Hoysala mimarisi: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
düzeltme AWB ile |
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Kaynaklar ve referanslarda düzenleme |
||
10. satır:
[[Dosya:Relief sculpture of the Hindu god Shiva with his consort Parvati riding Nandi the bull in the Hoysaleshwara temple at Halebidu.jpg|sağ|thumb|[[Halebidu]]’da [[Şiva]], [[Parvati]] ve [[Nandi]].]]
[[Dosya:Kalyani (temple tank) with minor shrines in Hoysala style at Hulikere in the Hassan district.jpg|sağ|thumb|Karnataka Hulikere’de Hoysala basamaklı tapınak sarnıcı (''Kalyani'')]]
[[Hinduizm]], iki bin yıl boyunca gelişmiş, içinde doğal dünya ile felsefeyi birleştiren karmaşık bir sembolizm barındıran; dünyevi ve kutsal inançların, ritüellerin, günlük uygulamaların ve geleneklerin birleşimidir. Hindu tapınakları bir tanrıya adanmış basit tapınakçıklar olarak başlamış ve Hoysalaların zamanına gelindiğinde günlük hayatın ötesine geçilen tapınma yapılarına dönüşmüştür. Hoysala tapınakları Hinduizmin herhangi bir örgütlü geleneği ile sınırlandırılmamış ve değişik Hindu dinî hareketlerinin hacılarına kapılarını açık tutmuştur. Hoysalalar tapınaklarını genellikle en önde gelen iki Hindu tanrısı [[Şiva]] ya da [[Vişnu]]’ya adasalar da ara sıra farklı tanrıları da seçmişlerdir. Şiva’nın müritlerine Şaivalar ya da Lingayatlar denir. Vişnu’nun müritleri ise Vaişnavalardır. Kral [[Vişnuvardhana]] ve soyundan gelenler Vaişnava idiyseler de <ref name="vaishnava">Kamath (2001), p132</ref> kayıtlara göre Hoysalalar Şiva’ya adadıkları kadar Vişnu’ya da tapınak adayarak dinî ahengi sağlamışlardır.<ref name="equal">Foekema (1996), p19</ref> Bu tapınaklarda bulunan heykellerin çoğunda çok farklı dünyevi konular anlatılmıştır. Bunlar [[Belur]]’daki [[Vişnu]]’ya adanan ünlü [[Çennakeşava tapınağı]]nda ve [[Halebidu]]’daki [[Şiva]]’ya adanan [[Hoysaleşvara tapınağı]]nda görülebilir. [[Somanathapura]]’daki Keşava tapınağının süslemeleri farklıdır ve tam anlamıyla Vaişnava süslemeleridir.<ref name="secular">{{Web kaynağı | url = http://www.flonnet.com/fl2008/stories/20030425000206700.htm | başlık = Hoysala Heritage | erişimtarihi =
[[Doddagaddavalli]] Lakşmi Devi tapınağı (refah tanrıçası) ne Vişnu’ya ne de Şiva’ya adanmıştır ve bir istisnadır. Caynu [[Batı Ganga hanedanı]]nın (günümüzde Karnataka’nın güneyi) Çolalar tarafından 11. yüzyılda yenilmesi ve 12. yüzyılda [[Hinduizm#Vişnaizm|Vaişnava Hinduizmi]] ve [[Hinduizm#Şaivizm|Viraşaivizm]]’in müritlerinin sayısının artması sonucunda [[Caynizm]]’e olan ilgi azalmıştır.<ref name="jain">Kamath (2001), pp 112, 132</ref> Ancak Hoysala topraklarında dikkate değer iki Caynu ibadet yeri bulunur: [[Şravanabelagola]] ve [[Kambadahalli]]. Hoysalalar Caynu nüfusunun gereksinimlerini karşılamak için Caynu tapınakları da yaptılar. Bunların birkaçı [[Halebidu]]’da günümüze kadar gelmiştir ve içlerinde Caynu [[tirthankar]] ikonları barındırır. ''Puşkarni'' ya da ''Kalyani'' adı verilen basamaklı su sarnıçları inşa etmişlerdir. Hulikere’deki tapınakta bulunan su sarnıcı buna bir örnektir. Süslemeli bu sarnıçta Hindu tanrılarını içeren on iki küçük tapınma yeri bulunur.<ref name="tank">Foekema (1996), plate 27</ref>
