Su yosunları: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Arşiv bağlantısı eklendi |
kDeğişiklik özeti yok |
||
1. satır:
''Bu madde suda yaşayan yosunlar hakkındadır. Karada yaşayan ayrı bir grup için [[kara yosunları]] maddesine bakabilirsiniz.''[[Dosya:Wlas.jpg|thumb|350px|sağ|Deniz kenarında yeşil su yosunları]]
'''Su yosunları''' ya da '''algler''' ([[Latince]]: ''alga''; "deniz yosunu"<ref name=":0">{{Web kaynağı | title = alg | url = http://nisanyansozluk.com/?k=alg | website = Nişanyan Sözlük | access-date = 2019-11-10 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20191110124845/https://nisanyansozluk.com/?k=alg | arşivtarihi = 10 Kasım 2019}}</ref>), sucul [[fotosentetik]] [[Ökaryot|ökaryotları]] tanımlamak için kullanılan ve birbirleriyle akraba olmayan çeşitli grupları içine alan resmi olmayan bir terimdir. Grup, ''[[Chlorella]]'' gibi [[tek hücreli]] [[Mikroalg|mikroalglerden]], [[kelp]] gibi çok hücreli ve makraskopik [[Kahverengi algler|kahverengi alglere]] kadar çeşitli farklı şubeden canlıyı kapsar. Mavi-yeşil algler olarak da adlandırılan [[siyanobakteriler]] gibi [[Prokaryot|prokaryotlar]], genellikle alg olarak nitelenedirilmezler.<ref name="IntroBot">{{cite book|last=Nabors|first=Murray W.|title=Introduction to Botany|year=2004|publisher=Pearson Education, Inc|location=San Francisco, CA|isbn=978-0-8053-4416-5}}</ref><ref name="Allaby 92">{{cite encyclopedia|editor1-last=Allaby|editor1-first=M.|year=1992|encyclopedia=The Concise Dictionary of Botany|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|title=Algae}}</ref> Ayrıca yosun tanımı çoğunlukla su yosunları için kullanılsa da; yosunlar, [[kara yosunları]] ve su yosunlarınını kapsayan genel bir terimdir.
Su yosunları, bitkilerin aksine, [[fotosentez]] ürünlerini [[nişasta]] formunda depolamazlar. [[Kloroplast]]ları, [[sitoplazma]] içerisinde serbest olarak değil, granüller [[endoplazmik retikulum]] üzerinde bulunur. [[Klorofil]]-c taşırlar ve bitkilerde bulunmayan başka [[pigment]] maddeleri de bulundurular. Çeşitli su yosunu gruplarına özel renklerini bu pigment maddeleri verir. Ayrıca bazı su yosunları pigmentelerini kaybederek [[heterotrof]] olmuş ve fotosentez yapmayı bırakmıştır.<ref>Pringsheim, E.G. 1963. ''Farblose Algen. Ein beitrag zur Evolutionsforschung''. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart. 471 pp., [[species:Algae#Pringsheim (1963)]].</ref>
10. satır:
== Etimoloji ==
Alg teriminin [[Türkçe|Türkçe'de]] geçtiği ilk kaynak 1951 yılından bir gazete yazısıdır. Türkçeye [[Fransızca]] ''algue'' (yosun) kelimesi üzerinden geçtiği düşünülmektedir. Bu ise Latince'de deniz yosunu analamına gelen ''alga'' kökenlidir.<ref name=":0" /> Yosun kelimesi ise köken olarak [[Orta Türkçe|Orta Türkçeye]] dayanır ve en eski kullanımı 15. yüzyıl dolaylarındadır. Anlam açısından "su ve bataklık bitkisi" şeklinde kullanılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | title = yosun | url = http://nisanyansozluk.com/?k=yosun | website = Nişanyan Sözlük | access-date = 2019-11-10 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20191110124857/https://nisanyansozluk.com/?k=yosun | arşivtarihi = 10 Kasım 2019}}</ref>
== Ekoloji ==
[[Dosya:Algal bloom on Niegripper See - geo.hlipp.de - 5201.jpg|küçükresim|267x267pik|Almanya'da bir [[alg patlaması]].]]
Fotosentetik su yosunları, sucul ortamların [[Ototrof|birinci derecedeki üreticileri]] olduklarından, tüm [[ekosistem]]lerin bütünlüğünün korunmasında önemlidir. [[Okyanus]]larda bulunan [[diyatom]]lar ve diğer mikroskobik yosunlar, tüm dünyanın ihtiyacı olan fotosentetik [[karbon]] ihtiyacının üçte ikisini üretirler. Sularda yosunlar tarafından gerçekleştirilen [[fotosentez]] canlılara [[oksijen]] sağlar. Su yosunları, bununla birlikte suda yaşayan canlıların besin ve korunma gibi ihtiyaçlarını da karşılar. Yaşamı sona eren su yosunlarının dış iskeletleri dibe çökerek, denizel kayaçların yapısına katılır.
