İran halkları: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k kaynak talebi |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup = İran halkları
|resim =Iranian-languages-map-new-2019.jpg
|açıklama =
|nüfus = 210-235 milyon (tahmini)
19. satır:
|dinler = '''[[İslam]]'''<br />(Diğer: [[Zerdüştlük]], [[Hristiyanlık]], [[Yezidilik]], [[Musevîlik]], [[Budizm]], <br />[[Hinduizm]]{{olgu}})
|ilgili gruplar =
|başlık=İran halklarının coğrafi dağılımı}}
'''İran halkları''', [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dil ailesine]] bağlı [[İran dilleri]]<ref>J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, ''The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages'', ed. by A.H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357</ref>
▲'''İran halkları''', [[İran dilleri]]<ref>J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, ''The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages'', ed. by A.H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357</ref> konuşmalarına göre linguistik hatlar boyunca tanımlanan etnik toplulukların<ref name="Kurds">[http://meria.idc.ac.il/journal/2002/issue4/oleary.pdf "The Kurds of Iraq: Recent History, Future Prospects by Carole A. O’Leary"] — Middle East International Affairs, Vol. 6, No. 4 (December 2002) (retrieved 4 Haziran [[2006]])</ref><ref name="Ukraine Encyclopedia">[http://www.encyclopediaofukraine.com/pages/I/R/Iranianpeoples.htm "Iranian peoples"] — Encyclopedia of the Ukraine (retrieved 4 Haziran [[2006]])</ref> bir toplamıdır. [[İran platosu]] boyunca [[Hindukuş Dağları]]'ndan [[Anadolu]]'ya kadar ve [[Orta Asya]]'dan [[Basra Körfezi]]'ne dek yayılmışlardır.<ref>[[Richard Nelson Frye|Frye, Richard Nelson]], ''Greater Iran'', ISBN 1-56859-177-2 p.''xi'': ''"... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed. ..."''</ref>
== Tarih ==
[[Dosya:Indo-Iranian origins.png|sol|küçükresim|[[Hint-İranlılar]] ile ilişkili [[Arkeolojik kültür|arkeolojik kültürler]]]]
İran halklarının, [[Orta Asya]]'da Proto [[Hint-İranlılar|Hint-İranlılardan]] MÖ 2. binyılda türediği düşünülmektedir. İrani halklar, günümüzde yerleşik oldukları bölgelere gelmeden önce [[Güney Rusya]], [[Balkanlar]] ve [[Ukrayna]]'dan, [[Tarım Havzası]]'na kadar, [[Avrasya stepleri]] ile [[İran platosu]] ve [[Orta Asya]]'da yaşıyorlardı.<ref name="Britannica">[http://www.britannica.com/ebc/article-9368164 "Iranian languages"] — Encyclopedia Britannica (retrieved 4 Haziran [[2006]])</ref><ref name="Iranica">[http://www.iranica.com/newsite/aboutiranica/index.isc "Scope of Iranian languages"] — Encyclopedia Iranica (retrieved 4 Haziran [[2006]])</ref> [[Sintaşta kültürü|Sintaşta]], [[Andronovo kültürü|Andronovo]], [[Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi|BMAC]] ve [[Yaz kültürü|Yaz kültürleri]] Hint-İran kavimleri ile ilişkilendiirlmiştir.
[[Batı İran dilleri|Batı İran halkları]] MÖ 6. yüzyıl civarında [[Antik Çağ]] devletleri arasında baskın güce gelerek önemli kültürel etkler bırakmışken, [[Doğu İran dilleri|Doğu İran halkları]] Avrasya boyunca [[Göçebelik|göçebeliğin]] yayılmasında ve [[İpek Yolu]]'nun oluşumunda rol oynamıştır.<ref>{{Cite journal|last=Annamoradnejad|first=Rahimberdi|last2=Lotfi|first2=Sedigheh|title=Demographic changes of nomadic communities in Iran (1956–2008)|journal=Asian Population Studies|volume=6|issue=3|pages=335–345|doi=10.1080/17441730.2010.512764|year=2010}}</ref><ref name="Beckwith58">{{harvnb|Beckwith|2009|pp=58–77}}</ref> [[Dosya:Scythia-Parthia 100 BC.png|thumb|MÖ 2. yüzyılda İran halkları|alt=]]MÖ 1. mlenyumdan sonra ortaya çıkan antik İran halkları arasında [[Alanlar]], [[Baktriya|Baktriyalılar]], [[Harezm|Harezmler]], [[Massagetler]], [[Med İmparatorluğu|Medler]], [[Part İmparatorluğu|Partlar]], [[Farslar]], [[Sakalar]], [[Sarmatlar]], [[İskitler]], [[Soğdlar]] ve büyük olasılıkla [[Kimmerler]] yer almaktaydı. Bugün [[Doğu Avrupa]] nehirlerinin isimleri bu eski Proto-İran halklarının dillerinden gelmektedir. (Proto-İran dilinden “Duna” (nehir) kökünden, [[Tuna]], [[Don]], [[Dinyeper]] (Duna Apara=Yakın Nehir) ve [[Dinyester]] (Duna Astara=Uzak Nehir) nehirlerinin isimleri türemiştir.
