Arjantin: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Aybeg (mesaj | katkılar)
Aybeg (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
64. satır:
|area_rank = 8.
|percent_water = 1.57
|population_estimate = 43,.417,.000<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/Publications/Files/Key_Findings_WPP_2015.pdf "United Nations population prospects"](PDF) 2015 güncellemesi</ref>
|population_census = 40,.117,.096<ref name="totalpop">{{web kaynağı|url=http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/f020202.xls|biçim=XLS|başlık=Población por sexo e índice de masculinidad. Superficie censada y densidad, según provincia. Total del país. Año 2010|eser=Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010|yayıncı=INDEC – Instituto Nacional de Estadística y Censos|yer=Buenos Aires|yıl=2010|dil=İspanyolca|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140608011356/http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/f020202.xls|arşivtarihi=8 Haziran 2014|deadurl=no}}</ref>
|population_estimate_year = 2015
|population_estimate_rank =
76. satır:
|GDP_PPP_year = 2015
|GDP_PPP_rank = 25.
|GDP_PPP_per_capita = $22,.375<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank = 56.
|GDP_nominal = $578.705 milyar<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_year = 2015
|GDP_nominal_rank = 21.
|GDP_nominal_per_capita = $13,.428<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank = 53.
| Gini = 41.2 <!--number only-->
| Gini_year = 2017 <!-- use the year to which the data refers, not the publication year-->
| Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref = <ref name=gini>{{cite web |url= http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AR |title= GINI index (World Bank estimate) |publisher= World Bank |accessdate= 9 November 2016 |archive-url= https://web.archive.org/web/20161109222228/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=AR |archive-date= 9 November 2016 |url-status = live|df= dmy-all }}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = 0.830 <!--number only-->
213. satır:
Arjantin denince Pampa, topraklarının verimliliği, etinin kalitesi, tahılların bolluğu ve gaucho efsanesi (günümüzde ücretle çalışan bir çoban haline gelmiş atlı özgür adam) akla gelir. Oysa günümüzde Pampa, traktörler, bankalar, otomobiller, tüccarlar ve kooperatifler ülkesidir. [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]’nin orta-batı eyaletlerindeki çiftçileri örnek alan Arjantinli çiftçiler de kentlileşmektedir. Özelikle de Pampa tarımı makineleşmekte, tekniklerini yenilemektedir, ama bu işte rakiplerine oranla on – yirmi yıl geri kalmıştır. 1976’dan bu yana askeri diktatörlüğün uygulandığı liberal ekonomi rejimi, ülkenin yeniden uluslararası pazarlara girmesini ve uluslararası fiyatlara uyarlanmasını sağlamıştır.<ref name=rock>Rock, David. ''Argentina: 1516-1982.'' University of California Press, 1987.</ref> Sanayi ülkelerinin isteklerini göz önünde tutan tarımcılar, Avrupa’da yetiştirilen hayvanlar için yemlik bitki tarımına ağırlık vermiştir. 3,5 milyon ton soya, 6,5 milyon ton sorgum, 9 milyon ton mısır, 1,5 milyon ton ayçiçeği küspesi. Buna karşılık yılda 5-10 milyon ton arasında üretilen buğday, artık dünya ticaretindeki önemini yitirmiştir. Bütünüyle ele alındığında 1970 – 1980 yılları arasında tahıl üretimi değişmeden kalmış (20 – 25 milyon ton arasında), oysa yağ bitkileri üretimi 1970’te 2 milyon ton iken 1980’de 6 milyon tonu aşmıştır. Hayvancılığa gelince gerek koyun (150 000 ton yün), gerek süt domuzu (yıllık kesim sayısı 2 500 000 başla sınırlıdır) açısından gelişmemekte, sığır sürüsüyse (yaklaşık 60 milyon baş) çok yavaş artmaktadır. Yalnızca Pampa’nın orta kesimindeki besicilik, yemlik bitki tarımından yararlanır. Tümü ele alındığında tarım ve hayvancılık ürünleri hâlâ, ülke dış satımının 3/4’ünü karşılar. Gelişmeler, özellikle tarım alanlarının yarısını kaplayan küçük ve orta boy çiftlikler (1,200 hektar kadar) sayesinde gerçekleştirilmektedir; oysa yeterince işletilmeyen ya da otlarla kaplı alanlar halinde nadasa bırakılan büyük topraklar, Arjantin Pampa’sını dünya ölçüsünde bir “rezerv”e dönüştürmektedir. Buna Andlar’ın eteğinde, Patagonya’daki [[Río Negro]]’dan, dönenceler bölgesindeki [[Río Bermejo]]’ya kadar uzanan bölgede sulamadaki gelişmenin sağladığı olanakları eklersek, kent ve sanayi ekonomisine tanınan otuz yıllık öncelikten sonra tarımda ne kadar büyük aşamalar kat edildiği anlaşılır. 2007 itibarıyla Arjantin ihraç ürünlerinin beşte birinden fazlası ham zirai ürünlerdir (soya fasulyesi, buğday ve mısır). Buna ek bir üçte bir de işlenmiş zirai ürünlerden oluşur (hayvan yemi, un, bitkisel yağ gibi).<ref>Sur del Sur. [http://www.surdelsur.com/economia/indexingles.html Argentina: Economic Activities]</ref>
 
