II. Tigran: Revizyonlar arasındaki fark

Tigran, [[I. Tigran]] döneminde [[Ermeniler]]in İÖ 112-111 tarihli [[PartPartlar]]a yenilgisiyenilmesi<ref name="ASE">{{Kitap kaynağı|soyadı=Manaseryan|ad=Ruben|article=Տիգրան Բ [Tigran II]|başlık=Armenian Soviet Encyclopedia|cilt=11|location=Yerevan|yayıncı=Armenian Encyclopedia Publishing|dil=hy|yıl=1985|sayfalar=697–698|title-link=Armenian Soviet Encyclopedia}}</ref> üzerine BüyükPart Hükümdarı II. MihrdatMithridates'ınin sarayına tutsak olarak verilmiştir. SonrasındaI. Tigran'ın ölmesiyle, Tigran İÖ 95'te I. Tigran'ın ölümüyle, Ermenistan tahtına oturmak için tutsaklığına son verilmesiverilmesini yönünde istekte bulununca,isteyince Partlar, Ermenistan'ın Yetmiş Vadi'sini [[Part İmparatorluğu]]'na bırakma koşulu koşmuş ve Tigran bunu onaylayarakkabul ederek II. Tigran olarak Ermenistan tahtına oturmuştur.

Tahta oturunca nahararların etkisini kırarak yetkesiniotoritesini sağlamlaştırıp orduyu güçlendirdikten sonra Vartan yönetiminde bulunan TsopkSophene Krallığı'nı, İÖ 94'te ele geçirip hanedanı ortadan kaldırmıştırgeçirmiştir. Bu gelişmelerBunun üzerine [[Pontus İmparatorluğuKrallığı|Pontus]] [[İmparatorKral]]uı [[VI. MitridatMithridates]], ve II. Tigran'a bağlaşıklıkittifak teklifinde bulunmuşoluşturmuş ve böylece Tigran'ın, VI. Mitridat'ın kızı Kleopatra ile evlenmesiyle bu bağlaşım kurulmuştur. Buna göre Tigran doğuya ağırlık verirken Mitridat batıya, [[Roma Cumhuriyeti]] üzerine yönelecektir.<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume I">{{Kitap kaynağı|soyadı=Kurdoghlian|ad=Mihran|başlık=Պատմութիւն Հայոց [History of Armenia, Volume I]|yayıncı=Council of National Education Publishing|yıl=1996|dil=hy|location=Athens|sayfalar=67–76}}</ref> Sonrasında birlikte [[Kapadokya]]'yı işgal etmeleri üzerineetmişlerdir. [[Roma, Cumhuriyeti]] buna karşılık olarak [[Lucius Cornelius Sulla]]'yı, Tigran-Mitridat birliğine karşılık vermesi için görevlendirmeye karar vermiştir.görevlendirmiş<ref>[[Appian]]. ''The Civil Wars'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#71 1.55].</ref> Ne var kiancak Sulla, Kapadokya'da karşılaştığı Tigran'ca tarafından yenilgiye uğratılmış ve Roma müdahalesi başarısızlıkla sonuçlanmıştıruğratılmıştır.

Büyük Mihrdat'ın İÖ 88'deki ölümüylecivarında [[ArşaklıPart İmparatorluğu]], [[Sakalar]]ın akınlarına maruz kalmıştır. [[Kartli Krallığı|Kartli]] ileve [[Albanya]] krallıklarını kendine bağlamış bulunanbağlayan Tigran, yönünübu [[Kafkaslar]]'dangelişmeler [[İran]]'aüzerine çevirerek ArşaklıPart İmparatorluğu'na saldırmış ve öncelikle Yetmiş Vadi'yi geri almıştır. SonrasındaArdından ArşaklıPart haberleşme düzeneğinisistemini yoketkisiz etmiş vebıraktığı bir şaşırtmaca aracılığıyla Part ordusunu önce Mezopotamya'da sonrave Azerbaycan'da yenmiştir.yenmiş ve Tigran'ı durduramayan Arşaklılar,Partlar ise ancak büyük toprak kaybına ağıruğradığı bir antlaşma imzalayarak barışı sağlayabilmiştir. İÖ 87-86 arasında bitirilen bu sefer ile Ayrıca [[Atrpatakana KrallığıAtropatene]]'nı da kendine bağlamış ve [[Hamedan]] ile çevresini ele geçirmiş bulununan Tigran, Mezopotamya'ya girerek [[HadyabAdiabene]], [[Karduya]], MigdonyaMygdonia, [[UrhayOsroene]] ve [[Kommagene]] krallıklarınıkrallıkları kendineErmenistan'a bağlamıştırbağlanmıştır.

