Vikipedi

Uygarlık: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.422 değişiklik
k Kaynaklar ve referanslarda düzenleme
Khutuck (mesaj | katkılar)
Hizmetliler
49.963 değişiklik
k Kaynak şablonu düzenleme AWB ile
5. satır:
Bir '''uygarlık''' kentsel gelişme, kültürel seçkin sınıf tarafından empoze edilen sosyal sınıflaşma, iletişimle ilgili sembolik sistemler ve doğal çevreden ayrı olma ve üzerinde hükmetme algısı ile karakterize edilen karmaşık yapıdaki toplumdur.<ref name="Adams 1966">{{Kitap kaynağı|yazar=Adams, Robert McCormick|başlık=The Evolution of Urban Society|yıl=1966|sayfa=13|yayıncı=Transaction Publishers|url=https://books.google.com/books?id=JrZOwKU0TlsC&q=%22civilizations+are+associated%22|isbn=9780202365947}}</ref><ref name="Haviland 2013">{{Kitap kaynağı|authors=Haviland, William|başlık=Cultural Anthropology: The Human Challenge|yayıncı=Cengage Learning|yıl=2013|sayfa=250|url= https://books.google.com/books?id=DfEWAAAAQBAJ&q=%22civilization+refers+to+societies%22|yazarları-göster=etal|isbn=978-1285675305}}</ref><ref name="Wright 2004">{{Kitap kaynağı|ad=Ronald|soyadı=Wright|başlık=A Short History of Progress|yayıncı=House of Anansi|yıl=2004|sayfalar=115, 117, and 212|url= https://books.google.com/books?id=nzWPFQIEvfEC&q=%22technical,%20anthropological%22|isbn=9780887847066}}</ref><ref name="Llobera 2003">{{Kitap kaynağı|ad=Josep|soyadı=Llobera|başlık=An Invitation to Anthropology|yayıncı=Berghahn Books|yıl=2003|sayfalar=136–137|url= https://books.google.com/books?id=_-LDyWxODjAC&q=%22best-known+definition%22|isbn=9781571815972}}</ref><ref name="Fernández-Armesto 2001">{{Kitap kaynağı|soyadı=Fernández-Armesto|ad=Felipe|başlık=Civilizations: Culture, Ambition, and the Transformation of Nature |yayıncı=[[Simon & Schuster]]|yıl=2001|url= https://books.google.com/?id=3MNzi698aXwC|isbn=9780743216500}}</ref><ref name="Boyden 2004">{{Kitap kaynağı|soyadı=Boyden|ad=Stephen Vickers|başlık=The Biology of Civilisation|yıl=2004|sayfalar=7–8|yayıncı=UNSW Press|url= https://books.google.com/books?id=TX78DfVbM7kC&q=%22the+essential+precondition%22|isbn=9780868407661}}</ref><ref name="Solms-Laubach 2007">{{Kitap kaynağı|ad=Franz|soyadı=Solms-Laubach|başlık=Nietzsche and Early German and Austrian Sociology|yayıncı=Walter de Gruyter|yıl=2007|sayfalar=115, 117, and 212|url=https://books.google.com/books?id=TxTITNduFc4C&dq|isbn=9783110181098}}</ref><ref name=":0">{{Kitap kaynağı|başlık=Children's literature, domestication, and social foundation : narratives of civilization and wilderness|soyadı=1964-|ad=AbdelRahim, Layla|yıl=|isbn=9780415661102|location=New York|sayfa=8|oclc=897810261}}</ref>
 
