Türkçe: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Ghostbatuhan tarafından yapılan 21176449 sayılı değişiklik geri alınıyor. maddede geçen tüm "kelime" ve "isim" sözcükleri neden değiştirildi, bu kelimeler Türkçede en sık kullanılan sözlerden değil mi? zaten sözcük kelimesi yeterli şekilde kullanılmış olduğu için eş anlamlısı "kelime" kullanılmıştı çoğu zaman. sırf biri Türkçe kökenli diye diğer sık kullanılan eşteşlerinin üzerinde görülemez Etiket: Geri al |
Arşiv bağlantısı eklendi |
||
41. satır:
}}
'''Türkçe''' ya da '''Türk dili''', [[Güneydoğu Avrupa]] ve [[Batı Asya]]'da konuşulan, [[Türkî diller]] dil ailesine ait [[Eklemeli dil|sondan eklemeli]] bir [[Dil (filoloji)|dil]].<ref name=":2">{{
Türkçe, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı [[Eklemeli dil|sondan eklemeli olması]] ve [[Türkçe#Büyük ve küçük ünlü uyumu|ünlü uyumu]] gibi dil bilgisi özellikleri ile karakterize edilir. Dil, [[Cümlenin ögeleri|tümce yapısı]] açısından genellikle [[Özne-nesne-fiil|özne-nesne-yüklem]] sırasına sahiptir. Almanca, Arapça gibi dillerin aksine [[Gramatik cinsiyet|Gramatik cinsiyetin]] (erillik, dişilik, cinsiyet ayrımı) bulunmadığı Türkçede söz varlığının bir kısmı [[Arapça]], [[Farsça]] ve [[Fransızca]] gibi yabancı dillerden geçmedir. Ayrıca [[Azerice]], [[Gagavuzca]] ve [[Türkmence]] gibi diğer [[Oğuz grubu|Oğuz dilleri]] ile Türkçe yüksek oranda [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] gösterir.<ref name=":1" /><ref>[https://www.dilimiz.gen.tr/turkcenin-genel-ozellikleri-ve-tarihcesi/]</ref>
Dil 1928'de [[Atatürk]] önderliğinde gerçekleştirilmiş [[Harf inkılabı|harf inkılabından]] beri [[Latin alfabesi]] ile yazılır. Standart Türkçedeki [[İmla|imla kuraları]] [[Türk Dil Kurumu]] tarafından denetlenir. İstanbul Türkçesi olarak da adlandırılan İstanbul ağzı,<ref>{{
== Sınıflandırma ==
67. satır:
2006 yılında yürütülmüş bir araştırmaya göre Türkçe, Türkiye'de yaşayan nüfusun %84'ünün ana dilidir.<ref name=":3">{{cite report|author=<!-- or |last= and |first= -->|authorlink=|authors=|date=September 2006|title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 [Social Structure Research 2006]|url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf|publisher=KONDA|format=PDF|others=|edition=|location=|chapter=Etnik Kimlikler: Anadil [Ethnic Identitites: Mother Tongue]|page=19|pages=|docket=|quote=}}</ref> [[Türkiye'deki azınlıklar|Geriye kalan nüfus ise]], çoğunluğu [[Kürtçe]] olacak şekilde [[Türkiye'de konuşulan diller|Türkiye'deki azınlık dillerinden]] birini ana dilleri olarak benimsemiştir ve Türkçe'yi ikinci dilleri olarak kullanırlar.<ref name=":3" />
Bu yayılıma ek olarak [[Türk diasporası|Türk diasporasının]] göç etmiş olduğu bölgelerde de Türkçe konuşuruları bulunur. 2 milyondan fazla [[Almanya'daki Türkler|Türkçe konuşura]] sahip olduğu tahmin edilen [[Almanya]]'da nüfusun yaklaşık %3'ü Türkçe bilmektedir.<ref name="Ethnologue Turkish">{{
=== Resmî kullanım ===
74. satır:
{{quote|''Türkiye Devleti, ülkesi ve ulusuyla bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.''- [[T.C. Anayasası]]<ref name="anayasa"/>}}