[[Selevkos İmparatorluğu]]'nda sürmekte olansüren iktidar mücadelelerinden bezen halkbunalanlar, İÖ 83'te [[Krallar Kralı]] Büyük Tigran'ı, kendilerini yönetmesi için çağırmış ve böylece Tigran, Selevkos İmparatorluğu'nun topraklarını ele geçirmiştir. [[Kilikya]]'dan [[Fenike]]'ye uzanangeçirmiş ve imparatorluğa büyük bir deniz gücü katan yeni eyaletin başına ise Komutan BagratMagadates geçirilmiştir.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Bevan|ad=Edwyn Robert|başlık=The House of Seleucus|yıl=|yayıncı=|location=|dil = İngilizce|sayfa=}}</ref> Büyük Tigran, güneye doğru ilerlemeyi sürdürerek [[Yehuda Krallığı|Yehuda]] ile [[Nebati Krallığı|Nebati]] devletlerini, imparatorluğunun bir parçası durumuna getirdikten sonra [[Basra körfezi]] [[Araplar]]ını da kendine bağlamıştır ve aynı dönemde, [[Orta Asya]]'dan düzenlemiş oldukları akınlarla Ermenistan'a, Partlara sefer düzenleme olanağı sağlamış bulunan [[Türkler]]le oluşturulan bir bağlaşım görülmektedir. Tigran'ın, güneye doğru ilerlerlemesinin bir sonucu da [[Mısır]] üzerinde sağladığı nüfuzu olmuştur. Buna göre Ermeni imparatoru, [[Ptolemaios Krallığı|Ptolemaios]] taht sahibi üzerinde değişikliğe giderek XII. Ptolemaios'u, Mısır tahtına oturtmuştur.Sonrasında Büyük Tigran tüm bu gelişmeler üzerine, [[Akdeniz]]'e ulaşmasıyla başkentlik konumuna getirmiş olduğu [[Antakya]]'dan sonra imparatorluğu için yeni başkentibaşkentini, [[Van gölü]]nün güneybatısında, kurduğu [[Tigranakert]] adıyla kurduğu kente'e taşımıştır.<ref>{{Video kaynağı |soyadı=Movsisyan ile Sukyasyan|ad=|başlık=Vatansever Hükümdar Büyük Tigran|yıl=2006|yayıncı=|location=|dil = Türkçe|sayfa=}}</ref>

[[Dosya:ArmeniaArmenian underEmpire of Tigran II the Great.pngtif|thumb|300px|Büyük Tigran egemenliği altındadöneminde [[ErmenistanErmeni İmparatorluğu]]'nun en geniş sınırları ([[Galatya]] ve [[Mezopotamya]]'nın güneyine uzanan bölümleri dışında)haritası.]]

İlerleyen yıllarda Roma'ya yenilen VI. Mitridat,Mithridates Ermenistan'a sığınmıştır. Roma ordusunu yönlendirmekte olan [[Lucius Licinius Lucullus]], MitridatMithridates'ıi istediyse de bu isteği geri çevrilince{{Kdş|Greenhalgh|1981|p=74}} Ermenistan'a saldırmıştır. O sırada Fenike'de bulunan Tigran yerine komutanlarından biriKomutan MitrobarzanesMithrobarzanes, Lucullus ile karşılaşmış ve Roma'ya göre çok daha küçük bulunan ordusuyla Lucullus'a karşı koymuştur.koymuşsa Ne var kida MitrobarzanesMithrobarzanes'in savaş sırasındaki ölümüyle Ermeni ordusu dağılmıştır.{{Kdş|Keaveney|1992|pp=106-107}} Bunun üzerine kuzeye yönelen Büyük Tigran, İÖ 6 Ekim 69'da Tigranakert Savaşı'nda Roma ile çarpışmış ancak çarpışma sürerken daha kapsamlı bir ordu toplamaya karar vererek geri çekilmiştir. Bu sırada Romalılarca kuşatılmış bulunanolan Tigranakert, içerideki [[Yunanlar|Yunan]] muhafızların ihanetiylepara içeridenkarşılığında kapılarınkapıları açılmasıylaRomalılara açmasıyla düşmüştür. Bunun üzerine Tigran, Lucullus'ça yönetilen,ise 40.000 kişilik Roma ordusunu, 6.000 kişilik atlı birliğiyle yararak şehre girmiş, haremi ileve ülke hazinesini kurtardıktan sonrakurtarıp Roma ordusunu ikincibir kez daha yararak şehirden çıkmıştır.<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume I"/> İÖ 68'e gelindiğindede Artaşat önlerine varan, Lucullus önderliğindeki Roma'un ordusu ile, [[Büyük Tigran]] ileve [[Büyük Mitridat]]Mithridates önderliğindeki Ermeni ordusuordu, Murat ırmağı kıyısında karşı karşıya gelmiş ve [[Artaşat Savaşı]] ile Roma ordusu bozguna uğramıştır. İÖ 67'de Büyük Tigran ileve BüyükMithridates Mitridat'çatarafından yönlendirilen ordu karşısında, Roma ordusu, [[Zela Savaşı]] ile yeniden yenilmiştir. Böylece,Sonuç olarak Lucullus'un hareketi, başarısız bir yağma girişimi olarak sonuçlanmışolmuş<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume I"/> ve Tigran, Roma'nın eline düşengeçen Tigranakert'i geri almıştır.

