Bektaşîlik: Revizyonlar arasındaki fark

'''Bektâşîlik''', adını [[13. yüzyıl]] [[Anadolu]]'sunun [[İslâm]]laştırılması sürecinde etkin faaliyet gösteren ve [[Hoca Ahmed Yesevî]]'nin öğretilerinin [[Anadolu]]'daki uygulayıcısı konumunda olan [[Hacı Bektaş-ı Veli]]'den alan, daha sonra ise 14. ilâile 15. yüzyıllarda [[Azerbaycan]] ve [[Anadolu]]'da yaygınlaşan [[Hurûfilik]] akımının etkisiyle, [[ibahilikKur'an]], ve [[teslisEhl-i beyt|Ehl-î Beyt]] [[Akide|ittikâdî]]''(üçleme)''nin, [[tenasühİslam]], ve'ın [[hululCaferilik|Caferî]] anlayışlarınınmektebine dagöre bünyesineanlayışlarının katılmasıylakorunmasıyla birlikte, 16. yüzyılın başlarında '''[[Balım Sultan]]''' tarafından kurumsallaştırılan, [[On İki İmam]] esasına yönelik [[sufiAlevilik|Alevîlerin]]/, [[tasavvufİslam|İslamî]]-[[Bâtınîlik|Batınî]]î [[İmamiyye#Alev.C3.AElerOn İki İmam]]'ların [[Velayet-i fakih|tarikatVelâyetine]] ([[Velayet-i fakih|Velâyet-î Fakih]]) bağlı bir tarikattır. <ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/bektasiya-a-syncretic-and-heterodox-sufi-order-found-principally-in-anatolia-and-the-balkans-with-offshoots-in-other-regi Encyclopaedia Iranica, "BEKTĀŠĪYA"]</ref>

Bu devirde Anadolu’da Bâtınîliğin en önemli propaganda merkezini Sultan Mes’ud evvel tarafından yaptırılmış olan Mes’udiye tekkesi temsil ediyordu. [[Anadolu Selçukluları]]’nın nüfuz ve hâkimiyet sahaları tamamen Moğollar’ın denetim ve müsaadesine tâbi bulunuyordu. Birçok şehirlerde [[İlhanlılar]]’ın himâyesi altında [[Şiî]]liği neşreden “Bâtın’ûl-Mezhep Babalar” tarafından açılan zâviyelerin sayıları da gün geçtikçe artmaktaydı. Moğollar’ın nüfuzuyla Mes’udiye Medresesi müderrisi [[SünnîAlevilik|Alevî]] alimlerden “Şeyh Mecd’ed-Dîn İsâ” azledilerek yerine [[Şîʿa-i Batıni]]’nin en değerli dâîlerinden “Şems’ed-Dîn Ahmed Baba” atandı.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin çöküşünün başlangıcı olan [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev|Gıyas’ed-Dîn-i Key-Hüsrev-i Sâni]]’nin Kösedağ yenilgisi ( H. 640 / M. 1243 ) üzerine Anadolu’nun tamamı Moğollar’ın denetim alanı içerisine girdi. Anadolu’nun tamamı Aksaray’da ikâmet eden ve barışı tesis etmek ile görevlendirilmiş bir Moğol valisi tarafından yönetilmekteydi. İşte bu fetret devrinde, [[Celaleddin Harezmşah|Celâl’ed-Dîn Harzem Şâh Menküberti]]’nin ordularıyla Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen Bâtınîye dervişleri de devletin takibatından kurtulmuş olarak fa’aliyetlerini serbestçe sürdürmekteydiler. Anadolu’nun her tarafında [[Şiî]] ve [[Bâtınî]]-Alevi[[Alevilik|Alevî]] babalar tarafından art arda zâviyeler açılmaktaydı. [[I. Rükneddin Mesud|Sultan Mes’ud Evvel]]’in Amasya’daki tekkesine [[Baba İlyas|Baba İlyas Horasanî]] gibi [[Şîʿa]]-i [[Batıni]] Mezhebi’nin en meşhur bir dâîsi postnişin olmuştu. Vaktiyle, [[İlhanlı]] saraylarında mâkam ve mevki sahibi olan Şiî alimler [[Anadolu Selçukluları]]’nın [[Moğollar]]’ın himayesi altına girmeleri fırsatından istifadeyle Anadolu’ya yayıldılar.