MS 1. binyılda Avrasya'nın stepleri ve çöllerini kapsamış İrani halkların yayılma alanları, [[Slavlar|Slav]], [[Cermenler|Cermen]], [[Türk halkları|Türk]] ve [[Moğollar|Moğol]] halklarının bölgelere yayılması ile küçülmüş, pek çok İrani halk [[Slavlaştırma|Slavlaşmış]]<ref name="Taylor & Francis">{{cite book|quote="(...) In their Ukrainian and Polish homeland the Slavs were intermixed and at times overlain by Germanic speakers (the Goths) and by Iranian speakers (Scythians, Sarmatians, Alans) in a shifting array of tribal and national configurations."|title=Encyclopedia of Indo-European Culture|first1=Douglas Q.|last1=Adams|publisher=Taylor & Francis|date=1997|page=523}}</ref><ref name="Slovene Studies">{{cite book|quote="(...) For example, the ancient Scythians, Sarmatians (amongst others) and many other attested but now extinct peoples were assimilated in the course of history by Proto-Slavs."|title=Slovene Studies|publisher=Society for Slovene Studies|volume=9-11|date=1987|page=36}}</ref> veya [[Türkleştirme|Türkleşmiştir]].<ref>{{cite book|isbn=978-1-84511-552-4|url=https://books.google.com/?id=-eMcn6Ik1v0C|title=The New Central Asia: Geopolitics and the Birth of Nations|first=Olivier|last=Roy|year=2007|publisher=I.B. Tauris|page=6|quote=The mass of the Oghuz who crossed the Amu Darya towards the west left the Iranian Plateau, which remained Persian and established themselves more to the west, in Anatolia. Here they divided into Ottomans, who were Sunni and settled, and Turkmens, who were nomads and in part Shiite (or, rather, Alevi). The latter were to keep the name 'Turkmen' for a long time: from the thirteenth century onwards they 'Turkised' the Iranian populations of Azerbaijan (who spoke west Iranian languages such as Tat, which is still found in residual forms), thus creating a new identity based on Shiism and the use of Turkish. These are the people today known as Azeris.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-vii|title=AZERBAIJAN vii. The Iranian Language of Azerbaijan|last=Yarshater|first=Ehsan|date=15 December 1988|encyclopedia=Encyclopædia Iranica}}</ref> Günümüzde kuzeyde [[Kafkasya]], güneyde [[İran platosu]], batıda [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu]], doğuda ise [[Tarım Havzası]]'na yayılmış<ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/topic/Iranian-languages|title=Iranian languages|first=Ronald Eric|last=Emmerick|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=23 February 2016|access-date=9 September 2018}}</ref> modern İran halkları arasında [[Beluçlar]], [[Gilekler]], [[Kürtler]], [[Lurlar]], [[Mazenderanlılar|Mazenderanlar]], [[Osetler]], [[Pamirler]], [[Peştunlar|Peştular]], [[Farslar]], [[Tacikler]], [[Talışlar]], [[Vakiler]] ve [[Yagnobiler]] bulunmaktadır. İrani halkların yaşadığı bu bölge bazen [[Büyük İran]] olarak adlandırılır.<ref>{{cite book|isbn=978-1-56859-177-3|first=Richard Nelson|last=Frye|title=Greater Iran|page=xi|quote=(...) Iran means all lands and people where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed.|year=2005}}</ref>
== Resim galerisi ==
Satır 43 ⟶ 47:
Dosya:Kurdish woman.jpg
</gallery>
== Ayrıca bakınız ==
* [[Büyük İran]]
* [[Pan-İranizm]]
* [[Türk-İran geleneği]]
* [[İrani devletler ve hanedanlar listesi]]
== Kaynakça ==
| |||