Türkiye'de Yahudilik: Revizyonlar arasındaki fark

20. yüzyılın başında, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yahudilerin sayısı 200.000’e ulaştı (27). 1829-1913 tarihleri arasında yeni Hristiyan Balkan devletlerine kaybedilen toprakların, bu sayının üzerinde etkisi oldu. 20. yüzyıldaki Türkiye’nin problemli tarihi ve 1923 sonrası, imparatorluktan, modern batılı ulus-devletine dönüşme dönemi, geriye kalan azınlıkların nüfusları üzerinde negatif bir etkiye neden oldu.

 

 

Yeni kurulan bu devlette Yahudilerde görülen bir özellik ise [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]]'e bağlılıklarıdır. Bir Türk Yahudisi olan ünlü yazar ve siyasetçi Avram Galanti'nin yazılarından birinde şöyle der:

{{Alıntı|''Mustafa Kemal'den esinlenmiş olan boynu bükük memleketler, gerçek bağımsızlıklarını elde edecekler ve kendilerine bu imkânı verdiği için, bir milyar halk, bu insanüstü Türk'le komuta etmiş olduğu Türk ordusuna secde edecektir... Mustafa Kemal geçmiş ve şimdiki zamanın en büyük adamıdır.''|Avram Galanti<ref>Avram Galanti, ''Türkler ve Yahudiler'', Gözlem Yayınevi, İstanbul 1995 s.45</ref>}}

 

{{Alıntı|''Yahudiler dört yüzyıldır Türkiye'de yaşıyorlar. Bu uzun yıllar içinde din özgürlüğü, adalet ve hoşgörü buldular. Bütün arzumuz kutsal ve sevgili vatanımızın her alanda ilerlemesini görmektir. Vatanımıza içtenlikle bağlıyız. Hiçbir art düşüncemiz yoktur. Bunu dinimiz emreder. (Yahudiliğin temel ilkelerinden: "Yaşadığım ülkenin yasaları yasalarımdır".) Biz yeni açılan bu dönemdeki gelişmelerle ilgilenmeliyiz ki görevlerimizi yerine getirelim. Çünkü biz bu vatanın çocuklarıyız.''|Davit Fresko<ref>Davit Fresko, El Tyempo Gazetesi, ''Yeni Dönemin Eşiğinde'', 27 Ekim 1922</ref>}}

 

1942 yılındaki Varlık Vergisi teoride bütün zengin Türkleri içerse de, etkisi en çok gayrimüslimler üzerinde oldu. Varlık Vergisi, Türkiye’deki gayrimüslimler arasında hâlâ büyük bir facia olarak bilinir ve Yahudi topluluğunun sayısı üzerinde zararlı bir etkiye sahip olmuştur. Birçok kişi vergiyi ödeyemedi ve çalışma kamplarına gönderildi. 30.000 civarında Yahudi göç etti <ref>Faik Ökte, "The tragedy of the Turkish Capital Tax", Kent 1987</ref>. Verginin, azınlıkların ekonomik gücünü hedef aldığını ve bu bağlamda ırkçı olduğu düşünüldü <ref>[http://www.nytimes.com/2009/02/14/world/europe/14turkey.html A Jewish Voice for Turkish democracy]</ref>.

 

1922-1927 yılları arasında, sadece basında olmak üzere beş yıl sürecek olan Yahudi aleyhtarı kampanyalar başladı. Bu durum Türk liderlerin Yahudiler lehine söylediği sözlerle dengeleniyordu. [[Velid Ebüzziya|Ebuzziya Tevfik]]'in ''[[Tasvir-i Efkar]]'' Gazetesi'nde İzmir hahambaşısı Ribi Moşe ile yaptığı alaycı görüşme [[antisemitizm|antisemit]] kampanyanın başlangıcı oldu. Bu kampanya [[İleri (gazete)|İleri]] gazetesinin ''Kanımızı Emenler'' başyazısıyla Yahudileri ikiyüzlülükle suçlayarak devam etti. Hahambaşı vekili Ribi Becerano, o günlerin İstanbul Askerî Valisi [[Refet Paşa]]'yı ziyaret etti ve İleri Gazetesi'nin bir nüshasını vererek müdahalesini rica etti.<ref name=al/> Şubat 1923'te [[Karagöz (dergi)|Karagöz mizah dergisinde]] Yahudiler alay konusu edilip aşağılayıcı bir terim olan "çıfıt" diye hitap ediliyordu. [[Edirne]]'nin [[Paşaeli (gazete)|Paşaeli gazetesi]] Müslümanları sömüren ve hile ile ticaret yapan Yahudilerden bahsediyordu.

