Vikipedi

János Kádár: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.729 değişiklik
k Bot: Otomatik metin değiştirme (-mahkum +mahkûm)
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.729 değişiklik
k Kaynaklar ve referanslarda düzenleme
31. satır:
|partisi= [[Macaristan Komünist Partisi]]<br>[[Macaristan İşçi Partisi]]<br>[[Macar Sosyalist İşçi Partisi]]
|profession =
|dini = [[Roma Katoliği]]<ref>{{Haber kaynağı |url=https://www.nytimes.com/2010/11/24/world/europe/24webbriefs-HungaryBrf.html?_r=0 |titlebaşlık=Hungary: Near Death, Communist Dictator Sought a Priest |publisheryayıncı=The New York Times |datetarih=23 NovemberKasım 2010 |accessdateerişimtarihi=9 FebruaryŞubat 2014}}</ref><ref>{{Haber kaynağı |url=http://blogs.reuters.com/faithworld/2010/11/23/hungarys-communist-dictator-kadar-summoned-priest-before-dying/ |titlebaşlık=Hungary’s communist leader Kádár summoned priest before dying |publisheryayıncı=Reuters |datetarih=23 NovemberKasım 2010 |accessdateerişimtarihi=9 FebruaryŞubat 2014}}</ref>
}}
'''János Kádár''' ({{IPA|hu|ˈjaːnoʃ ˈkaːdaːr|lang}}; 26 Mayıs 1912 – 6 Temmuz 1989), [[Macarlar|Macar]] devlet adamı, politikacı, [[Macar Sosyalist İşçi Partisi]] Genel Sekreteri, 1956 yılından, emekli olduğu 1988 tarihine kadar 32 yıl boyunca Macaristan'a Başkanlık yapmış komünist lider. İlerlemiş yaşı ve buna bağlı sağlık problemleri yüzünden 1988 yılında emekli olmak zorunda kalıncaya kadar Parti Genel Sekreterliği görevini sürdürdü ve görevini daha genç reformcu kadrolara devretti.
37. satır:
[[Corpus separatum]] [[Fiume]]'de (bugünkü [[Rijeka]]) fakir bir ailede dünyaya geldi. Daha dünyaya gelmeden, babası annesini terketti ve babasını hiç tanımadı. Köyde birkaç yıl geçirdikten sonra annesiyle birlikte [[Budapeşte]]'ye geldi. Okulu yarım bırakarak [[Macaristan Komünist Partisi]]'nin gençlik örgütü [[KIMSZ]]'e katıldı. [[II. Dünya Savaşı]] öncesinde partinin önemli figürlerden biri haline gelmişti ve Parti Genel Sekreterliğine kadar yükseldi. Lideri bulunduğu Komünist Parti'sini lağvederek Barış Partisi adıyla reorganizasyona tabi tuttu. Ancak Barış Partisi umulan başarıyı gösteremedi. Halkın ve komünistlerin yeterli desteğini sağlayamadı. Sonrasında, János Kádár, partiyi dağıtarak komünist harekete darbe vurmakla da suçlanacaktı. Sovyet işgali sırasında Kadar'ın liderliğindeki komünist hareket oldukça küçük çaplı bir hareketti.
 