[[Roma]]'yaÜlkesine kaçan Lucullus'un görevden alınmasıyla yerine, İÖ 67'de yılında [[Gnaeus Pompeius]], Lucullus'un yerine atanmıştırgeçmiştir.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Dupuy ile Dupuy|ad=R.E. ile T.N.|başlık=The Encyclopaedia of Military History|yıl=|yayıncı=|location=|dil = İngilizce|sayfa=}}</ref> PartPartlar İmparatorluğuve ileRomalılar anlaşankendi Roma,aralarında Ermeni-Pontusittifak bağlaşımına eş zamanlı saldırı düzenlemişkurmuş ve Roma, Pontus ile savaşırken Arşaklı daPompeius ErmenistanMithridates'ae, yürümüştür.Part Arşaklı İmparatorluğu'nu yönetmekte bulunanHükümdarı [[III. Farhad]] aynıise zamanda,Tigran'a babasının tahtına oturmak isteyen,saldırmıştır. Büyük Tigran'ın tahtta hak iddiasında bulunan adaş oğlunu da yanınayanında alarakbulunduran [[Artaşat]]'ıPart kuşatmıştır. Ancakhükümdarı, Büyük Tigran karşısındatarafından tutunamayanpüskürtülmüştür Farhad, ülkesine dönmüştür. Babasıve Büyük Tigran ile'ın tek başına yüzleşmekkalarak zorundayenilen kalanoğlu Tigran ise babasına yenilerekda Pompeius'a sığınmıştır.{{Kdş|Greenhalgh|1981|p=115}} BüyükÖte Tigran'ın,yandan Roma'nınMithridates elindeise bulunan [[Galatya (Roma eyaleti)|Galatya]]'yıya ele geçirmesinden sonra, Büyük Mitridat'ı, daha kalabalık ordusuyla yenen Pompeius iseyenilmiştir. İÖ 66'da Büyük Tigran ile antlaşmıştır.Pompeius Artıkarasında 74antlaşma yaşınasağlanmıştır. varmışAntlaşmaya olan Büyükgöre Tigran, antlaşma gereği Akdeniz'deki varlığınakıyılarından sonçekilmiş; vermeyiPart onaylamışhükümdarının, Roma''Krallar iseKralı'' Arşaklılarla yapmış bulunduğu antlaşmayı yokunvanını saymışkullanmaması ve Partların,Büyük ErmenistanTigran'danın edinmekbu istediğiunvanı kazanımlar,kullanmayı Partlarınsürdürmesi istediğikararlaştırılmış gibi gerçekleşmemiştir. Ayrıcave Büyük Tigran,'ın Roma'ya sığınmış hain oğlunun ise Roma'da tutsak olarak kalmasınıkalması uygun görmüştür. Öte yandan Büyük Tigran, egemenliği altına aldığı krallara bağlı olarak edinmiş olduğu ''Krallar Kralı'' unvanını elinde tutmayı sürdürmüş ve Büyük Tigran'dan önce Arşaklı İmparatorluğu'nca kullanılan ve III. Farhad'ın yeniden edinmek istediği bu unvanın ise Farhad'ca kullanılması engellenmiş, Farhad ise tüm bu gelişmeleri onaylamak durumunda kalmıştırgörülmüştür. Bundan sonra Büyük Tigran, Roma'nın bağlaşığı olarak, İÖ 55'teki ölümüne değin,dek Roma''Krallarnın Kralı''müttefiki unvanı ile Ermenistan İmparatorluğu'nuolarak barış içinde yönetmiştirhüküm sürmüştür.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Fuller|ad=J.F.C.|başlık=Julius Caesar: Man, Soldier, and Tyrant |yayıncı= Eyre & Spottiswoode|yıl=1965|location= London|sayfa=45|isbn=978-0-306-80422-9}}</ref>

[[Büyük Tigran]], egemenliği süresincesırasında, beşikendi ''Tigranakert''adını ve ikisi ''Tigranavan'' olmak üzeretaşıyan yedi kent kurmuştur. Bunlardan başkent niteliğindeki [[Tigranakert]] ise Büyük Tigran egemenliğinde, döneminin, büyüklük ve zenginlik bakımından en ileri düzeydeki kentlerindenşehirlerinden biri olup şu anda [[Diyarbakır]] olarak adlandırılmaktadırolmuştur.