Türkçe, diğer [[Türk devletleri listesi|Türki devletlerin]] de üyesi olduğu [[Türk Konseyi]] ve [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı]] gibi kuruluşlarda resmiyete sahiptir.<ref>{{
[[Dosya:Prizren (3DilliTabela).jpg|thumb|sol|250px|[[Kosova]] Prizren’de Türkçenin resmî olarak tabelalarda [[Arnavutça]] ve [[Sırpça]] ile beraber kullanımı]]
Türkçe aynı zamanda çeşitli ülkelerde resmi açıdan bölgesel veya [[azınlık dili]] statüsüne sahiptir. [[Irak]]’ın [[Kerkük ili|Kerkük İli]]<nowiki/>nde Türkçe, Kürtçe ve Arapça ile birlikte resmî dildir.<ref>[http://haber5.com/dunya/kerkukte-turkce-artik-resmi-dil “Kerkük’te Türkçe artık resmî dil!”] Haber5 (22.12.2008)</ref> [[Kuzey Makedonya]]’nın batısında yer alan [[Gostivar Belediyesi|Gostivar]],<ref>[http://www.milliyet.com.tr/2005/06/12/dunya/dun07.html “Makedonya Gostivar’da Türkçe resmî dil”] Milliyet (12.06.2005)</ref> [[Merkez Jupa Belediyesi|Merkez Jupa]],<ref>[http://www.haber3.com/keipa-heyetinin-makedonya-ziyareti-istanbul-esenler-belediyesi-ile-makedonyanin--1502886h.htm “KEİPA heyetinin Makedonya ziyareti…”] Haber3 (09.09.2012)</ref> [[Plasniça Belediyesi|Plasniça]]<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/66%20plasnica_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Plasnica] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> ve [[Mavrova ve Rostuşa Belediyesi]]<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/55%20mavrovorostuse_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Mavrovo and Rostushe] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> sınırları içinde Türkçe, [[Makedonca]] ve [[Arnavutça]] ile beraber resmî kullanımdadır.<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/24%20vranestica_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Vraneshtica] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> [[Kosova]]’da [[Prizren Belediyesi|Prizren]], [[Mamuşa Belediyesi|Mamuşa]], [[Gilan Belediyesi|Gilan]], [[Mitroviça Belediyesi|Mitroviça]], [[Priştine Belediyesi|Priştine]] ve [[Vıçıtırın Belediyesi]] kapsamında Arnavutça, Sırpça ve Türkçe resmî dil statüsüne sahiptir.<ref name="AgitBel">[http://www.osce.org/kosovo/32762 Implementation of the Law on the Use of Languages by Kosovo Municipalities] AGİT {{İng.}}</ref><ref name="GilanHaberi">[http://www.haberler.com/kosova-nin-gilan-sehrinde-turkce-resmi-dil-oldu-haberi/ Gilan şehrinde Türkçe resmî dil oldu] İHA</ref> Prizren Belediyesi sınırları içinde Türkçenin resmiyeti ise ayrıca herhangi bir ölçütün dışında, Kosova Cumhuriyeti “Dillerin Kullanımı İçin Yasa” kapsamında yasa koruması altındadır.<ref>[http://www.gazetazyrtare.com/e-gov/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=28&lang=tr Yasa No. 02/L-37: Dillerin Kullanımı İçin Yasa] Kosova Cumhuriyeti Resmî Gazetesi</ref> [[Romanya]]’da Türkçe, devletin ilgili bölge veya bölgeler için resmî olarak kabul ettiği 14 azınlık dilinden biridir.<ref>[http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1 Romania: “The provisions of the Charter shall apply to the following minority languages used on the territory of Romania”] Avrupa Konseyi {{İng}}</ref><ref>{{