Ekip çalışmasına inanan bir lider olarak, kararların danışılarak alınmasına önem verirdi. Görev süresi boyunca ekonominin liberalleşmesi için gayret gösterdi. Nihai tüketim mallarının üretilmesini sağlayacak sanayi kollarının oluşmasına destek verdi. Uzun liderlik döneminde, Dünyada benzeri olmayan kendine has bir komünist rejim geliştirdi, ki bu rejim sonrasında [[Gulaş Komünizmi]] olarak adlandırılacaktı. [[Yeni Ekonomik Düzen]] adıyla gerçekleştirilen bir reformla, bazı [[serbest piyasa]] unsurları, Macar ekonomisine dahil edildi. Diğer Sosyalist ülkelerle kıyaslandığında, yaşam standartlarında görece yükseklik ve seyahat serbestisi gibi konularda oldukça iyi durumda olan Macaristan, [[Soğuk Savaş]] döneminde, ''yaşanacak en iyi Doğu Bloku'' ülkesi olarak addedilmekteydi. Zorla emekli edildikten sonra, 6 Temmuz 1989'da hayatını kaybetti. Yerine, 22 Mayıs 1988 tarihinde Genel Sekreterlik görevine [[Károly Grósz]] getirildi.<ref>{{Kitap kaynağı | titlebaşlık = Masterpices of History: The Peaceful End of the Cold War in Europe, 1989 | editor1-last = Savranskaya | editor1-first = Svetlana | editor2editör2-lastsoyadı = Blanton | editor2editör2-firstad = Thomas | editor2editör2-linkbağ = Thomas Blanton (author) | editor3-last = Zubok | editor3-first = Vladislav | yayıncı = [[Central European University Press]] | pagesayfa = xxxiii | isbn = 978-615-5053-40-5 | yearyıl = 2010}}</ref>
 
Yönetimde olduğu sürece, Kadar Macar halkının yaşam standartını yükseltmeye çalıştı. [[Komünizm|komünist]] olmayan devletlerle, özellikle de [[Avrupa]] ülkeleriyle olan [[Uluslararası ticaret|ticareti]] arttırmaya çalıştı. Bununla birlikte izlenen tüm bu politikalar, komünist sistemin doğasında olan sınırlamaları atlatmaya yetmedi. Macaristan'daki tüm bu gelişmeler, [[Leonid Brejnev]] liderliğindeki Sovyet yönetimi tarafından güvensizlikle takip ediliyordu. Kádár'ın yaptıkları ve izlediği politikalar günümüzde de tartışılmaya devam etmektedir. Tüm eleştirilere rağmen 2007 yılında Macaristan'da yapılan bir araştırmada, [[István Széchenyi]] ve [[Lajos Kossuth]]'un ardından, Macaristan'ın sorunlarının çözülmesine katkı sağlayan en yetkin ve etkili üçüncü siyasetçi seçilmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://vg.hu/kozelet/vg_online/kozelet_-_belfold/071220_szechenyi_201748|titlebaşlık= Széchenyi for president! – a legalkalmasabb államférfi a közvélemény szerint|publisheryayıncı=[[Világgazdaság]]|datetarih=20 DecemberAralık 2007|accessdateerişimtarihi=13 JanuaryOcak 2012|languagedil=Hungarian}}</ref>
 
==Çocukluğu==
80. satır:
1950 Ağustos ayının sonlarında Rákosi, [[Macaristan Sosyal Demokrat Partisi]] eski lideri [[Árpád Szakasits]]'in "kapitalist ülkeler adına casusluk yaptığını" kendisine itiraf ettiğini Kádár'a aktardı. Szakasits'nin hapsedilmesi; sosyal demokratlara, işçi sendikası yetkililerine, üst düzey Komünist Parti üyelerine karşı başlatılacak, uzun tasfiye döneminin başlangıcıydı ve bu dönem 1953 yılına kadar devam edecekti. Tasfiye o kadar büyük boyuta ulaştı ki, Macar gizli polisi [[ÁVH]]'nin takip ettiği dosya sayısı bir milyon civarındaydı ki, bu o dönem Macaristan nüfusunun yaklaşık onda birine tekabül ediyordu. Tasfiyeler esnasında Rákosi ve arkadaşları, hızlı bir sanayileşme ve [[kolektivizasyon]] hareketine girişmişlerdi. [[Ernő Gerő]]'nun Macaristan'ı bir demir-çelik ülkesi yapma konusundaki hırsı, toplumun yaşam standardını aşağı çekiyordu.<ref>Gough 2006, pp. 48–9.</ref> Kádár'a güvenemeyen Rákosi, onu İçişleri Bakanlığı görevinden istifaya zorladı. Gerekçe olarak da sağlık problemleri gösterildi. Kádár ikbal merdivenlerinden aşağı inmenin, tasfiye edilmekten evla olduğuna inanıyordu. Ancak bu düşüncesinde yanılıyordu. Halefi [[Sándor Zöld]] ile birlikte, sosyalizm karşıtı hareketlerin önünü alamamakla suçlanıyorlardı.<ref>Gough 2006, p. 50–1.</ref> Kádár, daha sonrasında, Rákosi yönetimi tarafından aleyhine yapılan iddiaları çürütmekle birlikte, çürüttüğü her suçlama ve eleştirinin ardından, yeni bir suçlama ve eleştiriye maruz kalıyordu. İddiaların arkası kesilmiyordu. Sonunda suçlamalara yanıt vermekten vazgeçti. En nihayetinde bir mektubunda, "savaş öncesi dönemde [[Macaristan Komünist Partisi]]'ne liderlik ettiği dönemde, hala politik gelişiminin tekamül etmediğini, ideolojik olarak yetersiz kaldığını, kapitalistler tarafından kandırıldığını, bu yüzden de istifasını sunarak, aktif politikayı bıraktığını" itiraf ediyordu. Merkez Komite ve Politbüro'daki görevlerinden istifa etmiş olmasına rağmen, parti kongresinde bu görevleri devam ettirmesine karar verildi. Görevlerinin iadesi üzerine, Rákosi'nin ona bir şans daha tanıdığını, konunun kapandığını zannetti. Bu konuda yanıldığı, 1951 Mart ayında anlaşıldı. Rákosi Sovyetler Birliği'ne, Kádár'ın, Zöld ve [[Gyula Kállai]] ile hapsedileceği bilgisini veriyordu.<ref>Gough 2006, p. 52–3.</ref>
 
