dış katmanlarından kurtularak bir gezegensel bulutsu oluşturmasına neden olacaktır. Geride kalan tek cisim aşırı derecede sıcak olan yıldız çekirdeği olacaktır. Bu çekirdek milyarlarca yıl boyunca yavaş yavaş soğuyup [[beyaz cüce]] olarak yok olacaktır. Bu yıldız evrimi senaryosu düşük ve orta kütleli yıldızların tipik gelişim senaryosudur.<ref name="future-sun">{{Web kaynağı | url = http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html | başlık = The Once and Future Sun | erişimtarihi =7 Aralık 2005| yayımcı = The Ohio State University (Department of Astronomy) | çalışma = [http://www-astronomy.mps.ohio-state.edu/Vistas/ New Vistas in Astronomy] | yıl = 1997 | yazar = Pogge, Richard W. | biçim = lecture notes | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151106232509/http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html | arşivtarihi = 6 Kasım 2015}}</ref><ref name="Sackmann">{{Dergi kaynağı|soyadı=Sackmann|ad=I.-Juliana
|coauthorsyardımcıyazarlar=Arnold I. Boothroyd; Kathleen E. Kraemer|yıl=1993|month=11|url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?1993ApJ%2E%2E%2E418%2E%2E457S&db_key=AST&high=24809&nosetcookie=1|başlık=Our Sun. III. Present and Future|journal=Astrophysical Journal|cilt=418|sayfalar=457}}</ref>
 
== Yapısı ==
[[Dosya:Solar internal structure.svg|thumb|sağ|300px|Güneş'in iç yapısı]]
Güneş, [[G-tipi anakol yıldızı|G2 tipinden bir sarı cüce]]dir. [[Güneş Sistemi]]'nin toplam kütlesinin yaklaşık %&nbsp;99'unu oluşturur. Güneş hemen hemen mükemmel bir [[küre]] şeklindedir, basıklığı yalnızca 9 milyonda birdir,<ref name="Godier">{{Dergi kaynağı|soyadı=Godier
|ad=S.|coauthorsyardımcıyazarlar=Rozelot J.-P.|yıl=2000|url=http://aa.springer.de/papers/0355001/2300365.pdf|biçim=PDF
|başlık=The solar oblateness and its relationship with the structure of the tachocline and of the Sun's subsurface|journal=Astronomy and Astrophysics|cilt=355|sayfalar=365–374}}</ref> yani kutuplararası çapı ile ekvator çapı arasında bulunan fark yalnızca 10&nbsp;km.'dir. Güneş [[Plazma (fizik)|plazma]] hâlindedir ve [[katı]] değildir; dolayısıyla kendi ekseni etrafında dönerken kademeli olarak döner, yani ekvatorda kutuplarda olduğundan daha hızlı döner. Bu '' gerçek dönüş''ün periyodu ekvatorda 25 gün, kutuplarda 35 gündür. Ancak [[Dünya]] Güneş'in etrafında dönerken gözlem noktamız sürekli değiştiği için Güneş'in ''görünür dönüş''ü ekvatorda yaklaşık 28 gün kadardır. Bu yavaş dönüşün merkezkaç etkisi Güneş'in ekvatorunda yüzey çekiminden 18 milyon kat daha güçsüzdür. Aynı zamanda gezegenlerden kaynaklanan gelgit etkisi Güneş'in şeklini belirgin derecede etkilemez.
 
208. satır:
=== Gaz yuvar ===
[[Dosya:Solar eclipse 1999 4 NR.jpg|thumb|sağ|200px|Tam [[Güneş tutulması]] sırasında Güneş koronası çıplak gözle görüebilir.]]
Güneş'in ışık küre üzerinde bulunan bölümlerine topluca ''Güneş gaz yuvarı'' denir. Radyo dalgalarından görünür ışığa ve gama ışınlarına kadar olan elektromanyetik spektrumda çalışan teleskoplarlarla görünebilir ve başlıca beş bölgeden oluşur: ''Sıcaklık ineci'', renk yuvarı, geçiş bölgesi, korona ve gün yuvarı. Güneş'in dış gaz yuvarı sayılan gün yuvarı [[Plüton (cüce gezegen)|Plüton]]'un yörüngesinin çok ötesine gündurguna kadar uzanır. Gündurgunda yıldızlararası ortam ile şok dalgası şeklinde bir sınır oluşturur. Renk yuvarı, geçiş bölgesi ve korona Güneş'in yüzeyinden daha sıcaktır. Sebebi tamamen kanıtlanmasa da kanıtlar Alfvén dalgalarının koronayı ısıtabilecek kadar enerjiye sahip olabileceğini göstermektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=De Pontieu |ad=Bart |coauthorsyardımcıyazarlar= ''et al'' |tarih=7 Aralık 2007|başlık=Chromospheric Alfvénic Waves Strong Enough to Power the Solar Wind |journal=[[Science (journal)|Science]] |cilt=318 |sayı=5856 |sayfalar=1574 - 77 |doi=10.1126/science.1151747 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/318/5856/1574 |erişimtarihi=22 Ocak 2008}}</ref>
 
