Vikipedi

Uyarıcı: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Nanahuatl (mesaj | katkılar)
Devriyeler
539.182 değişiklik
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.730 değişiklik
yeni alt başlık eklendi
1. satır:
'''Uyarıcı''' geçiciveya olarak'''stimülan''', genellikle [[Merkezî sinir sistemi|merkezî sinir sistemine]] etki ederek farkındalığı, dikkati ve uyanıklığı artıran ilaçlar ya da maddelerdir. Genellikle etkinlikleri arttıkça yan etkileri de artar. En güçlü çeşitleri sıklıkla özel reçete ile verilen ya da yasa dışı ilaçlardır. [[Kahve]]de bulunan [[kafein]] ve [[sigara]]da bulunan [[nikotin]] dünyada en yaygın olarak kullanılan uyarıcılarıdır. En çok bilinen uyarıcılar arasında [[efedrin]], [[amfetamin]]ler, [[kokain]], [[metilfenidat]], [[MDMA|metilendioksimetamfetamin]] ve [[modafinil]] yer alır.
 
Uyarıcılar ya [[sempatik sinir sistemi]]nde ya [[merkezi sinir sistemi]]nde ya da her ikisinde birden etkinliği artırır. Özellikle merkezi sinir sistemini etkileyen bazı uyarıcılar bir [[öfori]] hissi uyandırır. Uyarıcılar terapi amaçlı olarak uyanık kalmayı sağlamak için kullanılırlar.
 
== Çeşitli uyarıcılar ==
{{ilaç-taslak}}
[[Dosya:Roasted coffee beans.jpg|küçükresim|Kahve çekirdekleri bir kafein kaynağıdır]]
 
=== Kafein ===
{{Ana madde|Kafein}}
Kafein, [[Kahve|kahvede]], [[Çay (içecek)|çayda]], [[Yerba mate|yerba matede]], [[Guarana|guaranada]] ve az miktarda [[kakao]] içinde bulunan bir [[Alkaloid|alkaloiddir]]. Dünyada en çok ve sık kullanılan uyarıcı maddelerden biridir. Kafeinin karakteristik, yoğun bir acı tadı vardır. [[Kola]] gibi bazı gazlı içeceklere de eklenmektedir. Kafein, merkezi [[Sinir sistemi|sinir sistemine]] etki ederek stimülan etki gösterir. Emilimi büyük oranda ince bağırsakta gerçekleşir.<ref>http://ismailtunc.com/bir-stimulan-olarak-kafein.html</ref> Kafeinin yaygın kullanım alanlarından biri de spor performansını arttırmaktır.<ref name=":0">https://www.acsm.org/docs/current-comments/caffeineandexercise.pdf</ref>
[[Dosya:Ecstasy monogram.jpg|küçükresim|[[MDMA]], bir amfetamin türüdür]]
 
=== Amfetamin ===
{{Ana madde|Amfetamin}}
Amfetamin, çeşitli bozuklukların tedavisinde, kilo kontrolünde, [[iştah]] azaltıcı olarak kullanılan sentetik bir uyarıcıdır. Özellikle [[DEHB]] tedavisinde [[ilaç]] olarak yaygınca kullanılır. Bu sebeple yasa dışı olarak en sık kullanılan uyarıcı maddelerden biridir. Zayıf olarak MAO enzimini de inhibe ettiğinden MAO inhibitörleri ve [[SSRI]] lar ile beraber kullanılırsa [[serotonin]] sendromuna sebep olabilir. [[DEHB]] tedavisinde kullanılan ticari ilaçlardan [[Dexedrine]], Elvanse ve [[Adderall]] amfetamin içeren ilaçlar arasında sayılabilir. [[Metamfetamin]] de bir amfetamin türevidir.
 
=== Efedrin ===
{{Ana madde|Efedrin}}
Efedrin, [[Ephedra]] adlı bitkiden elde edilen bir [[Alkaloid|alkaloiddir]]. Çoğunlukla [[hidroklorür]] ve [[sülfat]] formları halinde pazarlanır. Kronik astım, [[bronşit]], [[amfizem]] ve bronkospastik solunum rahatsızlıklarıyla birlikte oluşan reversibl bronkospazmların semptomatik tedavisinde kullanılır. Asabilik, [[Tremor|irade dışı titremeler]], [[uykusuzluk]], iştah kaybı, [[Taşikardi|kalp hızında artış]] ve yüksek tansiyon gibi yan etkilere sebep olabilir.
 
=== Nikotin ===
[[Dosya:Tütün ve kantar.JPG|küçükresim|Tütün, nikotin tüketiminin ana kaynağıdır.]]
{{Ana madde|Nikotin}}
Nikotin, [[patlıcangiller]] tarafından üretilen güçlü bir uyarıcı [[Alkaloid|alkaloiddir]]. En sık tütün bitkilerinin yapraklarından elde edilir. Sigara şeklinde, elektronik sigara ile buharlaştırarak, burundan veya çiğnenerek kullanılabilir. Nikotin'in [[Merkezî sinir sistemi|merkezi sinir sistemi]] ve [[Çevresel sinir sistemi|çevresel sinir sisteminde]] eşit derecede uyarıcı ve depresan etkileri bulunmaktadır. Nikotin alındıktan sonra , [[öfori]], uyanıklık, hafıza ve dikkatin artması gözlemlenebilir. Nikotinin etkilerine karşı tölerans ve bağımlılık gelişir.
 
=== Kokain ===
{{Ana madde|Kokain}}
Kokain, [[Koka bitkisi|koka bitkisinin]] yapraklarından elde edilen bir alkaloiddir.<ref name="aggrawal1">Aggrawal, Anil. ''[[Narcotic Drugs]]''. National Book Trust, India (1995), p. 52-3. ISBN 81-237-1383-5.</ref> Madde, [[merkezi sinir sistemi]] üzerinde uyarıcı etkilere sahiptir. Özellikle [[dopamin]], [[noradrenalin]] ve [[serotonin]] geri-alınım engelleyicisidir ve bu yollarla mezolimbik yolu etkiler ve bağımlılık yapar. Yine de özellikle lokal anestezide kullanıma sahiptir. Etkisini [[dopamin]] nörottransmitterini hücrelere taşıyan proteinler üzerinden gösteren kokain, sinirleri tesirsiz hale getirir ve uygulandığı bölgede anastezik etki gösterir. Düşük dozlarla kana geçtiğinde ise uyarıcıdır. Keyif verici madde olarak [[enjeksiyon]] ve burna çekmek suretiyle kullanılır.
 
=== Gat ===
{{Ana madde|Gat}}
Gat''',''' Doğu [[Afrika]]'nın bölgelerine özgü çiçekli bir bitkidir. [[Etiyopya]] kökenli olduğu düşünülür ve ağızda çiğnendiğinde verdiği uyarıcı etkisinden ötürü Doğu [[Afrika]] ile Arap yarımadasında özellikle [[Yemen]]'de tarımı yapılır.<ref name="Hafmc">{{Dergi kaynağı|başlık=Haight-Ashbury Free Medical Clinic|journal=Journal of Psychoactive Drugs|cilt=41|sayı=1|sayfalar=1–10|yıl=2009|doi=10.1080/02791072.2009.10400669|pmid=19455904|soyadı1=Manghi|ad1=Rita Annoni|soyadı2=Broers|ad2=Barbara|soyadı3=Khan|ad3=Riaz|soyadı4=Benguettat|ad4=Djamel|soyadı5=Khazaal|ad5=Yasser|soyadı6=Zullino|ad6=Daniele Fabio}}</ref>
 
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Uyarıcı" sayfasından alınmıştır