Partiden ihraç edilerek, tasfiye edileceğini ve rejimin gadrine uğrayacağını anlayan Zöld, 18 Nisan 1951 tarihinde, Zöld bütün ailesini katlederek intihar etti. Kádár, o sırada olan bitenden habersiz, evde, hastaneden yeni çıkmış olan eşiyle ilgilenmekteydi.<ref>Gough 2006, p. 53.</ref> Yetkililer Kádár'ı parti merkezine, toplantıya çağırdılar. Evden ayrılırken, başlarındaşefleri [[Gábor Péter]]'ın bulunduğu bir grup gizli polis tarafından durduruldu.<ref>Gough 2006, p. 54.</ref> Bundan bir yıl sonra Kádár kendisini, [[Miklós Horthy]] adına casusluk yapmak gibi uyduruk bir suçla yargılanarken buldu. Sorgulamalarında ağır işkencelerle ile suçu itiraf ettirilmeye çalışılıyordu.<ref name="crampton264">{{Kitap kaynağı | lastsoyadı = Crampton | firstad = R.J. | authorlink = | coauthors = | titlebaşlık = Eastern Europe in the Twentieth Century – And After | yayıncı = Routledge | seriesseri = | volumecilt = | editionbaskı = | yearyıl = 1997 | location = | pagessayfalar = 264 | languagedil = | url = | doi = | id = | isbn = 978-0415164238 | mr = | zbl = | jfm = }}</ref> Bununla birlikte, 1954 yılında bir duruşmada, kendisine yöneltilen ve kötü muameleye maruz kalıp kalmadığı yönündeki bir soruya, herhangi fiziksel kötü muameleye uğramadım diyerek cevap vermiştir. Kendisine bu konuda yöneltilen tüm soruları, ömrünün sonuna kadar aynı şekilde yanıtlamıştır. Kimileri onun işkence iddialarını inkar ederek, yurt içi ve yurt dışındaki imajını korumak amacını taşıdığını iddia etmektedir.<ref>Gough 2006, p. 55</ref>
 