Güneş'in en soğuk bölgesi ışık kürenin yaklaşık 500&nbsp;km üzerindeki sıcaklık ineci bölgesidir. Sıcaklık yaklaşık 4.000 [[Kelvin|K]]'dir. Bu bölge karbonmonoksit ve su gibi basit moleküllerin soğurma tayflarıyla fark edilebileceği kadar soğuktur.
244. satır:
[[Dosya:Sunspot-number.png|thumb|sağ|250px|Son 250 yılda gözlemlenen Güneş lekelerinin tarihi, ~11 yıllık Güneş döngüsü görülebilmektedir.]]
 
Güneş döngüsünün uzayın durumu üzerinde büyük etkisi vardır, ve Dünya'nın iklimi üzerinde de önemli bir etki yapar. Güneş etkinliğinin minimumda olduğu dönemler soğuk hava sıcaklıklarıyla, normalden daha uzun süren Güneş döngüleri de daha sıcak hava sıcaklıklarıyla ilişkilendirilir. 17. yüzyılda Güneş döngüsünün birkaç on yıl boyunca tamamen durduğu gözlemlenmiştir; bu dönemde çok az Güneş lekesi görülmüştür. [[Küçük Buz Çağı]] ya da Maunder minimumu diye bilinen bu dönemde Avrupa'da çok soğuk hava sıcaklıklarıyla karşılaşılmıştır.<ref name="Lean">{{Dergi kaynağı|soyadı=Lean|ad=J.|coauthorsyardımcıyazarlar=Skumanich A.; White O.|yıl=1992|başlık=Estimating the Sun's radiative output during the Maunder Minimum|journal=Geophysical Research Letters
|cilt=19|sayfalar=1591–1594}}</ref> Daha da önceleri benzer minimum dönemler ağaç halkalarının analiziyle ortaya konmuştur ve bu dönemler normalden daha düşük global hava sıcaklıklarıyla eşleşmektedir.
 
266. satır:
 
Şu anda dalgaların etkin bir ısı yayma işleyişi olup olmadığı çok açık değildir. Alfvén dalgaları dışında tüm dalgaların koronaya ulaşmadan önce dağıldıkları ortaya çıkarılmıştır.<ref name="Sturrock">{{Dergi kaynağı|soyadı=Sturrock|ad=P. A.
|coauthorsyardımcıyazarlar=Uchida, Y.|yıl=1981|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1981ApJ...246..331S&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf|biçim=PDF|başlık=Coronal heating by stochastic magnetic pumping|journal=Astrophysical Journal|cilt=246|sayfalar=331}}</ref> Alfvén dalgaları da korona da kolayca dağılmamaktadır. Günümüzde araştırma daha çok püskürtü yolu ile ısınma işleyişine doğru yönelmiştir. Korona ısınmasını açıklamak için olası bir görüş sürekli küçük ölçekli püskürtülerdir<ref name="Parker2">{{Dergi kaynağı|soyadı=Parker|ad=E. N.
|yıl=1988|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1988ApJ...330..474P&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf|biçim=PDF|başlık=Nanoflares and the solar X-ray corona|journal=Astrophysical Journal|cilt=330|sayfalar=474}}</ref> ve hâlâ araştırılmaktadır.
 
272. satır:
 
Güneş gelişiminin kuramsal modelleri 3,8 ile 2,5 milyar yıl önce [[Arkeyan Devir]]'de Güneş'in bugünkünden %&nbsp;75 daha az parlak olduğunu önerir. Bu kadar zayıf bir yıldız Dünya üzerinde su varlığını destekleyemeyeceğinden hayatın da gelişememesi gerekirdi. Ancak jeolojik kayıtlar Dünya'nın tarihi boyunca oldukça sabit bir sıcaklıkta kaldığını gösterir, hatta genç Dünya bugünden biraz daha sıcaktır. Bilim insanları arasında varılan görüş birliği genç Dünyanın atmosferinde oldukça fazla miktarda sera gazlarının ([[karbon dioksit]], [[metan]] ve/veya [[amonyak]]) bulunması nedeniyle Güneş'ten gelen az enerjiyi atmosferde hapsettikleri fazla ısıyla dengelediğidir.<ref name="Kasting">{{Dergi kaynağı|soyadı=Kasting|ad=J. F.
|coauthorsyardımcıyazarlar=Ackerman, T. P.|yıl=1986|başlık=Climatic Consequences of Very High Carbon Dioxide Levels in the Earth’s Early Atmosphere|journal=Science|cilt=234|sayfalar=1383–1385}}</ref>
 
== Manyetik alan ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Güneş" sayfasından alınmıştır