Arjantin’in sanayi alanında da önemli sayılabilecek kaynaklara sahip olduğu kesindir. Brezilya’dan gelen ırmakların (Uruguay ve Paraná Irmakları’nda düzenleme çalışmaları yapılmaktadır) sağlayabileceği su enerjisi çok büyük boyutlardadır; buna, batıdaki dağ kütlelerinden inen bütün ırmaklar (sulamada ve elektrik üretiminde yararlanmak için) üzerinde kurulan tesisler de eklenir. [[Uranyum]] madeni boldur (yaklaşık 400 000 ton rezerv).<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.wise-uranium.org/upsam.html | başlık = New Uranium Mining Projects - South/Central America | erişimtarihi =15 Ocak 2011| arşivengelli = evet}}</ref> Buenos Aires yakınlarındaki [[Atucha]]’da bir nükleer santral hizmete girmiş, yenilerinin de yapımına başlanmış ya da yapılmaları tasarlanmıştır. Ayrıca Arjantin, petrol üreticisi ülkelerdendir (25 Mt) ve 1950 yıllarından bu yana iç tüketiminin %90’ını kendi karşıladığı gibi, günümüzde denizde petrol aramalarına da başlanmıştır.<ref name="oilgas">{{Web kaynağı | url = http://www.mbendi.com/indy/oilg/sa/ap/p0005.htm | başlık = Oil and Gas in Argentina - Overview | erişimtarihi =15 Ocak 2011| arşivurl = http://web.archive.org/web/20060218053211/http://www.mbendi.com:80/indy/oilg/sa/ap/p0005.htm | arşivtarihi = 18 Şubat 2006}}</ref> Doğalgaz üretimi de önemli sayılır (yaklaşık 10 milyon metreküp).<ref name="oilgas"/> Daha sınırlı, ama çeşitli olan öbür maden kaynakları da, dışarıdan satın alınan madenlerin miktarını azaltma şansını doğurmaktadır.
- Overview | erişimtarihi =15 Ocak 2011| arşivurl = http://web.archive.org/web/20060218053211/http://www.mbendi.com:80/indy/oilg/sa/ap/p0005.htm | arşivtarihi = 18 Şubat 2006}}</ref> Doğalgaz üretimi de önemli sayılır (yaklaşık 10 milyon metreküp).<ref name="oilgas"/> Daha sınırlı, ama çeşitli olan öbür maden kaynakları da, dışarıdan satın alınan madenlerin miktarını azaltma şansını doğurmaktadır.
 
Aslında sanayinin gelişmesi tüketim mallarından başlamış ve yavaş yavaş işlenmiş ürünler dış alımını (Paraná ve Buenos Aires liman kentlerinde gerçekleştiriliyordu) azaltmıştı. Ama sanayideki gerçek patlama, ülkenin 1958’den bu yana Arjantin’de üretim yapmaya başlayan çokulusluçok uluslu şirketlere açılmasıyla oldu. Bu açılma, çelik sanayisinden elektronik sanayisine kadar bütün dallara yayıldı. Sanayiyi yönlendiren dal, otomobil yapımıydı; ama dışarıdan alınan bu sanayi, Arjantin özel girişimcileri için çok geçmeden geri tepti; başlangıçta sanayiye egemen olan bu girişimciler çok geçmeden küçük ortaklar ya da taşeron şirket sahipleri haline düştüler. Perón rejiminden sonra güçlenen sendikacılık hareketi de, olaydan aynı derecede zarar gördü. Kapitalist ekonomi, sermayelerin ve malların uluslararası çalkantısına doğrudan açık ya da bağımlıydı. Ortalama yaşam düzeyi hızla düşmektedir (ama hâlâ kıtadaki öbür ülkelerden yüksektir), özellikle yükseköğrenim görmüş gençler yurt dışına göçmektedir, bunun tek nedeni ideolojik ve polis rejimi baskısı değildir.
 