Uygarlıklar, [[merkezileşme]], insanların ve diğer organizmaların evcilleşmesi, çalışma alanlarında özelleşme, kültürel olarak yerleşik kalkınma ve üstünlük ideolojileri, anıtsal mimari, vergilendirme, tarım ve genişlemeye toplumsal bağımlılık gibi sosyal, politik ve ekonomik özelliklerle ilişkilendirilir ve tanımlanır.<ref name="Haviland 2013"/><ref name="Wright 2004"/><ref name="Llobera 2003"/><ref name="Boyden 2004"/><ref name="Solms-Laubach 2007"/><ref name=":0" /> Tarihsel olarak, uygarlık genellikle daha küçük ve sözde ilkel kültürlerin aksine, daha büyük ve "daha gelişmiş" bir kültür olarak anlaşılmıştır.<ref name="Adams 1966"/><ref name="Wright 2004"/><ref name="Llobera 2003"/><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Bolesti|ad=Maria|başlık=Barbarism and Its Discontents|yıl=2013|yayıncı=Stanford University Press|url=https://books.google.com/?id=cpZZKabXvWAC|isbn=9780804785372}}</ref> Aynı şekilde bazı alimler uygarlığı çok kültürlü olması gerektiği özelliği ile tarif etmişlerdir.<ref>{{citeDergi kaynağı journal|soyadı=Wei|journal=Globality Studies Journal|yıl=2011|sayı=24|başlık=Civilization and Culture|ad=Ruan |url=https://gsj.stonybrook.edu/wp-content/uploads/2011/05/0024Wei.pdf}}</ref> Bu geniş anlamda, bir uygarlık, [[göçebe pastoralist]], [[Neolitik]] toplum veya [[avcı-toplayıcı]] kültürleri de dahil olmak üzere merkezileşmemiş kabile topluluklarıyla tezat oluşturur, ancak aynı zamanda kendi içinde bulunan kültürlerle de çelişir. Toplumun merkezileşmiş, kentselleşmiş ve sınıflandırılmış yapıya dönüşmesi sürecine ise uygarlaşmak denir. Uygarlıklar genellikle yoğun nüfuslu yerleşkeler halinde başta yönetici bir elit sınıfın olduğu ve yoğun tarım, madencilik, küçük çapta üretim ve ticaretle ilgilenen daha alt seviye statülerde kentsel ve kırsal popülasyonların bulunduğu hiyerarşik sosyal sınıflara ayrılırlar. Uygarlık, politik gücü odaklayıp, insan kontrolünü, diğer insanlar da dahil olmak üzere doğanın kalanına yayar.<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=The Sources of Social Power |soyadı=Mann |ad=Michael |yayıncı=Cambridge University Press |yıl=1986 |cilt=1 |sayfalar=34–41 |yazarbağı=Michael Mann (sociologist)}}</ref>
 
Etimolojisinin de bahsettiği üzere kavram ilk başta kasaba ve şehirlerle ilgiliydi. Uygarlıkların tarihi açısından ilk ortaya çıkışları genelde Neolitik Devrimin son safhaları ile ilgilidir. Yönetici bir seçkin sınıfın ortaya çıkması ile ilişkilendirilen, göreceli olarak hızlı gelişen kentsel devrim ve devlet oluşumu süreçleri ile büyümüş bir politik gelişmedir.
63. satır:
Medeniyetin bu birleşik kültür kavramı 20 yüzyıl ortalarında tarihçi [[Arnold J. Toynbee]]'in teorilerini de etkilemiştir. Toynbee, medeniyet sürecini incelediği çok ciltli [[Bir Tarih Çalışması]] adlı eserinde yükseliş ve çoğunlukla çöküş olmak üzere 21 medeniyetin ve 5 "büyüyememiş" medeniyetin tarihsel takibini yapmıştır. Toynbee'e göre medeniyetler, sadece ekonomik ve çevresel nedenlerden ziyade yaratıcı bir azınlığın başarısızlığı, ahlaki ve dini bir çöküş ve önemli zorlukların gereklerinin yerine getirilememesi sonucu çöküşe geçmiş ve son bulmuştur.
 
[[Samuel P. Huntington]] medeniyeti insanların kültürel gruplaşmasının en üst düzeyi ve insanları diğer türlerden ayıran kültürel kimliğin en geniş seviyesi olarak tanımlar. Huntington'ın medeniyetler ile ilgili teorileri aşağıda tartışılmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=LO4xG-bH1CQC&pg=PA43 |başlık=The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order |soyadı=Huntington |ad=Samuel P. |tarih=1997 |yayıncı=Simon and Schuster |isbn=9781416561248 |sayfa=43 |dil =en İngilizce}}</ref>
 
== Kompleks sistemler ==
72. satır:
 
