Ali: Revizyonlar arasındaki fark

'''Ali bin Ebu Talib''' ({{dil|ar|علي بن أﺑﻲ طالب‎|dil_adı|e}}; 599, [[Mekke]] - 28 Ocak 661, [[Kufe]])<ref name="Iranica">{{Ansiklopedi kaynağı | başlık = Alī ibn Abu Talib | encyclopedia = Encyclopædia Iranica | erişimtarihi =16 Aralık 2010|url=http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f8/v1f8a043.html|arşivurl=http://web.archive.org/web/20071107180319/http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f8/v1f8a043.html|arşivtarihi=7 Kasım 2007}}</ref><ref>http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=50877</ref>, [[İslam Devleti]]'nin 656-661 yılları arasındaki [[halife]]si. İslam peygamberi [[Muhammed|Hz.Muhammed]]'in hem damadı hem de amcası [[Ebu Talib]]'in oğlu olan Ali, Muhammed'in İslam'a davetini kabul eden ilk erkektir.<ref>{{Harvnb|Kelen|2001|p=29}}</ref><ref name="watt">{{Harvnb|Watt|1953|p=xii}}</ref> [[Sünnilik|Sünni İslam]]'a göre Ali, [[dört halife]]nin sonuncusu, [[Şiilik|Şii İslam]]'a göre ise imamların ilki ve Muhammed'in hak vârisidir. Şii ve Sünni İslam arasındaki farklılaşmanın ana nedeni Muhammed'in gerçek vârisinin kim olduğu konusundaki görüş farklılığından ileri gelmektedir.<ref name="Britannica">{{Ansiklopedi kaynağı|soyadı=Nasr |ad=Seyyed Hossein|authorlink=Seyyed Hossein Nasr|başlık=Ali|encyclopedia=Encyclopædia Britannica Online|erişimtarihi=12 Ekim 2007|yayıncı=Encyclopædia Britannica, Inc. |url=http://www.britannica.com/eb/article-9005712/Ali| arşivurl= http://web.archive.org/web/20071018014146/http://www.britannica.com/eb/article-9005712/Ali| arşivtarihi= 18 Ekim 2007 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref>

[[Ebu Talib bin Abdulmuttalib|Ebu Talib]] ve [[Fatıma bint Esed]]'in çocukları olan Ali, [[Kabe]]'de doğan tek insan olup,<ref name="Britannica"/> İslam Peygamberi'nin himayesinde büyümüştür.<ref name="Britannica"/> Muhammed'e [[vahiy]] geldiğinde ise, onun davetini kabul eden ilk erkek olan Ali, hayatını İslam'a adamıştır.<ref name="Iranica"/><ref name="Tabatabae191">{{Harvnb|Tabatabaei|1979|p=191}}</ref><ref name="Ashraf 2005 p=14">{{Harvnb|Ashraf|2005|p=14}}</ref><ref name="Islam">{{Ansiklopedi kaynağı|encyclopedia = Encyclopaedia of Islam and the Muslim world; vol.1|soyadı = Diana|ad = Steigerwald|başlık=Alī ibn Abu Talib|yayıncı=MacMillan|isbn =978-0-02-865604-5}}</ref> Peygamberin emri üzerine [[hicret]] gecesi onun yatağına yatan ve emanetleri sahiplerine ileten Ali, kısa bir süre içinde peygamberin ardından [[Medine]]'ye gitmiş, burada İslam Peygamberi'nin kızı [[Fatıma]] ile<ref name="Britannica"/> evlenmiştir. Medine döneminde başlayan ilk küçük çaplı savaşlardan başlayarak neredeyse katılmadığı hiçbir savaş olmaması hasebiyle, savaşçılığı ve cesareti ile bilinen Ali, üçüncü halife [[Osman bin Affan]]'ın öldürülmesinin ardından halk tarafından halifeliğe getirilmiştir.<ref name="Ashraf (2005), pp. 119-120">Ashraf (2005), ss. 119-120</ref><ref name="Madelung (1997), ss. 141-145">Madelung (1997) ss. 141-155</ref>

Ali bazı Şii-Batıni anlayışlarında Muhammed'in önünde [[İslam mitolojisi|mitoloji]]k bir varlıktır ve bir tanrıdır.<ref>Orhan Gökdemir, din ve Devrim s51</ref>