Bu [http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0mamiyye#Alev.C3.AEler ''Alevilik Tarikatı''’nın] kurulmasında etkin görev üstlenmiş olan kişi [[Hacı Bektaş-ı Veli]]’dir. [[Hacı Bektaş-ı Veli]], [[Horasan Melametîliği]]’nden aldığı “Dört Kapı” anlayışının her kapısına “onar makam” eklemek suretiyle, “[[Dört Kapı Kırk Makam]]”’dan oluşan Tarikat altyapısını kurar. Buna, “Bektaşi [[Seyru Süluk|Seyr-î Sülûğü]]” de denir. [[Kaygusuz Abdal]], Bektaşi erkannâmesi üzerinde bazı düzenlemeler yaparak Bektaşiliğin ilk "erkannâmesini" yazar. Böylece Bektaşi Tarikatı’nın ilk “tüzük yapıcısı” [[Kaygusuz Abdal]] olmuş olur. [[Balım Sultan]]’sa bu erkannâmeyi sonradan geliştirmiş ve kurumlaştırmıştır. [[Hacı Bektaş-ı Veli]]’den sonra Tarikatın başına Abdal Musa geçmiştir. Bektaşilik; [[Horasan Melametîliği]], [[Nakşibendilik]], [[Yesevilik]], [[Ahilik]], [[Kalenderîlik]], [http://www.alevibektasi.org/tbaki.htm Haydarilik], [[Ebu'l Vefâ|Vefâilik]], [[Babâîlik]], [[Bâtınîlik]] ve [[Hurufîlik]] gibi akımlardan etkilenmiş, hatta bazılarını kendi içinde harmanlayarak şekillenmiştir.

[[Hacı Bektaş-ı Veli]] dağınık [[Alevilik|Alevi]] ve [[Alevilik]] türevi akımları ve toplulukları içine almış, yeniden kalıba dökmüş, [[Alevilik|Alevi]]liği yeniden derneştirmiş ve [[Alevilik|Alevi]]-Bektaşiliğin yolunu çizmiştir. Bunu da doğallıkla kurduğu tarikatıyla yapmıştır. Çevresine bir takım görevliler almış, bunların bir bölümünü kimi yerlere görevlendirerek göndermiş, oralarda “aydınlatma/irşat” çalışmaları yaptırmış, Anadolu’daki diğer [[Alevi ocakları]] ile ilişki kurarak kendine bağlamış ve onları yönlendirmiştir. Bu nedenlerle [[Hacı Bektaş-ı Veli]], [[Alevilik|Alevi]]-Bektaşi toplumunun gözünde yolun-yolağın “[[Pir]]i” ve Tarikat kurucusudur. [[Anadolu]]'ya gelmeden önce [[hac]]ca gittiği söylenir. [[Hoca Ahmed Yesevi]]’nin müritlerinden olan [[Hacı Bektaş-ı Veli]] Anadolu’nun [[Türkler|Türk]]leşmesinde ve [[Müslümanlık|müslüman]]laşmasında büyük bir rol oynamıştır. Kendileri denildiği gibi farklı bir din getirmemiş, aksine [[İslam]]’ın daha iyi tanınmasına vesile olmuştur. Öyle ki, [[Rumeli]]’nin tamamı mezhepte [[SünnîCaferilik|Caferîliği]]liği, [[Tarikat]]ta ise Bektaşiliği benimsemiştir. Her ne kadar bugün Bektaşilik bir takım grup tarafından kötü gösterilmeye çalışılsa da, Bektaşilik [[İslam]]’ın esaslarına uyan [[tasavvuf]]ta insanı odak noktası alan bir [[Tarikat]]tır.