Yargılamalar sonucunda Kádár suçlu bulunarak ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Hapis cezasının üç yıllık kısmı hücre cezası şeklindeydi. Hapis koşulları, savaş öncesi Horthy rejiminde çektiği hapis cezasından daha kötüydü. Stalin öldükten sonra ve [[Imre Nagy]]'nin başbakan olmasından (1953) sonra, Temmuz 1954'te serbest bırakıldı. Hapisten çıktıktan sonra, Budapeşte'nin sanayi bölgesi olan 13. Bölgeye parti sekreteri olarak atandı. Çok daha fazla özgürlük talep eden sendika işçileri arasında kısa sürede büyük bir destekçi kitlesine ulaşarak, işçiler arasında popülerlik sağladı.
88. satır:
Nagy bir koalisyon hükumeti kurdu ve bir liberalizasyon programı başlattı. Basın üstündeki baskıyı azalttı, birçok siyasi mahkûmu serbest bıraktı ve Macaristan'ı [[Varşova Paktı]]'ndan çekmek istediğini ifade etti. Sovyet liderler, karşılıklı saygı ve eşitlik temelinde Macaristan ile bir ilişki kurmaya çalıştıklarına dair bir bildiri yayınlamasına rağmen, [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi Politbürosu]] Kasım ayı başında, Macaristan'daki reformları askeri güç kullanarak ezme kararı aldı.
 
[[Macaristan İşçi Partisi]] kendini lağvederek, [[Macar Sosyalist İşçi Partisi]] adıyla yeni bir çatıda örgütlenme kararı aldı. 25 Ekim 1956 tarihinde de, Kádár Genel Sekreter olarak seçildi. Aynı zamanda Imre Nagy Hükumetinde Devlet Baknlığı görevi de bulunmaktaydı. 1 Kasım 1956 tarihinde, SSCB'nin Budapeşte Büyükelçisi'nin de girişimleriyle, [[Ferenc Münnich]] ile birlikte Moskova'ya uçtu. Burada temas ettiği Sovyet yetkililer onu, Macaristan'da bir karşı devrim faaliyeti yürütülmekte olduğu, bu faaliyetin ne pahasına olursa olsun bastırılması gerektiği konusunda ikna etmeye çalıştı.Macaristan'da konuşlu Sovyet askeri birliklerine, zaten çok önceden müdahale emri verildiğini öğrenince, Kádár da safını değiştirerek, Sovyet tarafına geçti. Saf değiştirdiği takdirde, Rákosi-Gerő yönetiminin tekrar iş başına geçeceği, kendisinin de başbakan yapılacağı söylenmişti. Baskı altında olsa da, gerektiği kadar da direnme göstermemişti. 12 Nisan 1989'da yaptığı bir konuşmada, [[Imre Nagy]]'nin infazında payı bulunduğunu kabul ederek bu konudaki pişmanlığını dile getirmişti.<ref>{{Kitap kaynağı|lastsoyadı=Lendvai|firstad=Paul|titlebaşlık=The Hungarians: 1000 Years of Victory in Defeat|yearyıl=2003|publisheryayıncı=Princeton University Press|location=Princeton|isbn=0691114064|pagessayfalar=463}}</ref> [[Amerikalılar|Amerikalı]] gazeteci [[John Gunther]], 1961 yılındaki bir yazısında Kádár'ı ''...gölgeler tarafından tarafından takip edilen bir canlı cenaze...'' olarak tarif etmekteydi.<ref name="Gunther">{{Kitap kaynağı|lastsoyadı=Gunther|firstad=John|authorlink=John Gunther|titlebaşlık=Inside Europe Today|yearyıl=1961|publisheryayıncı=[[Harper & Brothers]]|location=[[New York]]|pagesayfa=337|lccn=61-9706}}</ref>
 
4 Kasım 1956 sabahı, Sovyet tankları devrimi bastırmak üzere Budapeşte'ye girdi. Aynı gün Kádár önderliğinde kurulduğu ilan edilen [[Macaristan Devrimci İşçi ve Köylü Hükumeti]], [[Szolnok]]'tan 15 maddelik yeni hükumet programını yayınladı.
150. satır:
 
===Bibliyografi===
* {{Kitap kaynağı | authoryazar=Gough, Roger | titlebaşlık = A Good Comrade: János Kádár, communism and Hungary | publisheryayıncı=[[I.B. Tauris]] | yearyıl = 2006 | url = https://books.google.com/books?id=TvHfQCQgiLcC&source=gbs_navlinks_s | isbn = 1-84511-058-7 | pagessayfalar = 323 }}
 
{{Macaristan başbakanları}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/János_Kádár" sayfasından alınmıştır