Eski Türk yazısı: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
düzeltme AWB ile
2. satır:
'''Orhun,''' '''Göktürk''' ya da '''Köktürk alfabesi''', [[Göktürkler]] ve diğer erken dönem [[Türk devletleri listesi|Türk kağanlıkları]] tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir.<ref>Scharlipp, Wolfgang (2000). ''An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions''. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. {{ISBN|978-3-933847-00-3}}.</ref> Alfabe, 4'ü sesli olmak üzere 38 harf içermektedir.{{Kaynak belirt}}
 
8. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar kullanılmış<ref>[http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/alte_schriften.php?Runen/Orkhon/Runen.html~Text Talas (''Turan-Hunnen'') - MÖ 3. yüzyıl]</ref> yazı sisteminin kökenleri genellikle Arami asıllı [[Pehlevi alfabesi|Pehlevi]] ve [[Soğut alfabesi|Soğut alfabelerine]]<ref name=":0" /> veya [[Tamgalar|tamgalaratamgalar]]a dayandırılmaktadır. Orhun alfabesi, [[Yenisey Yazıtları]]'nda 100 ün üzerinde olan damga (harf) sayısı, [[Orhun Yazıtları]]'nda 38 damgaya düşmüştür. Damgaların temsil ettikleri sesleri: ab ‘av’, eb ‘ev’, ay, er, at, it (köpek), ok, ök (keçi), gibi Türkçede anlamları bulunmaktadır, bu damgaların kaya resimlerinden zamanla harflere dönüştüğü düşünülmektedir.
 
Orhun alfabesi, Eski İskandinav yazıtlarında kullanılmış [[Runik yazı|Runik yazının]]nın karakterlerine benzediği için geçmişte Avrupa literatüründe, ''Sibirya Run harfleri'', ''Yenisey Run harfleri'', ''Runik alfabe'' ve ''Türk Run Yazısı'' olarak da adlandırılmıştır.<ref name="Sirin_User-2006-27">Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 27.</ref> Göktürklere ait [[Orhun Yazıtları]]'nda kullanılmasından ötürü bu adla anılmaktadır. [[Macarlar]] tarafından kullanılmış [[Rovaş alfabesi|Rovaş alfabesinin]]nin Orhun alfabesi baz alınarak oluşturulduğu düşünülmektedir.<ref name="aramaic_origin">András Róna-Tas: ''On the Development and Origin of the East Turkic "Runic" Script'' (In: Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungariae XLI (1987), p. 7-14</ref>
 
== Tarih ==
16. satır:
 
=== Kökeni hakkında tartışmalar ===
Göktürk alfabesinin [[Arami alfabesi]] kökenli [[Pehlevi alfabesi|Pehlevi]] veya [[Soğut alfabesi|Soğut alfabesinden]]nden türediği de öne sürülmüştür.<ref>{{cite book|isbn=978-0-8122-4691-9|url=https://books.google.com/books?id=8xtrBgAAQBAJ&pg=PA1|last=Mabry|first=Tristan James|title=Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism|year=2015|publisher=University of Pennsylvania Press|page=109}}</ref><ref name=":0">{{citeKitap bookkaynağı|isbn=978-0-19-507993-7|url=https://archive.org/details/isbn_9780195079937|title=The World's Writing Systems|last=Kara|first=György|publisher=Oxford University Press|year=1996|editor-last=Daniels|editor-first=Peter|location=New York|chapter=Aramaic scripts for Altaic languages|editor-last2=Bright|editor-first2=William|url-access=registration}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|isbn=978-0-8122-4691-9|url=https://books.google.com/books?id=8xtrBgAAQBAJ&pg=PA1|last=Mabry|first=Tristan James|title=Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism|year=2015|publisher=University of Pennsylvania Press|page=109}}</ref><ref>''Turks'', A. Samoylovitch, ''First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936'', Vol. VI, (Brill, 1993), 911.</ref><ref>{{citeKitap bookkaynağı|isbn=978-1-135-22296-3|url=https://books.google.com/books?id=6lQwRD2Cb8EC&pg=PT180|last1=Campbell|first1=George|authorlink1=George Campbell (linguist)|last2=Moseley|first2=Christopher|authorlink2=Christopher Moseley|title=The Routledge Handbook of Scripts and Alphabets|year=2013|publisher=Routledge|page=40}}</ref> Aynı dönemde yazılmış Zhou Kitabı gibi Çin kaynakları, Türklerin 7. yüzyılda [[Soğdlar|Soğdlarınkine]]ınkine benzer bir yazı dili kullanmış olduğunu kaydetmiştir. Buna karşılık Sui Kitabı ve Kuzey Hanedanlarının Tarihi adlı çağdaş kaynaklar Türklerin bu dönemde yazılı bir dili olmadığını yazmıştır.<ref>{{citeKitap bookkaynağı|isbn=90-272-2444-7|url=https://books.google.com/books?id=qsNoHtgkGPkC|last=Lung 龍|first=Rachel 惠珠|title=Interpreters in Early Imperial China|year=2011|publisher=John Benjamins Publishing|pages=54–55}}</ref> Tarihçi ve Türkolog István Vásáry'ye göre, Orhun alfabesi Göktürklerin ilk kağanları tarafından Soğut alfabesi baz alınarak oluşturulmuştur.<ref>Mouton, 2002, ''Archivum Ottomanicum'', p. 49</ref>
 
[[Kazım Mirşan]] başta olmak üzere bir grup araştırmacı Orhun alfabesindeki birçok harfin, diğer bütün alfabelerde olduğu gibi o milletin sık kullandığı resimlerden türetildiğini, örneğin Orhun alfabesindeki [[Dosya:Old turkic letter Y1.png|14px]] → "y" harfi Türklerin hayatında önemli bir yer arz eden "yay" kelimesinden geldiğini, [[Dosya:Old turkic letter OQ.png|14px]] → "oq" veya "ok" harfinin de bilinen "ok" kelimesinden türetildiğini, [[Dosya:Old turkic letter UK.png|14px]] → "ök" harfinin de eski Türkçede kullanılan "ök (keçi)" kelimesinden geldiğini öne sürmüştür.{{Kaynak belirt}}