Kayısı: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Gogolplex (mesaj | katkılar)
→‎Ek resimler: kaynaksız şablonu
1. satır:
{{çalışma}}
{{Taksobitki
| ad = Kayısı
Satır 17 ⟶ 16:
| ikili_ad_yazar = [[Carolus Linnaeus|L.]]
}}
{{Kaynaksız}}
'''Kayısı''' (''Prunus armeniaca''), 2–10 m yüksekliğinde, dikensi ve tüysüz ''[[Prunus]]'' cinsinden bir [[ağaç]]tır. Kayısı, coğrafi olarak dünyanın çoğu yerine dağılmış olsa da daha çok [[Akdeniz]]'e yakın olan ülkelerde Avrupa, Orta Asya, Amerika ve Afrika kıtalarına yayılmış ve burada yetişme alanları bulmuştur.
 
[[Yaprak]]lar uzunca ve mızraksı, kenarları dişli, ucu sivri veya küttür. Çiçekler beyaz veya pembe renkli olup, yapraklardan daha önce meydana gelirler. Meyvelerin üzeri tüylü olup, sarımsı-turuncu renkte eriksidir.
24. satır:
Kayısı kelimesi, [[Arapça]] ''ḳys'' kökünden gelen ''ḳaysī'' قَيْسِى &nbsp;"[[Zerdali|zerdalinin]] iyi ve iri cinsi" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük yine Arapça ''ḳays'' قيس &nbsp;"kıyaslama, ölçme" sözcüğünden +ī ekiyle türetilmiştir.<ref>https://www.nisanyansozluk.com/?k=Kay%25C4%25B1s%25C4%25B1</ref>
 
== KayısıYetiştirme çekirdeğive kullanım ==
Meyvesi için yaygınca yetiştirilen kayısı, sofralık tüketim ve kurutulma amaçlı olmak üzere iki farklı kullanım alanına sahiptir. Kurutulmuş kayısılar [[kükürt dioksit]] ve [[potasyum sorbat]] kullanılarak açık turuncu bir şekilde pazarlanmakla birlikte, koyu renkli işleme tabi tutulmamış halleri de mevcuttur.
 
Kayısının kendisi gibi çekirdeği de birçok alanda kullanılmaktadır. Çekirdeğinin kabukları aktif karbon üretiminde, metal yüzeyi temizlemede, alternatif enerji kaynağı olarak fırınlarda kullanılmaktadır. İçi ise kuruyemiş sanayisinde veya yağı alınarak kozmetik ürünü olarak kullanılmaktadır.
 
Satır 70 ⟶ 72:
* [[İç Anadolu Bölgesi]]
}}
Bu bölgeler içerisinde Malatya dışındaki bölgelerin üretimleri sofralık tüketime yöneliktir. Malatya kayısısı, Türk ekonomisinin önemli ihracat kalemlerinden biridir. Malatya dışında Erzincan ve Elazığ'da da ihracata yönelik kayısı üretimi yapılmaktadır. Kars, Iğdır, Mersin, Hatay gibi bölgelerde yetişen az miktarda kayısı ise, miktar yetersizliği ve kalite açısından ihraç edilme şansı taşımamaktadır. Birinci bölgedeki kayısıların çoğunluğu kurutulmakta ve bu bölge dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık % 85-90’nını karşılamaktadır. Halen dünyada en yaygın olarak Anadolu'da (özellikle Malatya ve çevresinde) bulunur. Yağmurlama sistemiyle 10-12 gün aralıklarla sulanan kayısının % 85 gibi büyük kısmı kuru kayısı olarak dünya piyasasına verilir.
 
Türkiye'de en erken hasat Mut'ta yapılır. İlk ürünler Mayıs ayının ikinci ya da üçüncü haftalarında olgunlaşır. Haziran sonuna kadar devam eder.
 
== Edebiyatta kayısı ==
[[Bertrand Russell]], [[Aylaklığa Övgü]] kitabında yer alan ''Yararsız Bilgi'' denemesinde kayısıyla ilgili meraklı bilgiler verip onları bilerek kayısı yemenin daha tatlı olduğunu söyler (bkz, Cem yayınları, 2004, s. 35,36).
 