Birçok teorisyen bütün dünyanın hali hazırda, küreselleşme adıyla bilinen bir süreç olan, bütünleşik bir tek [[dünya-sistemi teorisi|dünya sistemi]]'ne dönüştüğünü iddia eder. Dünya üzerindeki farklı medeniyetler ve toplumlar ekonomik, politik ve hatta kültürel olarak birçok şekilde birbirlerine bağımlı durumdadır. Bu entegrasyonun ne zaman başladığıyla ve bir uygarlığın tanımını belirleyen anahtar özelliğin-kültürel, teknolojik, ekonomik, politik veya askeri-diplomatik-hangi tür entegrasyon olduğuyla ilgili devam eden bir tartışma vardır. [[David Wilkinson (siyaset bilimci)|David Wilkinson]] M.Ö. 1500 yıllarında [[Mezopotamya]]
ve [[Eski Mısır]] uygarlıklarının ekonomik ve askeri-diplomatik entegrasyonu sonucu, kendi kullandığı kelimelerle "Merkezi Uygarlık"'ın ortaya çıktığını savunur.<ref>{{citeHaber kaynağı news|url=https://ojs.lib.byu.edu/spc/index.php/CCR/article/view/12262/12162|başlık=Central Civilization|soyadı1=Wilkinson|ad1=David|author-link1=David Wilkinson (political scientist)|journal=[[Comparative Civilizations Review]]|cilt=17|sayı=|tarih=Fall 1987|sayfalar=31–59}}</ref> Merkezi uygarlık daha sonra Orta Doğu ve Avrupanın tamamını içine alacak şekilde genişlemiş ardından Avrupa Kolonileştirme hareketi ile Amerika ve Avustralya kıtalarını, Çin ve Japonya'yı da 19. yüzyıla kadar entegre ederek küresel bir ölçeğe geçmiştir. Wilkinson'a göre medeniyetler, Merkez Uygarlık örneğinde olduğu gibi, kültürel açıdan heterojen veya Japon uygarlığında olduğu gibi homojen olabilir. Huntington'un "uygarlıklar çarpışması" olarak adlandırdığını, Wilkinson aynı uygarlık içinde farklı kültürel alanların çarpışması olarak kategorize edebilir. Diğerleri küreselleşme yolunda ilk adım olarak [[Haçlı Seferleri]]ni işaret eder. Daha konvansiyonel bakış açılarına göre sosyal ağlar antik çağlardan beri büyüyüp küçülmüştür ve günümüz küresel ekonomisi ve kültürü yakın tarihli Avrupa kolonizasyonunun bir ürünüdür.
{{Citation needed|date=October 2015}}
 
80. satır:
Art arda gelen medeniyetlerden oluşan [[Dünya Tarihi]] olgusu tamamıyla moderndir. Avrupa Keşif Çağında ortaya çıkan modernlik, "Yeni Dünya"'nın kültürlerinin Neolitik ve Mezolitik dönemleri ile tam bi zıtlık teşkil eder ve karmaşık devletlerin tarih öncesi çağlarda ortaya çıktığını anlatır.<ref>
"Explicit theories of the origin of the state are relatively modern [...] the age of exploration, by making Europeans aware that many peoples throughout the world lived, not in states, but in independent villages or tribes, made the state seem less natural, and thus more in need of explanation."
{{citeWeb webkaynağı |url=http://72.52.202.216/~fenderse/Carneiro.htm |başlık=A Theory of the Origin of the State |erişimtarihi=5 Ağustos 2014|deadurl=yes |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140530140606/http://72.52.202.216/~fenderse/Carneiro.htm |arşivtarihi=30 Mayıs 2014 |df=dmy-all }}</ref> Günümüzde kullanıldığı şekliyle uygarlık, merkezileşme, toplumsal tabakalaşma ve iş bölümünün olduğu kompleks bir devlet sistemi olarak, yaklaşık M.Ö 3000 yıllarında erken Bronz Çağı'nda [[Bereketli Hilal]]'de ortaya çıkmış olan ilk imparatorlukların tanımına uyar. [[Gordon Childe]] uygarlığın ortaya çıkışını arka arkaya gerçekleşen iki devrimden kaynaklandığı şekilde tanımlar: göçebe olmayan toplumların ortaya çıkmasına neden olan [[Neolitik Devrim]] ve [[Kentsel Devrim]].
 