22. satır:
Hindu tapınağı tanrılar ve insan arasında temasın sağlandığı yerdir. Tapınağın odak noktası tanrının tasvirinin bulunduğu merkezidir ([[garbhagriha]]) ve tapınak mimarisi dışarıdan garbhagrihaya doğru inananların hareketini sağlayacak ve tavaf olanağı veren kemerli yollarla, tanrıya yaklaşıldıkça kutsallığı artan salon ya da odalarla (''[[mantapa]]'') tasarlanmıştır. Hoysala tapınakları, birbirinden farklı bölümleri kendi başlarına duran [[Tamil Nadu]] tapınaklarının aksine farklı ama tek bir organik bütün oluşturan bölümlerden oluşur.<ref name="parts">Foekema (1996), p21</ref> Yüzeysel olarak benzersiz olsalar da Hoysala tapınakları yapısal olarak birbirine benzer. Girift yontmaya izin veren yumuşak [[sabuntaşı]]ndan (kloritik şist) çoğunluğu yöresel ustalar tarafından yontulmuş ve tapınağın tüm bölümlerini süsleyen karmaşık bir heykel bolluğuna sahip olan bu tapınaklar diğer Güney Hindistan tapınaklarından ayrılan mimari özellikler sergiler.<ref name="soap">Kamath (2001), s136</ref>
Hoysala tapınaklarının çoğunda sade ve sütunlarla desteklenen üstü kapalı bir sundurma bulunur. Tapınakların bazıları ‘‘[[jagati]]’’ denen yaklaşık bir metre yüksekliğindeki platformlar üzerine inşa edilmiştir. ''Jagati'', tapınağın hâkim bir görünüşe sahip olmasını sağlamasının ötesinde tapınağın çevresinde tavaf edilmesine olanak sağlayarak ''[[Pradakshina]]patha'' görevini üstlenir. Tapınağın merkezinde bulunan ''[[garbagriha]]'' ‘da böyle bir imkân yoktur.<ref name="pradakshina">Kamath (2001), s135</ref> Bu tarz tapınaklarda bulunan ek birkaç basamak ile ulaşılan tırabzanlarla çevrili açık bir ''[[mantapa]]'' (açık salon) bulunur. Bu tarza iyi bir örnek Somanathapura’daki [[Keşava tapınağı]]dır. Tapınağın kalan kısmıyla uyum içinde olan ''jagati'' <ref name="prefect">Foekema (1996), p25</ref> yıldız şekilli bir tasarıma sahiptir ve tapınağın duvarları Hoysalalar tarafından getirilen yeni bir zikzak şekli izler.<ref name="innovate">{{Web kaynağı | url = http://www.ourkarnataka.com/history.htm | başlık = History of Karnataka-Religion, Literature, Art and Architecture in Hoysala Empire | erişimtarihi =
İnananlar ''mantapa''ya girmeden önce ana girişten başlayıp, ''jagati'' etrafında saat istikâmetinde (sola doğru), aynı doğrultuda sıralanmış ve tapınağın dış duvarlarında Hindu epiklerini tasvir eden [[rölyef]]leri izleyerek törensel dönüşlerini tamamlayabilir. ''Jagati'' üzerine inşa edilmemiş tapınaklarda yer seviyesinden ''mantapa''ya çıkan ve fil tırabzanlarla çevrelenmiş basamaklar bulunur. Yüksek platform üzerine inşa edilmemiş tapınaklara örnek, Hassan ilindeki Korvangla’da bulunan ''Bucesvara'' tapınağıdır. İki tapınma yeri (''dvikuta'') olan tapınaklarda ''[[vimana]]''lar yan yana ya da karşılıklı konabilir.<ref name="adjacent">Bunlara Halebidu’daki Hoysaleşvara tapınağındaki Hoysaleşvara tapınma yeri ve Şantaleşvara tapınma yeri örnek verilebilir. (Foekema 1996, p59)</ref> [[Doddagaddavalli]]’deki Lakşmidevi tapınağında bulunan beş ana tapınma yerinin yanı sıra tapınak bloğunun dört köşesinde daha küçük tapınma yerleri bulunur.