[[Mekke]]'de, 30. [[Fil Yılı]]'nın 13. ya da [[Recep]] ayının 13. günü, bir başka görüşe göre de [[Zilhicce]] ayının yedinci günü, [[Kâbe]]’nin içinde dünyaya geldi (MS [[599]]). Annesi [[Fatıma bint Esed|Fatıma]] Ali'yi doğurmak üzere iken [[Kâbe]] duvarına dayandı. Bu esnada duvarın yarıldığına ve bir sesin içeri gelmesini söylediğine inanılır.<ref>Bihar’ul- Envar, c. 35, s. 8. Keşf’ul Ğumme, s. 19</ref> Dördüncü gün dışarı çıktığında [[Fatıma bint Esed|Fatıma]]'nın kucağında bir erkek çocuğu vardır. [[Ebu Talib]] ve ailesine müjde verilir, Muhammed herkesten önce gelerek bebeği kucağına alır ve [[Ebu Talib]]'in evine kadar kucağında taşır (o sıralarda Muhammed eşi [[Hatice bint Hüveylid]] ile birlikte amcasının evinde kalmaktadır<ref>Hidayet Önderleri. 2006. s. 64</ref> ve evliliğinin henüz ikinci ya da üçüncü yılındadır <ref>Ashraf (2005), p. 6-7.</ref>).

Ali'nin ismini kimin verdiği konusunda iki farklı görüş vardır; birincisi [[Ebu Talib]]'e bu ismin ilham olduğu<ref>Bihar’ul- Envar, c. 35, s. 18</ref>, daha çok kabul gören ikincisi ise bebeğe bu ismi [[Muhammed]]'in verdiğidir.<ref>

Ali'nin annesi, Muhammed'in dedesi olan [[Abdülmuttalib]]'in ([[Şeybe bin Haşim]]) kardeşi olan [[Esed bin Haşim]]'in kızıdır. [[Abdülmuttalib]] öldüğünde, Muhammed'e annelik eden onu koruyup kollayan ve İslâm Peygamberi'nin ilk eşi [[Hatice bint Hüveylid]]'in ardından Müslüman olan ikinci kadındır.

Ali'nin babası, [[Kureyş]]'in liderliğini babası [[Abdülmuttalib]]'den ([[Şeybe bin Haşim]]) devralan [[Ebu Talib]] idi. [[Ebu Talib]], dedesinin ölümü sonrası kimsesiz kalan Muhammed'i himayesine aldı ve ölümüne dek (43 yıl boyunca) himayesini sürdürdü. Muhammed peygamberliğini ilan ettiğinde ise [[Kureyş]], Ebu Talib'in ölümüne değin, kendisinden çekinmiş ve Muhammed'e zarar vermeye cesaret edememişlerdir.<ref>Tabakat, İbn Sad, 1/75</ref>

Ali'nin çocukluk dönemi, İslâm peygamberinin çocukluk döneminin geçtiği evde geçmiştir. Her ikisi de [[Ebu Talib]]'i bir baba ve yönetici olarak tanıyorlardı; [[Fatıma bint Esed]]'e de anne diyorlardı. Bu ortamın, onun yetişmesinde çok önemli bir yeri olmuştur. Ali’nin çocukluğunda bir kuraklık Mekke'yi sarmıştı. Muhammed, amcasının birer çocuğunu kendi yanlarına alarak onun ekonomik sıkıntısını hafifletmek istediğini bir diğer amcası Abbas'a bildirdi. [[Abbas Bin Abdülmuttalip|Abbâs bin ʿAbd el-Muttalib]] [[Câ‘fer et-Tayyâr]]'ı, [[Ebû’l-Kâsım Muhammed ibn ʿAbd Allâh ibn ʿAbd’ûl-Muttâlib|Muhammed ibn ʿAbd Allâh]] ise Ali'yi büyütmek üzere yanlarına aldılar.<ref>İbni Esir, El-Kamilü Fi't-Tarih, Beyrut, Dar-ı Sadır, 1399 H. C2, S58 -İbni Hişam, Abtülmelik, Es-Siyretü'n-Nebeviyye, Kahire, 1355 H. C1, s262 -Taberi Muhammed b. Carir, Tarihü'l-Ümemi ve'l-Müluk, Beyrut Darü'l-Kamus-ül-Hadis C2, s 213 -İbni Ebi'l-Hadid, Şerh-i [[Nehсül Belağa|Nehcü'l-Belağa]] 1. Baskı, Kahire, 1378 H. C 13, S 119</ref> Ali, hutbelerinin, sözlerinin ve emirlerinin toplandığı kitabı olan [[Nechül Belağa]]'da o günleri şöyle anlatır:

Yine dönemin bir başka kaydına göre, Muhammed, Ali'yi omzuna alır Mekke'nin dağlarında, vadilerinde ve sokaklarında dolaştırırmış.<ref>Zemahşeri, Hilyetül Ebrar, c. 1, s. 232</ref>

[[Şîʿa-i Ulâ|Şîʿa]] ve [[Alevî]] inançlarına göre Ali, Müslümanlar arasında ilk iman getiren, 'Kâbe'de dünyaya gelen tek insan'dır. [[Sünnî]] inancına göre ise, Muhammed'in eşi [[Hatice]]'den sonra iman etmiş olup, ikinci müslümandır.