== Türkiye'de yetiştirilen sofralık kayısı çeşitleri ==
[[Dosya:Apricots Drying In Cappadocia.JPG|thumb|200px|Kurutulması için "[[halı]]" gibi yere serilen kayısılar: Kayısılar, [[yaz]] mevsimde [[güneş]] altında iki gün kurumaya bırakılır. ([[Göreme]] yakınında, 2 Ağustos 2009)]]
 
*'''Madador''': Erken turfanda ürün veren bir kayısı çeşididir. Bodur meyve ağacı olup 2-3 yaşında ürün vermeye başlar. Dikimi daha çok Akdeniz Bölgesi Mersin'dir. Renkli ve aromasının yüksek olması nedeniyle ihracat ve iç pazarda talep görmektedir. Üretimin % 60'ı ihraç edilmektedir. Türkiye'nin turfanda kayısı üretimini % 80 oranında karşılayan Mersin ilinin Mut İlçesinde modern bahçeler tesis edilerek üretimi yapılmaktadır. Nisanın 3. haftasında ürünün olgunlaşması ile hasat edilmeye başlanır. Mersin'in Mut ilçesinde bu kayısı çeşidinin yanında Colarado, Linfa, Aldeniz, Çağataybey gibi diğer kayısı çeşitlerinin üretimi de mevcuttur.{{kaynak belirt}}
*'''Tirintina''': Erken turfanda ürün veren bir kayısı çeşididir. Ağaçlar 3-4 yaşında ürün vermeye başlar. Sürgünler genellikle dikine uzamaya meyillidir. Bu sebeple sık dikim yapılabilir. Meyveler az miktarda şeker içerdiğinden tadı pek hoş değildir. Ancak dayanıklı, iri ve erken olgunlaşması nedeniyle tercih edilir. Çekirdeği acıdır.
[[Dosya:Malatya Aprikot Cakes.JPG|thumb|sağsol|200px|Malatya Kayısısı farklı şekillerde (Kurutulmuş kayısı ve [[Kayısı döneri]])]]
 
*'''Septik''': Erken ürün veren türlerden biridir. Meyvelerinin dayanıklılığının az olması ve daha erken ürün veren türlerin yayılmasıyla birlikte üreticiler arasında rağbet görmemektedir. Çekirdeği tatlıdır.
*'''İtalyan Tokalı''': Kayısı sezonunun tam ortalarında ürün verir. Meyveler hafif mayhoş, lezzetli ve nispeten dayanıklıdır. Olgunlaşmış haldeyken rengi oldukça sarıdır. İyi bakım yapıldığında ürün rekoltesi genellikle stabildir. Çekirdeği tatlıdır.
*'''Karacabey''': Sezonun sonunda, geç turfanda ürün verir. Meyveler oldukça mayhoş, sert ve dayanıklıdır. Olgunlaştığında rengi sarıdan çok kırmızımsıdır. İyi bakıldığında ağaçlar uzun ömürlüdür. Acı ve tatlı çekirdekli olmak üzere iki farklı çeşidi vardır.
 
* '''Şekerpare''': Sezonun ortasından sonra, geç turfandan önce ürün verir. Ağaçlar pek fazla dikine uzamaz, bodur kalmaya eğilimlidir. Yapraklar her daim içe doğru hafif kıvrık vaziyette, ağacın susuz kaldığı izlenimi verir şekilde aldatıcı bir görünüme sahiptir. Meyveler oldukça ufak ve nakliyata dayanıksızdır. İlaçlama yapılsa bile çok kolay çillenir. Ancak çok yüksek şeker barındırması nedeniyle meyveler çok tatlı ve lezizdir. Hem sofralık tüketim hem de kurutma için en lezzetli türdür. Çekirdeklerin içi dolgun ve tatlıdır. Ağacının ve meyvesinin narin yapısı, rekoltesinin düşük olması gibi nedenlerden dolayı çok fazla üretimi yoktur.
 
== Edebiyatta kayısı ==
[[Bertrand Russell]], [[Aylaklığa Övgü]] kitabında yer alan ''Yararsız Bilgi'' denemesinde kayısıyla ilgili meraklı bilgiler verip onları bilerek kayısı yemenin daha tatlı olduğunu söyler (bkz, Cem yayınları, 2004, s. 35,36).
 
== Ek resimler ==
[[Dosya:Apricots Drying In Cappadocia.JPG|thumb|200px|Kurutulması için "[[halı]]" gibi yere serilen kayısılar: Kayısılar, [[yaz]] mevsimde [[güneş]] altında iki gün kurumaya bırakılır. ([[Göreme]] yakınında, 2 Ağustos 2009)]]
[[Dosya:Malatya Aprikot Cakes.JPG|thumb|sağ|200px|Malatya Kayısısı farklı şekillerde (Kurutulmuş kayısı ve [[Kayısı döneri]])]]
<gallery>
Dosya:Dried apricot 01 Pengo.jpg|<center>[[Türkiye]]'de üretilmiş organik kuru kayısı<br />''(Koyu renginin nedeni kükürt dioksit (E220) ve potasyum sorbat (E202) kullanılmamış olmasından kaynaklanmaktadır)''</center>
Dosya:Ab food 04.jpg|<center>Kurutulmuş kayısı meyveleri</center>
Dosya:Apricot whole444.jpg|Taze kayısı meyvesi
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kayısı" sayfasından alınmıştır