28. satır:
=== Mantapa ===
[[Dosya:Ornate_lintel_relief_with_makara_(mythical_beasts)_at_entrance_into_Chennakesava_temple_at_Belur.jpg|thumb|sol|200px|Mantapa girişi üzerinde süslü [[lento]].]]
''[[Mantapa]]'' dua etmek için insanların toplandığı salondur. ''Mantapa'' ‘nın girişinde ''makaratorana'' (''makara'' hayalî bir yaratık ve ''torana'' üstteki süslemesidir) adı verilen çok süslü ve bezeli bir üst eşik, [[lento]] bulunur.<ref name="makara">Kamath (2001), p135</ref> İçeride bulunan küçük ve kapalı ''mantapa'' ve ibadet yerlerine açılan dışarıda bulunan açık ''mantapa''lar büyük Hoysala tapınaklarının değişmez birer öğesidir. Açık ''mantapa''larda oturma yerleri taştan yapılmıştır ve tırabzan duvarları, dayanmak için kullanılır. Oturma yerleri tırabzan duvarlarının kademeli kare şeklini izler. Açık ''mantapa'' tapınağın en büyük bölümüdür ve çok sayıda insanın toplanmasına olanak sağlar. Tavan sayısız sütun tarafından desteklenir ve bu sütunlar kare ya da dikdörtgen birçok bölme oluşturur.<ref name="eave">Foekema 1996, s93</ref> Açık ''mantapa''nın şekli kademeli kare şeklinde olarak tanımlanabilir ve Hoysala tapınaklarında en çok kullanılan tarzdır.<ref name="stagger">Foekema, 1996, s22</ref> En küçük açık ''mantapa''da bile 13 bölüm vardır. Duvarlarda tavanın dış uçlarını destekleyen yarım sütunlar bulunduran tırabzanlar bulunur. Bu şekilde içeri giren ışık sayesinde heykellerin tüm detayları görünebilir. ''Mantapa'' tavanında hem mitolojik hem de çiçek desenli heykeller bulunur. Tavandaki kubbemsi yüzeylerde muz tomurcuğu motifleriyle birlikte buna benzer diğer süslemeler yer alır.<ref name="banana">{{Web kaynağı | url = http://www.chitralakshana.com/articles/UB%20githa/hoysala.htm | başlık = Here, the past unfolds itself in all its glory & might -Hoyasala architecture in Somanathapura | erişimtarihi =
[[Dosya:View_of_large_open_mantapa_with_polished_lathe_turned_pillars_in_the_Amrutesvara_temple_at_Amruthapura,_Chikkamagaluru_district.jpg|sol|thumb|200px|Parlak sütunlarıyla [[Amrithapura]]’da bir açık ''mantapa''.]]
Eğer tapınak küçük ise yalnızca kapalı bir ''mantapa'' ve bir ibadet yerinden oluşur. İçi ve dışı oldukça fazla süslü olan kapalı ''mantapa'', kendisini ibadet yerine bağlayan antreden daha geniştir ve oldukça derin bir kubbesi olan tavanı destekleyen dört sütun bulunur. Bu dört sütun, salonu dokuz bölüme ayırır. Dokuz bölümün tavanı da ayrı ayrı süslerle kaplıdır.<ref name="nine">Kapalı ''mantapa''nın 4 sütunu ve 9 bölümü Hoysala tapınaklarında bir standarttır. (Foekema 1996, s22)</ref> Sütunlar arasına konan ve ışığı filtreleyen taş kafesler Hoysala tapınaklarının karakteristik bir biçimsel öğesidir.