Muhammed bu sayede gizlice evden ayrılarak emniyet içerisinde [[Medine]]'ye doğru yola koyulabilmiştir. İslâm peygamberinin emniyete kavuşmasından sonra da emri üzerine, Muhammed'e emanet olan çeşitli malları sahiplerine iade ederek annesini, Muhammed'in kızı [[Fatıma Zehra]]'yı ve başka iki kadını da yanına alarak Medine'ye doğru hareket etmiştir.

Ali Medine'de devamlı Muhammed ile birlikteydi. Müslümanlar arasında [[kardeşlik akdi]] okuttuğunda Muhammed Ali'yi kendisine kardeşliğe layık gördü. Kızı [[Fatıma]]'yı zevce olarak ona münasip gördü. Bir yıl sonra da ilk çocuğu olan [[Hasan]] dünyaya geldi.

İfk Olayı, tarafsızlığı bilinmemektedir. [[Aişe]]'nin 15 yaşında iken, bir sefer dönüşü esnasında kocası [[Muhammed]]'i genç bir [[Müslüman]] askerle aldattığı iddiasıdır. İddianın Müslümanlar arasında yayıldığında aldığı tutum nedeniyle [[Aişe]]'nin Ali'ye darıldığı, bu nedenle Ali'nin hilafetini desteklemediği düşünülür.<ref>Sarıçam, İbrahim. Emevi-Haşimi İlişkileri, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997</ref>

Ali eşlerinden ve cariyelerinden olma 14 erkek çocuk, 18 kız çocuk sahibiydi. Fakat nesli, Hasan, Hüseyin, Muhammed (İbn-i Hanefiyye), Abbas ve Ömer adındaki oğullarından türemiştir. Oğullarından çoğu Hicretin 61. Yılında [[Kerbela Savaşı]]'nda hayatını kaybetmiştir.<ref>Ali, Dört Halife Dönemi, Doç. Dr. Murat Sarıcık</ref>

Ali'nin ilk eşi İslâm peygamberi Muhammed'in kızı Fatıma'dır. Ali Fatıma vefat edene kadar başkasıyla evlenmemiştir. Fatıma'dan 5 çocuğu olmuştur; isimleri şunlardır: [[Hasan bin Ali|Hasan]], [[Hüseyin bin Ali|Hüseyin]], [[Zeyneb bint Ali|Zeynep]], [[Ümmü Gülsüm bint Ali|Ümmü Gülsüm,]] [[Rukiyye bint Ali|Rukiyye]] ve [[Mûhsin ibn Ali]]. Mûhsin, henüz [[Fatıma]]'ın karnındayken, vefat etmiştir.{{olgu}}

Has'amî kabilesinden [[Esma bint-i Umeys]]. Bu hanımından, Yahya ve Muhammedulul-Asgar (Küçük Muhammed) dünyaya gelmiştir.

İslâm peygamberinin damadı Ebû'l-As b. Rebi'nin kızı [[Ümâme]] de, Ali'nin hanımlarından birisidir. Muhammeduu'l-Evsat da (Ortanca Muhammed) bu hanım­dan olmuştur.

[[Havlet bint Câ'fer]] isimli eşinden "İbn-i Hânifîyye" diye de bilinen [[Muhammed bin el-Hânifîyye|bin el-Hânifîyye]] isimli oğlu dünyaya gelmiştir.