Türkçenin önemli konuşur sayısına sahip olduğu ancak devletin yada bölgenin resmi dili olmadığı yerler de bulunmaktadır. Nüfusunun %10 kadarının anadili Türkçe olan [[Bulgaristan]] ile kuzeydoğusunda Türk azınlıkların yaşadığı [[Yunanistan]] bu bölgelere örnektir.<ref name="1900-2011">{{
== Kurumsal yapı ve kullanım ==
229. satır:
[[Dosya:First Page of Siyer-i Nebi (1832), Ottoman Turkish Sira.jpg|küçükresim|193x193pik|Arap asıllı alfabe ile [[Siyer-i Nebi]] örneği]]
{{Ana madde|Osmanlı alfabesi}}
9. yüzyıl civarlarından 20. yüzyılın başlarına dek, yaklaşık 1000 sene boyunca Türkçe, [[Arap alfabesi|Arap asıllı alfabeler]] kullanılarak yazılmıştır. Müslümanlığı benimsemeye başlayan Türk boyları, bu yüzyıllar içinde bu alfabeyi kullanmaya başlamış ve 13. yüzyıl dolaylarında artık bu alfabe, Müslüman Türk boyları arasında ortak bir alfabe özelliği kazanmıştır. Türkçeyi yazmak için kullanılmış bu yazı sistemi her ne kadar Arap alfabesi asıllı olsa da, Arapçada bulunmayan “j, ç, ŋ, p” gibi sesleri içermesinden ötürü [[Arap alfabesi]] ile aynı değildir. [[Uygur Arap yazısı|Uygurlar]] ve [[İran Azerileri|İran Azeriler]] gibi bazı Türki halkalar hâlen Arap alfabesi kökenli yazı sistemleri kullanmaktadır.<ref>{{
Arap asıllı bir alfabe kullanmış olan [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda alfabenin üzerinde birtakım düzenleme ve eklemeler yapılarak [[Osmanlı alfabesi]] denilen bir alfabe kullanılmıştır. Bu yazı sistemi, [[Osmanlıca|Osmanlıcanın]] [[Farsça]] ve [[Arapça]] dillerinden alınma söz varlığını yazmak için uygun olmak ile birlikte, dildeki Türkçe kökenli sözcükleri yazarken pek çok zorluk getirmekteydi. Arapça sessiz harfler bakımından zengin, sesli harflerin kullanımı bakımından ise fakir bir dil iken, Türkçe bunun tam tersi özellikler göstermektedir. Bunun sonucunda Arap asıllı Türk alfabesi Türkçede yer alan pek çok [[Fonem|fonemi]] (ses birimi) uygun bir şekilde temsil etmemektedir. Türkçede yer alan bir ses için Arap asıllı alfabede 4 farklı harf bulunurken, kimi sesler için ise sesi temsil edecek uygun bir harf bulunmamaktadır. Özellikle [[telgraf]] ve [[Matbaacılık|matbaanın]] 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygınlaşması ile Arap asıllı Türk alfabesinin Türkçede yer alan sesleri temsil edememesi daha da büyük bir sorun haline geldi.<ref name="Zürcher-188">[[Erik-Jan Zürcher|Zürcher, Erik Jan]]. ''Turkey: a modern history'', p. 188. I.B.Tauris, 2004. {{ISBN|978-1-85043-399-6}}</ref>
236. satır:
Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan ve ifade dili olarak Türkçeyi kullanan [[Ermeniler]]in bir kısmı günlük hayatlarında ve edebiyatta [[Ermeni asıllı Türk alfabesi|Ermeni alfabesi kökenli bir yazı biçimi]] kullanmıştır. Bu alfabe Anadolu Ermenicesi de denilen [[Batı Ermenicesi]]'nin alfabesini baz alır, ancak Ermeni diline özgü olan Ծ Ձ Ց harfleri Türkçe yazarken kullanılmaz. Bu şekilde yazılmış oldukça fazla eser bulunmaktadır ve alfabe [[Tanzimat edebiyatı|Tanzimat sonrası Osmanlı Devleti]]'nin en önemli azınlık yazı sistemi olarak nitelendirilmiştir.<ref name=":0">{{Cite book|title=Turkey and the Politics of National Identity: Social, Economic and Cultural Transformation|last=Shane Brennan, Marc Herzog|first=|publisher=Bloomsbury Publishing|year=2014|isbn=9780857724793|location=|pages=200|url=https://books.google.de/books?id=-eiTBQAAQBAJ&pg=PA200&dq=armeno-turkish+sample&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiBy43K8rzlAhWSaVAKHWy-BjAQ6AEINTAB#v=onepage&q=armeno-turkish%20sample&f=false}}</ref> Özellikle [[Ermeni Katolik Kilisesi|Katolik]] ve daha az bir şekilde [[Ermeni Protestan Kilisesi|Protestan Ermeniler]] tarafından kullanılmış bu alfabe, [[Vartan Paşa]] tarafından yazılmış ve ilk Türkçe roman olan [[Akabi Hikayesi]]'nin yazıldığı alfabe de olmuştur.<ref name=":0" /> 1841 yılında yazılmış Türkçe İncil'de Ermeni harfli Türkçe eserlerden biridir. Bu eserlere Türkiye'nin çeşitli kütüphanelerinde ulaşmak mümkündür.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası | url = http://www.dr.com.tr/kitap/ermeni-harfli-turkce-kitaplar-ve-sureli-yayinlar-bibliyografyasi/hasmik-a-stepanyan/egitim-basvuru/dilbilimi-etimoloji/urunno=0000000722584 | yayıncı = dr | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170213164204/http://www.dr.com.tr/kitap/ermeni-harfli-turkce-kitaplar-ve-sureli-yayinlar-bibliyografyasi/hasmik-a-stepanyan/egitim-basvuru/dilbilimi-etimoloji/urunno=0000000722584 | arşivtarihi = 13 Şubat 2017}}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Çifte Maduniyet, Çifte İşlev: Ermeni Harfli Türkçe Basında Dil ve Kimlik | url = http://ilef.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/id_2_2_5.pdf | yayıncı = Murat Cankara | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170213090451/http://ilef.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/id_2_2_5.pdf | arşivtarihi = 13 Şubat 2017}}</ref> Bunun yanında [[Paris]] ve [[Venedik]]'in yanında bulunan St. Lazar adasında da bu eserlere ait kütüphaneler bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Ermeni Harfli Türkçe Yayınlar | url = http://www.mfa.gr/turkey/tr/consulate-general-in-istanbul/news/ermeni-harfli-turkce-yayinlar-2.html | yayıncı = mfa.gr | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170213090250/http://www.mfa.gr/turkey/tr/consulate-general-in-istanbul/news/ermeni-harfli-turkce-yayinlar-2.html | arşivtarihi = 13 Şubat 2017}}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Ermeni Harfli ir Türkçe Sözlük | url = http://tdid.ege.edu.tr/files/dergi_13/13.pdf | yayıncı = ege.edu.tr | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170213163547/http://tdid.ege.edu.tr/files/dergi_13/13.pdf | arşivtarihi = 13 Şubat 2017}}</ref>