 

Yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti'nde rejimin sağlamlaşması ile toplum da daha huzurlu olmaya başladı. 1927'ye kadar Yahudileri tehlike olarak gören basın bundan böyle azınlıkları zararsız görmeye başladı. Bu dönemde Yahudiler de yurttaşlık haklarından daha çok yararlanır oldular; örneğin:<ref name=md/>

* [[Elza Niyego Olayı]]ndan sonra yürürlüğe giren Yahudilerin serbest dolaşım yasağı kaldırıldı.

Aynı dönemde [[Mecburi İskân Yasası]] çıkarıldı. Bu yasa bazı halk kesimlerini göçe veya belli yerlerde oturmamaya zorunlu kılıyordu. Daha çok [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu]] ve [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Anadolu]] için hazırlanmış bu yasa Trakya'lılar tarafından Yahudiler aleyhine kullanıldı. İsmet Paşa'nın adının arkasına sığınarak yapılan propagandada "Hükümet ve İsmet Paşa bütün Trakya Yahudilerinin İstanbul'a sürgünlerini istiyorlar" dendi.<ref name=md/>

 

 

* '''1934''': Herkesin bir soyadı taşıması gerektiğini hükmeden [[Soyadı Kanunu]] yürürlüğe girdi. Birçok azınlığın Türk soyadları aldığı görüldü; örneğin Yahudi şair [[Abraham Naon]] adını [[İbrahim Nom]]'a, gazeteci ve düşünür [[Moiz Kohen]] adını [[Munis Tekinalp]]'e değiştirdi.

* '''1935''': [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]'de Yahudiler aday olarak gösterildiler. Dr. Abravya Marmares ve İbrahim Nom [[liberal]] görüşleriyle TBMM'ye girmeyi başardılar.

1940'ların başında Türkiye'ye yabancıların girmesine sınırlamalar getirilmesine rağmen Türkiye Yahudi mültecilerine kapılarını açık tuttu. 1942'de para değerini yitirip ekonomi zayıflayınca [[Varlık Vergisi]] yürürlüğe kondu. Bu durum Yahudileri derinden yaraladı ve bir kısmı ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

 

 

Daha önce din ve ırk şartı arayan Türk Harp Akademileri bu koşulları kaldırdığını açıklayınca iki Yahudi genci Harp okuluna başvurdu.<ref name=md/> Bu haber üzerine sevincini saklamayan [[Orhan Seyfi Orhon]] şunları söyledi:

1949'da [[Şemsettin Günaltay]] İsrail'e direkt geçiş yasağını kaldırdı. 20. yüzyılda Türkiye'de iki yüz bin Yahudi vardı, bu sayı 1950'lerde kırk bine düştü.<ref name=al/>

 

[[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]] kurulduğunda, İsrail’e göç Yahudiler arasında pek popüler değildi ve Filistin’e göç oldukça azdı <ref>İlker Aytürk. "Aliya to Mandatory Palestine and Israel." Encyclopedia of Jews in the Islamic World. Executive Editor Norman A. Stillman. Brill Online , 2012. Reference. NEW YORK UNIVERSITY (NYU). 05 December 2012 <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopedia-of-jews-in-the-islamic-world/aliya-to-mandatory-palestine-and-israel-COM_0001450></ref>. Göç, Yahudilere karşı düşmanlık belirtisi olarak görülen olaylarla artmaya başladı. Ayrımcılık, bu olayların başında yer aldı. 1934 yılındaki Trakya şiddet olayları, Filistin’e göçü oldukça artırdı. Tahminlere göre 1934 yılında 521, 1935 yılında 1445 Yahudi Türkiye’den [[Filistin]]’e göç etti <ref>Toktas, Sule. "Turkey’s Jews and Their Immigration to Israel." Middle Eastern Studies 42.3 (May 2006): 507. Print.</ref>. Varlık Vergisi, 1943- 1944 arasında 4000 Yahudi’nin Filistin’e göç etmesine sebep oldu <ref name="Toktas, Sule 2006">Toktas, Sule. "Turkey’s Jews and Their Immigration to Israel." Middle Eastern Studies 42.3 (May 2006): 508. Print.</ref>.