34. satır:
Kapalı mantapaya girişte iki yarım sütun ile desteklenmiş saçak ve oldukça çok süslenmiş iki tırabzandan oluşan bir sundurma bulunur. Kapalı ''mantapa'' ibadet yerine kare bir antre ile bağlanır. Dış duvarları oldukça ince işlenmiş olsa da çok geniş olmadığından bu antre tapınağın çok göze çarpan bir bölümü değildir. Antrenin ''sukanasi'' ya da "burun" adı verilen <ref name="nose">"Burun" adı verilir çünkü ana kulenin bir uzantısı gibidir. (Foekema 1996, s22)</ref> üzerinde Hoysala amblemi olan küçük bir kulesi vardır. [[Belur]] ve [[Halebidu]]’da bu heykeller oldukça büyüktür ve tüm kapılarda bulunur.
İç ve dış ''mantapa''larda üzerinde dört dirsek bulunan yuvarlak sütunlar yer alır.<ref name="lathe">Bunlar Batı Çalukya-Hoysala tapınaklarının ortak özelliğidir. (Kamath 2001, s117)</ref>. Her desteğin üzerinde [[salabhanjika]] ya da ''madanika'' adı verilen heykelimsi figürler bulunur. Sütun yüzeylerinde oldukça ince süsleme ve bezemeler de bulunur ve tüm sütunlar eşsizdir.<ref name="unique">Hoysalaların, değişik sanatçıları bu sütunlar için görevlendirmesi ve bu sanatçıların aralarındaki rekabet nedeniyle birbirine benzemeyen sütunlar üretmiş olması olasıdır. (Sastri 1955, s429)</ref> Hoysala sanatı, sütun bezemelerinde önceki efendileri [[Batı Çalukyalar]]dan bu noktada ayrılır. Batı Çalukyalar heykel süslemeleri yuvarlak sütunların alt kısmına yapar ve üstü boş bırakırlardı. Sütunlar 16, 32 ya da 64 köşelidir ve bazıları çan şeklindedir. Işığı yansıtma özellikleri vardır. Halebidu’daki Parsvanatha Basadi buna iyi bir örnektir.<ref name="lightreflection">{{Web kaynağı | url = http://www.ourkarnataka.com/history.htm | başlık = Architecture in Hoysala Empire | erişimtarihi =
[[Dosya:roofarchitecture som.jpg|sağ|thumb|[[Somanathapura]]’da yıldız şeklinde ''Vimana'']]
50. satır:
Hoysala sanatçıları [[Hindu]] epiklerin, ''[[Yalli]]''lerin (mitik yaratıklar), tanrıların, ''[[Kirthimukha]]''ların tasvirinde, erotik sahnelerin ve günlük hayatın resmedilmesinde çok detaylı heykelleriyle tanınmıştır. Kullandıkları yumuşak sabuntaşı virtüözlüğe varan bir oyma stilinin gelişmesini sağlamıştır. Çalışmalarında kusursuz detaya verilen dikkat ve önem gözükür. Heykellerde tırnaklara varana kadar tüm detaylar kusursuz şekilde işlenmiştir.
Hoysala heykel sanatının ortak bir biçimi olan [[Salabhanjika]], Budist heykel sanatına kadar uzanan eski bir Hint geleneğidir. ''Sala'' [[sal ağacı]] ve ''bhanjika'' ise bâkiredir. Hoysala lehçesinde ''madanika'' figürler, tapınağın dış duvarlarında çatının hemen altında bulunan ve tapınağı tavaf edenlerin görebilmesi için belirli bir açıyla yerleştirilmiş dekoratif nesnelerdir.<ref name="ramayana1">{{Web kaynağı | url = http://www.flonnet.com/fl2008/stories/20030425000206700.htm | başlık = Hoysala Heritage | erişimtarihi =
''Sthamba buttalika''lar, Çalukya üzerinde [[Çola]] sanatının etkisini gösteren sütun üzerindeki tasvirlerdir. Hoysalalar için çalışan sanatçıların bazıları imparatorluğun Güney Hindistan’ın Tamil konuşan bölgelerine olan yayılmasının sonucunda Çola ülkesinden olabilir. Çennakeşava tapınağının kapalı ''[[mantapa]]''sının sütunlarından biri üzerindeki ''mohini'' tasviri Çola sanatının güzel örneklerinden biridir.<ref name="ramayana1"/>
71. satır:
== Araştırma ==
[[Dosya:Kirtimukha_decoration_on_tiered_tower_over_shrine_in_the_Amruteshvara_temple_at_Amruthapura.jpg|sol|thumb|150px|[[Amrithapura]]’da kule üzerinde ''Kirthi Mukha'' (iblis yüzleri) süslemesi.]]