Tarihsel açıdan bakıldığında [[Cicero]]'nun, ''Büyük Tigran'' adının, [[Roma Cumhuriyeti|Roma]]'ya korku saldığını belirtmiş olduğu görülmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Boyajian|ad=Zabelle C.|diğerleri=Aram Raffi, James Bryce|başlık = An Anthology of Legends and Poems of Armenia|yayıncı =J.M. Dent & sons, ltd|location=London|yıl=1916|sayfa=117}}</ref> ve [[Niccolò Machiavelli]] ise [[Askerlik Sanatı|Savaş Sanatı]]'nda, Büyük Tigran ile atlı birliğine'a göndermede bulunmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Payaslian|ad=Simon|authorlink=|başlık=The History of Armenia|yıl=2007|yayıncı=Palgrave Macmillan|location=New York|isbn=978-1-4039-7467-9|url=https://archive.org/details/SimonPayaslianTheHistoryOfArmenia|p=22}}</ref> Ayrıca Büyük Tigran üzerine, şimdiye değin, 1724 tarihli ''La virtu trionfante dell'amore e dell'odio ovvero il Tigrane'' adlı yapıtı ile [[Antonio Vivaldi]]<ref>{{Web kaynağı | başlık = Vivaldi as opera composer | url = http://www.longbeachopera.org/archive/2009-season/motezuma | yayıncı = Long Beach Opera | erişimtarihi =31 Ağustos 2013 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20180925180628/https://www.longbeachopera.org/archive/2009-season/motezuma | arşivtarihi = 25 Eylül 2018}}</ref> gibi belirgin [[İtalyanlar|İtalyan]] ve [[Almanlar|Alman]] besteciler içindedahil olmak üzere [[Batılı]]24 bestecilerce toplamda 24adet opera bestelenmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Kharmandarian|ad=M. S.|script-title=ru:Опера «Тигран» Алессандро Скарлатти|journal=Lraber Hasarakakan Gitutyunneri|tarih=1975|sayı=3|sayfalar=59-69|url=http://lraber.asj-oa.am/5321/|dil=ru}}</ref>

Çağdaş dönemde ise Razmik Panosyan'a göre Büyük Tigran'ın imparatorluğu, Ermeniler için bir övünç kaynağıdır.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Panossian|ad=Razmik|başlık=The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars|yıl=2006|yayıncı=Columbia University Press|location=New York|isbn=9780231139267|authorlink=|p=42}}</ref> ''Denizden denize Ermenistan'' ([[Ermenice]]: ծովից ծով Հայաստան, ''Tsovits tsov Hayastan'') söylemi ise Ermenilerce, Büyük Tigran'ın [[Karadeniz]]'den [[Basra körfezi]]ne ve [[Hazar denizi]]nden [[Akdeniz]]'e yayılan imparatorluğuna bir gönderme olarak yaygınca kullanılmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Verluise|ad=Pierre|başlık=Armenia in Crisis: The 1988 Earthquake|yıl=1995|yayıncı=Wayne State University Press|location=Detroit|isbn=9780814325278|sayfa=[https://books.google.com/books?id=Y4kQUU_bpOsC&pg=PR24&dq=%22Sea+to+sea+Armenia%22&hl=en&sa=X&ei=P30EUtCQJpKo4AO894HgAg&ved=0CC0Q6AEwAA#v=onepage&q=%22Sea%20to%20sea%20Armenia%22&f=false xxiv]}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Coe|ad=Barbara|başlık=Changing Seasons: Letters from Armenia|yıl=2005|yayıncı=Trafford|location=Victoria, B.C.|isbn=9781412070225|sayfa=[https://books.google.com/books?id=xSjYJtnPz0YC&pg=PA215&dq=%22Sea+to+sea%22+Armenia+tigranes&hl=en&sa=X&ei=74MEUuvxBo_j4AO044GICA&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=%22Sea%20to%20sea%22%20Armenia%20tigranes&f=false 215]}}</ref>

|Büyük Tigran (solda) ile [[Büyük MitridatMithridates]]'ınin (sağda) anlaşması.

Dosya:Tigranes four Kings.jpg|Büyük Tigran ileve çevresinde bağlı kralları.