[[Muhammed|Peygamber Muhammed]] , [[Medine]]'ye [[Hicret]]'i emrettiğinde, Ali'yi [[Mekke]]lilerin emanetlerini dağıtması ve yatağına yatarak paganları atlatması için [[Mekke]]'de bıraktı. Ali görevini tamamlayıp Muhammed'den kısa bir süre sonra [[Medine]]'ye ulaştı. [[Medine]]'de Muhammed, [[Allah]]'ın onu [[Fatıma]]'ya lâyık gördüğünü bildirdi ve ikisini evlendirdi. Ali, Muhammed komutasındaki [[İslâm Devleti]]'nde son derece aktif roller aldı; neredeyse tüm savaşlara katıldı, ordu komutanlığı, [[tebliğ]] elçiliği gibi görevleri icra etti. [[Üçüncü Hâlife Osman ibn-i Affân]]'ın bir suikast sonucu ölmesiyle, halife seçilerek [[İslâm Devleti]]'nin başına geçti. Yönetimi sırasında Müslümanlar arasındaki ilk [[iç savaş]] ([[İlk Fitne]]) patlak verdi. Ali, [[Kûfe]]'de bir [[mescit]]te [[ibâdet]] ederken [[Haricîler]]'den ''[[Abdurrahman İbn-i Mülcem]]'' tarafından hançerli saldırıya uğradı ve birkaç gün sonra öldü.<ref name=BritannicaAli/> [[Kûfe]] yakınlarında toprağa verildi.<ref name=BritannicaAli/>

İlk dönem İslâm kaynaklarının birçoğunda, Ali [[Kâbe]]'nin içinde doğan ilk ve tek insan olarak kaydedilir.<ref>[http://books.google.com/books?id=5GiZqe3tI1gC&pg=PA5&dq=ali+birth+kaaba Encyclopaedia of the Holy Prophet and Companions]</ref> Ali'nin babası yerel bir kabilenin şefi olan<ref name=BritannicaAli/> [[Ebu Talib]], annesi [[Fatıma bint Esed]]'dir. Bununla birlikte Ali, Muhammed'in evinde ve onun gözetiminde büyümüştür. Muhammed, peygamberliğini ilan edip [[İslâmiyet]]'e davet etmeye başladığında, Ali bu daveti kabul eden Şia'ya göre ilk, Sünnilere göre ([[Hatice bint Hüveylid|Hatice]]'nin ardından) ikinci insandır.<ref name="Iranica"/><ref name="Tabatabae191"/><ref name="Ashraf 2005 p=14">{{Harvnb|Ashraf|2005|p=14}}</ref><ref name="Islam" />

[[Sünnilik|Sünni]] ve [[Şii]] kaynaklarda Ali bin Ebu Talib'in ilmi üstünlüğünden sıkça bahsedilir. [[Muhammed]] onu ''ilim şehrinin kapısı''; ''insanların en bilgini''; ''[[ahkâm]] ilminin en âlimi'' ve ''[[ümmet]]e [[Ehli Beyt]]'i açıklayan kimse'' olarak nitelemiştir.{{Kaynak belirt}} Ali, [[Kur'an]]'ın tüm ayetlerini, ne zaman yazıldıklarını ve hangi olayla bağdaştırıldığını ezbere bilmekteydi.{{Kaynak belirt}} Bunda çocukluğunun Muhammed'in yanında geçmesinin büyük rolü vardır.

[[Hadis]]ler İslamda bir rivayet zinciri ile [[Muhammed]]'e atfedilen ve O'nun söylediğine inanılan, aidiyetleri tartışmalı olan sözlerdir. (bkn. [[Hadis]])

[[Dosya:Ambigram - Muhammad and Ali2.svg|thumb|242|sol|[[Ebû’l-Kâsım Muhammed ibn ʿAbd Allâh ibn ʿAbd’ûl-Muttâlib|Ebû’l-Kâsım ibn ʿAbd Allâh ibn ʿAbd’ûl-Muttâlib]] (sağ) ve Ali (sol) ismi tek bir kelimede yazılmış.]]

Ali, Muhammed'in katıldığı tüm savaşlarda [[sancaktar]] olarak bulundu. Sadece [[Tebük seferi]]'ne Muhammed'in emri ile Medine'de kaldığı için katılmamıştır.

== Muhammed'in ölümü, halifelik ve miras sorunları ==

Ali, Muhammed vefat ettiğinde 33 yaşındaydı. Peygamberin damadı ve amcasının oğlu olması hasebiyle en yakın akrabası konumunda olduğundan defin hazırlıklarıyla ilgilendi. Bu sırada [[Ebu Bekir]] ve [[Ömer bin Hattab]] Devlet işleriyle ilgileniyordu. İslam kurallarına göre naaşın defin öncesi yıkanması ve kefenlenmesi işlemlerini bizzat kendisi yaptı.