Türkiye’deki Yahudiler, İsrail Devleti’nin kurulmasını destekledi. 1948’de [[İsrail Devleti]]’nin kurulmasıyla, Türkiye’den göç oldukça arttı. Bu göçler diğer zorunlu göçlerden farklıydı çünkü Yahudiler, kendi istekleri ile İsrail’e göçtüler. Kasım 1948’de İsrail’e göçlerde duraksama yaratıldı, çünkü Türkiye, Arapların baskısıyla göç hakkını kaldırdı. Fakat İsrail devleti Türkiye tarafından tanındığında, bu yasak kaldırıldı ve göçler devam etti.

1951 sonrasında, Türkiye’den göç azaldı fakat günümüze kadar hiç bitmedi. 1950’lerin ortasında, İsrail’e göç edenlerin %10’u Türkiye’ye geri döndü. Genel olarak, Türk Yahudiler, İsrail’deki diğer topluluklarla iyi bir şekilde kaynaştı <ref>Toktas, Sule. "Cultural Identity, Minority Position and Immigration: Turkey's Jewish Minority vs. Turkish-Jewish Immigrants in Israel." Middle Eastern Studies 44.3 (2008): 511-25. Print.</ref>, ama Türk kültürünü ve Türkiye ile bağlantılarını korudular. Bu kişiler aynı zamanda güçlü İsrail-Türkiye ilişkilerini savunurlar <ref>Toktas, Sule. "Turkey’s Jews and Their Immigration to Israel." Middle Eastern Studies 42.3 (May 2006): 513. Print.</ref>.

 

6-7 Eylül olayları her ne kadar Yunanları hedeflese de, İstanbul’un Yahudi ve Ermeni toplumları da bir ölçüde hedefe alındı. Zarar genelde mal varlıklarına oldu (Yahudi, [[Ermeniler|Ermeni]] ve Rumlara ait 4000 dükkân ve 1000 ev yok edildi). Olaylar azınlıkları şoka uğrattı ve ülkenin her yanından 10.000 Yahudi Türkiye’yi terk etti <ref>Dilek Güven, Nationalismus, Sozialer Wandel und Minderheiten: Die Ausschreitungen gegen die Nichtmuslime der Tuerkei (6/7 September 1955), Universitaet Bochum, 2006</ref><ref>On the history of the Jews in Turkey from the multi-party period onward, see [[Rifat Bali]], ''Model Citizens of the State: The Jews of Turkey during the Multi-Party Period''. Lanham, MD: Fairleigh Dickinson University Press and Rowman & Littlefield Publishing Group, 2012.</ref>.

 

Türkiye’deki Yahudiler, nadiren gerçekleşen şiddete rağmen Türkiye’de güvende hissetmekteler. 2000’lerde artan antisemitizme rağmen, İsrail’e göç az sayıda gerçekleşti. 2008 yılında sadece 112 Yahudi göç etti ve 2009 yılında bu sayı sadece 250’ye çıktı.<ref>http://www.jpost.com/JewishWorld/JewishNews/Article.aspx?id=131383</ref> Buna rağmen, 2010 yılındaki Gazze Yardım Filosu’na yapılan müdahalelerle birlikte antisemitizm arttı ve daha açıkça bir şekilde gösterildi. Müslümanlar, Yahudi işyerlerinden herhangi bir şey almama kararı verdiler (özellikle tekstil ürünleri). İsrail’e göç arttı.<ref name=ynet>http://www.ynetnews.com/news/articles/0,7340,L-3945604,00.html</ref> 2010 Eylül’ünde 23.000’den 17.000’e düştü <ref name="Chief Rabbinate of Turkey">[http://www.musevicemaati.com/index.php?contentId=33 Chief Rabbinate of Turkey - Numbers: Total is estimated at around 23.000. The 25th community in size according to WJC data.]</ref>. Bu yıl, bazı bildirilere göre, Yahudilerin İsrail'e göç etmek istekleri %100 arttı <ref>http://aliyahmagazine.com/turkish-jews-living-under-threat-of-extremism/</ref>.

 

{|

|-

* [[Aşkenaz]]

* [[Bizans Yahudileri]]

* [[Elza Niyego Olayı]]

* [[Gözlem Kitap]]

* [[Ladino]]

* [[Osmanlı Yahudileri]]

* [[Sabetaycılık]]