[[Yeniçeri Ocağı]]na vurucu asker yetiştirecek ilk [[Acemi Ocağı]] [[Gelibolu]]’da kuruldu. Bu ilk teşkilatlanma ile orduya bin kadar nefer alındı. Bunlardan her yüz kişisinin başına ise, "Yayabaşı" adıyla bir kumandan tâyin edildi. Bilâhare, [[Yeniçeri Ocağı]]’na gönüllülük esasına dayalı olarak Hıristiyan tebaanın çocukları da dahil edildi. [[Yeniçeriler]] ''(yeni askerler)'', küçük yaşlardan itibaren İslam örf ve âdetlerine göre yetiştiriliyor, ardından da acemi oğlan kışlalarında askeri eğitime tabi tutuluyordu. Onlar, emekli oluncaya kadar evlenmeleri ve şehir gibi mahallerde oturmaları yasaktı. Kışlalarda yaşarlardı. Kabiliyetlerine göre de subay veya general (paşa) olurlardı. Ocağın üst düzey kumandanlarına ise "[[Yeniçeri Ağası]]" ismi verilirdi. Teşkilât merkezi İstanbul'da olurdu. Ocak, Ağadan nefere kadar giden bir hiyerarşik düzen içinde çalışırdı. Dinî terbiye ve hatta tarikat bağlılığı, [[Yeniçeriler]] arasında bilhassa teşvik ve terğib edilirdi. Bilhassa Bektaşi tarikatına girmeleri çok yaygın bir gelenek halindeydi. Bununla beraber, [[Melamilik|Melâmetî]], [[Mevlevî]], [[Nakşibendilik|Nakşi]], [[Halvetiyye]] ya da [[Halvetiye|Halvetî]] Tarikatlarına mensup olan [[Yeniçeriler]] de vardı.

[[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] döneminde Özellikle [[Balkan]] topraklarında Bektaşi Tarikatı'ndan başka Tarikat tutunamamıştır. Fakat [[II. Mahmud]] dönemiyle birlikte Bektaşilerin dışında [[Sünnilik|Sünnilerin]] benimsedikleri, [[Nakşibendilik|NakşiNakşibendîlik]] adılya türeyen, sahte-BektaşileriBektaşiler (Nakşibendîlik) ortaya çıkmıştır. Bunlar Bektaşiliğin ritüellerini kaldırmamakla birlikte, Tarikat içerisine bazı [[Sünnilik|Sünni]] ritüelleriittikadine ait olan [[Bid'at|bid'atleri]] eklemişlerdir. Örneğin; Sünnî Hilafeti olan dört Halife inancı ve [[Sünnilik|Sünnî]] [[Mezhep|Mezheplerine]] ait olan batıl siyasî ve dinî fikirler. Bektaşîlerin hakikî mensup oldukları Alevîlikte, Sünnîler tarafından çarpıtılıp değiştirilmeye çalışılmasına rağmen, [[Hacı Bektaş-ı Veli|Bektaşî]] olan [[Alevilik|Alevîler]], mensup olduklar [[İslam|İslâmî]]-[[Bâtınîlik|Bâtınî]] inancı dairesinde ibadetlerine ait olan cem ayinine geçilmeden önce secde namazı kılma, [[Muharrem]] orucuyla birlikte [[Ramazan]] orucunu da tutmantutma ve benzerleri gibi, dinî ibadetlerini koruyabilmişlerdir. Bektaşîlik özellikle [[NakşibendilikSafevîler|NakşiSafevî]]-Bektaşiliği özellikle [[BulgaristanSafevî Hanedanı|Hanedân]]’da'ında, bugün ki [[Şiî]]-[[İran]] misyonerlerinin kendilerine çok uygun bir ortam bulmalarınaittikâdini sebepde olmuşturkorumuştur.{{kaynak belirt}}