Sonuç olarak Arjantin, büyük, geleceği parlak, ama çok eşitsiz biçimde gelişmiş, iki yüzyıllık yoğun bir tarihin sonucu olan şaşırtıcı derecede karmaşık toplumunu oluşturan çeşitli kesimlerin dönem dönem kabul ettirmeye çalıştıkları gelişme stratejileri arasında kırk yıldır bocalayan bir ülke olarak görülmektedir.
 
2009 itibarıyla Arjantin'de yaklaşık kırk milyon insan yaşar.<ref name="pop2009">{{Web kaynağı | url = http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/proyecciones_provinciales_vol31.pdf | başlık = Proyecciones provinciales de población por sexo y grupos de edad 2001–2015 | erişimtarihi =24 Haziran 2008| yayımcı = [[INDEC]] | çalışma = Gustavo Pérez | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130723031856/http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/proyecciones_provinciales_vol31.pdf | arşivtarihi = 23 Temmuz 2013}}</ref> Nüfusun %25,2'sini 0-14 yaş grubu, %61.1'ini 15-64 yaş grubu oluştururken 65 yaşının üstündekiler Arjantin nüfusunun %10,6'sıdır. 2006 rakamlarıyla Arjantin'de nüfus artma oranı %0,96 olarak hesaplanmıştır.
 
Temmuz 2010'da [[Arjantin'de eşcinsel evlilik|Arjantin, bütün ülke çapında eşcinsel evliliği]] yasallaştıran ilk [[Latin Amerika]] ülkesi ve dünyadaki onuncu ülke.<ref name="Google">{{Web kaynağı | url = http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5hNaz3Yj83eVbNzTrmzTSXxpz-pBAD9GVDL880 | başlık = Argentina legalises gay marriage in historic vote | erişimtarihi = 15 Temmuz 2010 | yayımcı = Associated Press (Google News) | tarih = 15 Temmuz 2010 | dil = İngilizce | ilk = Michael | son = Warren | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://content.usatoday.com/communities/ondeadline/post/2010/07/argentina-legalizes-gay-marriage/1 | başlık = Argentina becomes first Latin American country to legalize gay marriage | erişimtarihi = 15 Temmuz 2010 | yayımcı = OnDeadline | tarih = 15 Temmuz 2010 | dil = İngilizce | ilk = Doug | son = Stanglin | arşivurl = http://web.archive.org/web/20101204054854/http://content.usatoday.com/communities/ondeadline/post/2010/07/argentina-legalizes-gay-marriage/1 | arşivtarihi = 4 Aralık 2010}}</ref> Bir ankete göre Arjantinlilerin %70'inden fazlası [[eşcinsel evlilik|eşcinsel evliliğin]] yasallaştırılmasını destekliyor.<ref>{{Web kaynağı | url = http://momento24.com/en/2009/10/28/congress-begins-to-debate-gay-marriage/ | başlık = Congress begins to debate gay marriage | erişimtarihi = 16 Temmuz 2010 | yayımcı = Momento24 | dil = İngilizce | arşivurl = http://web.archive.org/web/20100105052208/http://momento24.com:80/en/2009/10/28/congress-begins-to-debate-gay-marriage/ | arşivtarihi = 5 Ocak 2010}}</ref>
 
=== Yer altı zenginlikleri ===
Madencilik 1980'de GSMH'nin %2'sinden günümüzde %4'e ulaşmıştır. Kuzeybatı ve San Juan eyaletleri bu etkinliğin başlıca merkezleridir. Santa Cruz eyaletinde bakır çıkar. Arjantin'de çıkarılan en önemli [[maden]]ler; [[Bor (element)|bor]], [[gümüş]], [[toryum]], [[krom]], [[bakır]], [[altın]] ve [[linyit]]tir. Maden ihracı 1996'da US$ 200 milyon US$'dan 2004'te 1.2 milyar US$'a,<ref>[http://www.inversiones.gov.ar/documentos/mineria.pdf Investing in Argentina: Mining] Economy Ministry of Argentina {{es icon}}</ref> ve 2007'de 2 milyar US$'in üstüne<ref name="indec">{{Web kaynağı | url = http://www.indec.gov.ar INDEC | başlık = Instituto Nacional de Estadística y Censos | erişimtarihi =15 Ocak 2011| arşivengelli = evet}}</ref> çıkmıştır.
 
== Plaza de Mayo Anneleri ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Arjantin" sayfasından alınmıştır