Osmanlı döneminde [[Karamanlıca]] ismi verilen bir Anadolu Türkçesi benimsemiş, ancak dinen [[Rum Ortodoks Kilisesi]]'ne bağlı bir halk olan [[Karaman Rumları|Karamanlılar]], Türkçeyi Yunan alfabesi kullanarak yazmışlardır. Halk, kullandıkları [[Yunan alfabesi|Helen alfabesi]] ile gazete, dini metin ve edebi eserler gibi çeşitli Türkçe metinler ortaya koymuştur.<ref>Zuhal,KÜLTÜRAL,"[http://turkolojimakaleleri.page.tl/GREK-HARFL%26%23304%3B-KARAMANLICA-K%26%23304%3BTABELERDEK%26%23304%3B-ALINTI--Oe-%26%23286%3BELER--Ue-ZER%26%23304%3BNE.htm GREK HARFLİ KARAMANLICA KİTABELERDEKİ ALINTI ÖĞELER ÜZERİNE]",[http://turkolojimakaleleri.page.tl Türkoloji Makaleleri]</ref> Türkçe ve Azerice dillerinde yazılmış, ancak [[Gürcü alfabesi|Gürcü alfabeleri]] kullanılmış 18. yüzyıla tarihlenen tıbbi ve dini pek çok metin ile Türkçe-Gürcüce sözlükler de bulunmaktadır.<ref>{{cite book|ref=harv|last=Enwall|first=Joakim|chapter=Turkish texts in Georgian script: Sociolinguistic and ethno-linguistic aspects|editor1-last=Boeschoten|editor1-first=Hendrik|editor2-last=Rentzsch|editor2-first=Julian|title=Turcology in Mainz|chapter-url={{google books|plainurl=yes|id=XtW6cox7CIUC|page=137}}|year=2010|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-06113-1|başlık=|soyadı=|ad=|yıl=|yayıncı=|yer=|sayfa=|sayfalar=144-145|url=|erişimtarihi=}}</ref> [[İbrani alfabesi]] ile yazılmış Yahudi Türkçesinin ise ilk örnekleri 16. yüzyıla uzanmaktadır, ancak diğer azınlık alfabeleri ile yazılmış Türkçe metinlerin aksine bu yazıtların ana amacı, o dönemde [[Yahudi İspanyolcası]] konuşmuş Osmanlı Musevilerine Türkçe öğretmektir.<ref>{{Cite journal|title=Judeo-Turkish|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004297357/B9789004297357_024.xml|journal=Handbook of Jewish Languages|date=2016-01-01|pages=634–640|doi=10.1163/9789004297357_024|language=en|first=Laurent|last=Mignon}}</ref> [[Süryani alfabesi]] ile yazılmış Türkçe dua, şiir ve gazeteler de bulunmaktadır.<ref>{{Cite journal|url=http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt4/sayi16_pdf/hazar_mehmet_vd.pdf|title=Mardin Süryanilerine ait Süryani harfleriyle yazılmış birkaç Türkçe metin üzerine|last=Hazar|first=Mehmet|journal=Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi|volume=4|pages=|via=|issue=16|year=Kış 2011}}</ref><ref>{{
Dosya:Armeno-Turkish Old Testament.png|Ermeni harfli Türkçe [[Eski Ahit]], 1841 ([[Transliterasyon]]: ''Ahd-i Atikten On Yedi Kitap, yani Doğuş Kitabından Ester Kitabına dek'')
Dosya:Sille Agia Eleni Inscription.jpg|Yunan harfleri ile yazılmış, 1883 tarihli [[Karamanlıca|Karamanlı Türkçesi]] kilise yazısı, [[Sille]]
274. satır:
[[Dosya:Turkey Turkish dialects map (Main subgroups) tr.jpg|küçükresim|420x420pik|Ana [[Türkçe ağızları|Türkçe ağız gruplarının]] coğrafi dağılımı]]
Günümüzdeki standart Türkçe, İstanbul'da konuşulan Türkçe ağızı örnek alınarak oluşturulmuştur.<ref>{{cite encyclopedia|encyclopedia=Concise compendium of the world's languages|title=Turkish|page=547|last=Campbell|first=George|publisher=Routledge|place=London|year=1995}}</ref> Bu "[[İstanbul Türkçesi]]", Türkçeyi yazarken ve konuşurken model teşkil etmektedir ve kullanımı 1910'larda [[Ziya Gökalp]] ve [[Ömer Seyfettin]] gibi [[Türk edebiyatı|Türk yazarlar]] tarafından önerilmiştir.<ref>{{
=== Anadolu ağızları ===
|