Günümüzde yapılan araştırmalar sonucunda Hoysalalar tarafından yaklaşık bin beş yüz kadar yapının inşa edildiği, bunlardan yüz kadar tapınağın günümüze kadar ayakta kaldığı bulunmuştur.<ref name="records">Tarihi kayıtlara kadar [[1000]]–[[1346]] yılları arasında 958 merkezde 1.500 tapınak inşa edilmiştir. {{Web kaynağı | url = http://www.flonnet.com/fl2008/stories/20030425000206700.htm | başlık = Hoysala Heritage | erişimtarihi =13 Kasım 2006
== Tanınmış sanatçılar ==
[[Dosya:Elephant_baluster_at_entrance_into_Buchesvara_temple_in_Korvangala.jpg|sağ|thumb|150px|Korvangla’da ''jagati''siz Bucesvara tapınağında fil tırabzanlar.]]
Hoysalalar büyük mimarların ve heykeltıraşların hizmetlerinden yararlanmış ve bunlardan bazılarının ismi tarihte öne çıkmıştır. Orta Çağ Hint sanatçısı anonim kalmayı tercih etse de Hoysala sanatçıları eserlerini imzalamış ve araştırmacılara yaşamları, aileleri, loncaları hakkında etkileyici detayda bilgiler bırakmışlardır. Mimar ve heykeltıraşlardan başka diğer loncalardan altın işlemeciler, fildişi oymacıları, marangozlar, gümüş işlemeciler de tapınakların yapımına katılmıştır. Sanatçılar farklı coğrafi bölgelerden gelmekteydi ve ünlü yerel ustalar da aralarında yer almıştır. Üretken mimarlar arasında [[Tumkur]] ilinde Kaidala’lı olan ve aynı zamanda [[Batı Çalukya]]lılar içinde tapınaklar yapan [[Amaraşilpi Cakanaçari]],<ref name="famous">{{Web kaynağı | url = http://www.deccanherald.com/deccanherald/aug92005/spectrum92548200588.asp | başlık = In need of support | erişimtarihi =13 Kasım 2006
{{Temiz}}
189. satır:
* {{Kitap kaynağı|son= Kamath|ilk= Suryanath U.|başlık= A concise history of Karnataka: from pre-historic times to the present|ilkyayınyılı=1980|yıl= 2001|yayımcı= Jupiter books|yer= Bangalore|oclc= 7796041|id= {{LCCN|809|0|5179}}}}
* {{Kitap kaynağı|son= Nilakanta Sastry|ilk= K.A.|başlık= A history of South India from prehistoric times to the fall of Vijayanagar|ilkyayınyılı=1955|yıl=2002|yayımcı= Indian Branch, Oxford University Press|yer= New Delhi|id=ISBN 0-19-560686-8}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.flonnet.com/fl2008/stories/20030425000206700.htm | başlık = Hoysala heritage | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = http://www.kamat.com/kalranga/deccan/hoysala.htm | başlık = The Hoysala Dynasty | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = http://www.ourkarnataka.com/states/history/historyofkarnataka47.htm | başlık = Architecture in Hoysala Empire | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = http://www.indoarch.org/place.php?placelink=R%3D5%2BS%3D18%2BP%3D0%2BM%3D0 | başlık = Architecture of Indian Subcontinent | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = http://www.deccanherald.com/deccanherald/aug92005/spectrum92548200588.asp | başlık = In need of support | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = http://www.chitralakshana.com/articles/UB%20githa/hoysala.htm | başlık = Hoyasala architecture in Somanathapura | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = https://www.vedamsbooks.com/no10217.htm | başlık = Indian Temple Architecture: Form and Transformation--The Karnata Dravida Tradition 7th to 13th Centuries | erişimtarihi =
* {{Web kaynağı | url = http://www.deccanherald.com/deccanherald/jan202004/spt6.asp | başlık = Architectural marvel | erişimtarihi =
</div></div>
{{Mimarlıktarihi}}
|