===Kentsel Devrim===
90. satır:
ilk geliştiği yerlerden biridir ve M.Ö. 6500 yıllarında gelişmeye başlayan medeniyetler vardır. Bu bölge [[Dünya tarihi|insanlık tarihindeki]], [[tekerlek]], [[çiviyazısı]], [[matematik]], [[astronomi]] ve [[tarım]] da dahil en önemli gelişmelerine ilham veren bölge olarak tanımlanır.<ref name="historyandpolicy">{{Web kaynağı | url = http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html | başlık = Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate? | soyadı = Milton-Edwards | ad = Beverley | tarih = Mayıs 2003 | eser = History & Policy | yayıncı = History & Policy | erişimtarihi = 9 Aralık 2010 | location = United Kingdom | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140313152614/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html | arşivtarihi = 13 Mart 2014}}</ref>
 
M.Ö. 7000 yılından başlayarak benzer uygarlık-öncesi neolitik devrimler kuzeybatı [[Güney Amerika]]'da ve [[Mezoamerika]]'da da([[Norte Chico uygarlığı]]) gerçekleşmiştir.<ref>{{CiteDergi journalkaynağı |soyadı=Haas |ad=Jonathan |soyadı2=Creamer |ad2=Winifred |soyadı3=Ruiz |ad3=Alvaro |tarih=Aralık 2004 |başlık=Dating the Late Archaic occupation of the Norte Chico region in Peru |url= |journal=Nature |dil =En İngilizce |cilt=432 |sayı=7020 |sayfalar=1020–1023 |doi=10.1038/nature03146 |issn=0028-0836 |pmid=15616561}}</ref><ref>Kennett, Douglas J.; Winterhalder, Bruce (2006). ''Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture''. University of California Press. pp. 121–. {{ISBN|978-0-520-24647-8}}. Retrieved 27 December 2010.</ref>
 
[[8.2 binyıl olayı|8.2 binyıl kuraklık olayı]] ve [[5.9 binyıl olayı|5.9 binyıl]] [[Pluvial|Interpluvial]]ı yarı kurak bölgelerin kuruduğu ve çöllerin yayıldığı bir dönemdi.<ref>De Meo, James (2nd Edition), "Saharasia"</ref> Bu iklim değişikliği toplumlar arasındaki bölgesel şiddetin kar-zarar oranını değiştirdi ve ilk medeniyetlerle ilişkilendirilen surlarla çevrili kentler görülmeye başlandı.
97. satır:
Bu kentsel devrim, ekonomilerin ve kentlerin gelişmesine olanak sağlayan transfer edilebilir ihtiyaç fazlasının birikiminin başlangıcıydı. Aynı zamanda şiddetin devlet tekelinde olması, bölgesel çatışmalar ve asker sınıfının ortaya çıkması, hiyerarşilerin hızlı gelişimi ve insan kurban edilmesi ile de ilişkilendirilir.<ref>"Ritual human sacrifice promoted and sustained the evolution of stratified societies" op cit{{huh|date=April 2018}}</ref>
Uygarlaşmış kentsel devrim ise yerleşik hayatın gelişmesi, tahıl bitkilerinin ve hayvanların evcilleştirilmesi, ölçek ekonomisini mümkün kılan yaşam tarzlarının gelişmesi ve ihtiyaç fazlası üretimin belirli sosyal sınıflar tarafından biriktirilmesine bağımlı idi. Hala tartışılmasına rağmen, kompleks kültürlerden uygarlıklara geçişin, insan kurban edilme uygulamalarını da yürüten seçkin idareci sınıf tarafından politik gücün daha fazla tekelleşmesine yol açan devlet yapılarının gelişmesi ile ilişkili olduğu izlenimi vardır.<ref>Carniero, R.L. (Ed) (1967), "The Evolution of Society: Selections from Herbert Spencer’s Principles of Sociology", (Univ. of Chicago Press, Chicago, 1967), pp. 32–47, 63–96, 153–165.</ref><ref name="nature.com">{{citeDergi kaynağı journal|ad1 = Joseph |soyadı1 = Watts|ad2 =Oliver|soyadı2 = Sheehan|ad3 = Quentin D.|soyadı3 = Atkinson|ad4 = Joseph|soyadı4 = Bulbulia|ad5 = Russell D.|soyadı5= Gray|başlık = Ritual human sacrifice promoted and sustained the evolution of stratified societies|journal =Nature |cilt = 532|sayı = 532|sayfalar = 228–231|tarih = 4 Nisan 2016|url = http://www.nature.com/nature/journal/v532/n7598/full/nature17159.html |doi = 10.1038/nature17159|pmid = 27042932}}</ref>
 
M.Ö. 3300 yıllarından başlayarak, Neolitik dönemin sonlarına doğru, değişik elitist kalkolitik medeniyetler yükselişe geçmeye başladı ve [[Bronz Çağı]] boyunca büyük çaplı imparatorluklar haline dönüştüler. ([[Eski Mısır Krallığı]], [[Akat İmparatorluğu]], [[Asur İmparatorluğu]], [[Eski Asur İmparatorluğu]], [[Hitit İmparatorluğu]]).
142. satır:
 