[[Sünnî]]lere göre [[Cennetle Müjdelenen On Sahabe]]'den biri, [[Dört Büyük Halife]]'den sonuncusu; [[Şiî]]lere göre ise [[Ondört Masum]]'dan biri, [[On İki İmâmlar]]'ın ilki ve Muhammed'in hak halefidir. İslam'daki Şiî-Sünnî ayrımı Ali'nin halifeliği mevzuuna dayanır.<ref name=BritannicaAli>{{Britannica|Alī}}</ref><ref name="firstfourcaliphs">[http://www.usc.edu/dept/MSA/politics/firstfourcaliphs.html#ali Ali'nin Sunni görüşü]</ref> [[Sünnîler]], Muhammed'in bir halef bırakmadığını ''(dolayısıyla Müslümanların seçimi ile halifenin tayin olunduğunu söylerlerken),'' Şiîler ise Ali'yi halef bıraktığını söylerler ve [[Dört Büyük Halife|ilk üç hâlifeyi]] kabul etmezler.

632 yılında Muhammed'in ölümünden sonra [[Müslüman]] toplumunun başına kimin geçeceği kaygısı baş gösterdi. [[Müslümanlar]]ın bir kısmı ilk olarak [[Ebu Bekir]]'in [[halife]]liğini kabul ettiler. Ebu Bekir'den sonra ise sırasıyla, [[Ömer bin Hattab]],'' [[Osman bin Affan]],'' ve Ali'nin halifeliği kabul edildi. Bununla beraber bir kısım Müslümanlar peygamberin amcasının oğlu ve damadı olan, çocukluğundan itibaren peygamberin evinde büyümüş ve onu korumak için kendi hayatını tehlikeye atmış olan Ali'nin ilk halifelik için daha doğru bir seçim olduğunu düşünüyorlardı. Muhammed'in, [[Gadir-i Hum]] denilen yerde kendisinden sonra Ali'nin başa geçmesi gerektiğini bizzat söylediği rivayet edilir.<ref>İmam Fahruddin Razi, “Mefatih’ul- Gayb”, İmâm Ahmed Sa’lebi, “Keşf’ul- Beyan”, Celaluddin Suyuti, “Durr’ul- Mensur”, Ebu’l- Hasan Ali “Esbab’un-Nuzul”, Muhammed bin Cerir Taberi, “Tefsir-i Kebir”, Hafız Ebu Naim İsfahani, “Ma Nezele Min’el- Kur’ân’i fi Ali’yyin” ve Hilyet’ul- Evliya’, Buhari, Tarih c. 1, s. 375’, Müslim “Sahih” c. 2, s. 325’, Ebu Davud Sünen’, Tirmizi, “Sünen”, Hafız bin Ukde, “Kitab’ul- Velayet”, İbn-i Kesir-i Şafii Dimaşki, Tarih’, İmam [[Ahmed bin Hanbel]], “Müsned” c. 4 s. 281 ve 371’de.</ref>. İslam peygamberi Muhammed, Ali için şöyle demiştir:

Muhammed'in dul eşlerinin yanı sıra Ali ve [[Fatıma]]'nın da Ebu Bekir'in hilafetinden hoşnutsuz olmalarının bir başka nedeni daha vardı.<ref>Sahih Buhari [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/053.sbt.html#004.053.325 4.53.325]</ref> Muhammed vefat ettiğinde geride önemli miktarda arazi ve mal varlığı bıraktı. Bunların en meşhuru tartışmaların da odağında olan [[Fedek Arazisi]]'dir. [[Ebu Bekir]]'e göre bu mal ve araziler peygamber tarafından halkın yararına idare ediliyordu ve dolayısıyla devlete ait kamu mallarıydı. Ali ise veraset ile ilgili vahiylerin Muhammed'in mirasını da kapsadığını iddia ederek bu duruma karşı çıkıyordu.

Eşi [[Fatıma]]'nın ölümünden sonra Ali, Fatıma'nın peygamberin mirasından payını almak için tekrar başvurdu ancak başvurusu aynı nedenlerle bir kez daha reddedildi. Bununla birlikte Ebu Bekir'den halifeliği devralan [[Ömer bin Hattab]], [[Medine]]'deki arazileri Muhammed'in kabilesi [[Haşimoğulları]] adına Ali ve Abbâs'a verdi; [[Hayber Muharebesi|Hayber]] ve [[Fedek Arazisi]]'ni ise devlet malı saydı.<ref>Madelung (1997), s. 62</ref> Şii kaynaklarına göre bu durum, Muhammed'in soyundan olanlara ([[Ehli Beyt]]), baskıcı halifeler tarafından yapılan haksızlıkların bir başka örneğidir.<ref>Bu duruma dair her iki tarafın düşüncelerini savunmakta kullandığı hadislere şu siteden ulaşılabilir: Sahih Buhari [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/080.sbt.html Book 80] (İngilizce)</ref>

* Muhammed ve İslam ([[1969]]), [[Abdülbaki Gölpınarlı]]