Satır 20 ⟶ 22:
Bilinen tüm bitkiler içinde en hızlı büyüme oranını gösteren [[Büyük Okyanus]]'un dev su yosunu ''Macrocystis pyrifera''nın yaprakları haftada 3 ile 4.5 m arası boy verebilmektedir. Çok yıllık bu bitkiler yaklaşık 60 metre uzunlukta olabilirken, bazen 100 metre yüksekliğe kadar ulaşabilirler. Bu yosunlar yaklaşık 100 kg. ağırlığındadır.
[[Alg patlaması]], tatlı veya tuzlu su sistemlerinde su yosunu popülasyonunda hızlı bir artış veya birikmeyi tanımlar.<ref>{{cite news|last=Ferris|first=Robert|date=26 July 2016|title=Why are there so many toxic algae blooms this year|url=https://www.cnbc.com/2016/07/26/why-are-there-so-many-toxic-algae-blooms-this-year.html|newspaper=[[CNBC]]|access-date=27 July 2016}}</ref> Patlamalar genellikle [[Gübre|gübrelerin]] suya karışması ile [[azot]] veya [[fosfor]] gibi besin maddelerinin su sistemine girerek [[ötrofikasyon]] sonucu aşırı alg büyümesine yol açması ile oluşur. Bu patlamalar güneş ışığını engelleme, sudaki oksijen seviyesini düşürme
== Sınıflandırma ==
[[Dosya:Spirogira zygote.jpg|thumb|250px|İpliksi koloni oluşturmuş mikroskobik bir su yosunu cinsi]]Su yosunları, birçok farkı sınıflandırma yapılsa da genel olarak, [[prokaryotik]] ve [[ökaryotik]] olmak üzere iki ayrı sınıfa dahil edilebilir.
Ökaryotik algler, gerçek [[çekirdek]], çekirdekçik ve zarla çevrilmiş [[organel]]leri olan alglerdir. [[Archaeplastida]]'ya ait üç grubu kapsar:
* [[Yeşil algler]]
* [[Kırmızı algler]]
* [[Glaucophyta]]
Bu gruplarda, [[kloroplast]] iki zarla çevrelenmiş ve muhtemelen bir [[endosimbiyoz]]dan gelişmiştir. Yüksek bitkilerdeki pigmentler yeşil alglerdekilere benzerken, kırmızı alglerdekiler daha farklı gelişmiştir.
Satır 49 ⟶ 53:
== Kullanım ==
17. yüzyılın sonlarından beri, kahverengi alglerin yakılmasıyla mineralce zengin küllerinden sabun, cam, soda ve gübre yapımında kullanılan "[[Potaş|potas]]" elde edilmektedir. Kimyasal maddeler arasında yer alan [[brom]] ve [[iyot]] ilk kez bu külden izole edilmiştir ve iyot hala [[Japonya]]'da deniz yosunlarından elde edilmektedir. Yosunlar yaygın bir şekilde [[gübre]] olarak kullanılmaktadır.
Su yosunları özellikle doğu Asya ülkelerinde önemli bir besin kaynağıdır. [[A vitamini|A]], [[B1 vitamini|B1]], [[B2 vitamini|B2]], [[B6 vitamini|B6]] ve [[C vitamini|C]] vitaminleriyle [[niyasin]], [[iyot]], [[potasyum]], [[demir]], [[magnezyum]] ve [[kalsiyum]] açısından zengindir. [[Çin]]'de yaklaşık 70 çeşit su yosunu yenmektedir. Bu çeşitlerin en bilinenlerden biri [[fat çoy]]dur. [[Japonya]]'da yaklaşık 20 yosun çeşidi yemeklerde kullanılmaktadır. Bazı yosun çeşitleri "destek besini" olarak ticari işletmelerce yetiştirilmekte ve paketlenerek satılmaktadır. Buna ek olarak [[agar]] ve [[karragenan]] kıvam verici ve jelleştirici madde olarak hem besinlerde hem de bilimsel araştırmalarda kullanılmaktadır. Ayrıca [[Alg yakıtı|alglerin yakıt olarak kullanımına]] ilişkin pek çok çalışma yürütülmektedir.<gallery
Dosya:Nori.jpg|[[Nori (yiyecek)|Nori]], [[Suşi]] yapımında kulanılan bir su yosunudur.
Dosya:Algae Harvester.jpg|Su yosunu hasat eden makine
Satır 69 ⟶ 74:
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}{{Botanik}}
[[Kategori:Algler| ]]
| |||