Siyaset bilimci [[Samuel P. Huntington|Samuel Huntington]]'ın argümanı, 21. yüzyılı tanımlayan özelliğin medeniyetler çatışması olacağı şeklindedir.<ref>Huntington, Samuel P., ''The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order'', (Simon & Schuster, 1996)</ref> Huntington'a göre,
uygarlıklar arasındaki çatışmalar, ulus-devletler ve 19. ve 20. yüzyılın özelliği olan ideolojilerin arasındaki çatışmaların yerini alacaktır. Bu görüşlere [[Edward Said]], Muhammed Asadi ve [[Amartya Sen]] gibi diğerleri tarafından güçlü meydan okuma vardır.<ref>{{citeWeb kaynağı web|url=http://www.selvesandothers.org/article15618.html |başlık=A Critique of Huntington's "Clash of Civilizations" |soyadı=Asadi |ad=Muhammed |tarih=22 Ocak 2007 |yayıncı=Selves and Others |erişimtarihi=23 Ocak 2009 |deadurl=yes |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090426042806/http://www.selvesandothers.org/article15618.html |arşivtarihi=26 Nisan 2009 |df= }}</ref> [[Ronald Inglehart]] ve [[Pippa Norris]] Müslüman Dünya ve Batı arasındaki gerçek uygarlıklar çatışmasının siyasi ideolojilerden çok Batı'nın daha liberal cinsel değerlerinden kaynaklandığını ancak bu tolerans eksikliğinin sonunda gerçek demokrasinin reddedilmesine yol açacağını savunurlar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.globalpolicy.org/globaliz/cultural/2003/0304clash.htm | başlık = The True Clash of Civilizations | soyadı = Inglehart | ad = Ronald | yazar2 = Pippa Norris | tarih = Mart–Nisan 2003 | yayıncı = Global Policy Forum | erişimtarihi = 23 Ocak 2009 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20190120003015/https://www.globalpolicy.org/globaliz/cultural/2003/0304clash.htm | arşivtarihi = 20 Ocak 2019}}</ref> "Kimlik ve Şiddet" adlı eserinde Sen, insanların sadece din ve kültürle tanımlanan bir sözde medeniyet çizgisi doğrultusunda bölünmesini sorgular. Bu durumun, insanları oluşturan birçok diğer kimliği gözardı ettiğini ve farklılıklara odaklanmaya yol açacağını savunur.
 
Kültürel Tarihçi [[Morris Berman]], "Karanlık Çağ Amerikası: İmparatorluğun Sonu" adlı eserinde, kurumsallaşmış tüketimci Birleşik Devletler'de, onu bu düzeye eriştiren aynı etmenlerin, Birleşik Devletleri, çöküşün kaçınılmaz olduğu çok kritik bir eşiğe getirdiğini öne sürer. Siyasi açıdan uzak erişimle ilgili olarak, aynı zamanda çevresel aşırı tüketim ve zengin-fakir arasındaki farkın açılmasından dolayı güncel sistemin devasa bütçe açıklarıyla ve içi boşaltılmış bir ekonomi ile, fiziksel, sosyal, ekonomik ve siyasi açıdan devam edemeyeceği duruma hızlı bir şekilde yaklaştığı sonucuna varır.<ref>Berman, Morris (2007), ''Dark Ages America: the End of Empire'' (W.W. Norton)</ref> Çok daha derinlere dayanan bir gelişimi olmasına rağmen, Berman'ın tezi bazı açılardan [[Jane Jacobs]]'ın "Urban Planner" adlı eseriyle benzerlikler taşır. [[Jane Jacobs]] eserinde toplum ve aile, yüksek eğitim, bilimin pratik uygulaması, vergilendirme ve yönetim ve öğrenilen mesleklerin kendi kurallarını koyması gibi Birleşik Devletler Kültürünün beş önemli unsurunun ciddi bozulma sürecinde olduğunu iddia eder. Jacob'ın argümanına göre bu bozulma, çevresel kriz, ırkçılık ve zengin ile fakir arasındaki farkın açılması gibi toplumsal hastalıklara bağlıdır.<ref>Jacobs, Jane (2005), ''Dark Age Ahead'' (Vintage)</ref>
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Uygarlık" sayfasından alınmıştır