Vikipedi

Fârâbî: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.422 değişiklik
k Yazım düzenleme
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.422 değişiklik
k Kaynaklar ve referanslarda düzenleme
25. satır:
| dipnot =
}}
'''Fârâbî''' ({{Dil|fa|الفارابي|dil_adı=e}}), tam künyesiyle '''Ebû Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzluğ el-Fârâbî et-Türkî'''<ref name="Iranica">{{Web kaynağı | ad = Dimitri | soyadı = Gutas | başlık = Farabi | çalışma = Encyclopædia Iranica | erişimtarihi = April4 4,Nisan 2010 | url = http://www.iranicaonline.org/articles/farabi-i | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151208154029/http://www.iranicaonline.org/articles/farabi-i | arşivtarihi = 8 Aralık 2015}}</ref> ya da [[batı dünyası|Batı]]′da bilinen adıyla '''Alpharabius''' (872<ref name="Henry Corbin">{{Kitap kaynağı| lastsoyadı=Corbin | firstad=Henry | coauthors=[[Seyyid Hüseyin Nasr]] and Utman Yahya| titlebaşlık=History of Islamic Philosophy | yearyıl=2001 | publisheryayıncı=Kegan Paul | isbn=978-0-7103-0416-2}}</ref>, [[Otrar|Fârâb]]<ref name="BEA">{{Ansiklopedi kaynağı | editoreditör = Thomas Hockey et al | lastsoyadı = Dhanani | firstad = Alnoor | titlebaşlık=Fārābī: Abū Naṣr Muḥammad ibn Muḥammad ibn Tarkhān al‐Fārābī | encyclopedia = The Biographical Encyclopedia of Astronomers | yayıncı = Springer | yearyıl = 2007 | location = New York | pagessayfalar = 356–7 | url=http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Farabi_BEA.htm | isbn=978-0-387-31022-0}} ([http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Farabi_BEA.pdf PDF version])</ref> - 950/951, [[Şam]]<ref name="BEA" />), 8. ve 13. yüzyıllar arasındaki [[İslam'ın Altın Çağı]]'nda yaşamış ünlü [[İslam felsefesi|filozof]] ve [[Orta Çağ İslam dünyasında bilim|bilim adamı]]. Aynı zamanda [[Orta Çağ İslam dünyasında bilim|gökbilimci]], [[mantık]]çı ve [[İslami müzik|müzisyen]]dir.
 
Yorumları ve incelemeleri sayesinde Farabi Orta Çağ islam aydınları arasında ''Muallim-i Sânî'' ya da ''Hace-i Sâni ''(''İkinci Üstad / Magister secundus'') olarak bilinir. ''Hace-i Evvel'' (''Birinci Üstad / Magister Primus'') ise [[Aristoteles|Aristo]]'dur.<ref name="Corbin1986160"/> Farabi'nin hayatı selefi olduğu [[Kindi]] gibi çok az bilinir. [[Bağdat]], [[Halep]] ve [[Mısır]]'da bulunduğu, hayatının önemli bir kısmında Halep'teki Şii [[Hamdaniler|Hamdani hanedanı]] tarafından desteklendiği bilinmektedir. Etnik kimliği tartışmalıdır. Kimi kaynaklara göre [[Farslar|Fars]] kimilerine göre [[Türkler|Türk]] kökenlidir. Ancak Farabi, bütün eserlerini [[Araplar|Arap]]ça yazmıştır. Farabi Aristo'nun temel eserlerinin birçoğunu Arapçaya yeniden çevirmiş, bu eserlerin daha iyi anlaşılabilmesini sağlayan şerhler yazmıştır. Bu yanıyla hem İslam dünyasında antik felsefenin anlaşılmasını sağlamış, hem de Arapçanın bir felsefe dili haline gelmesine büyük bir katkı yapmıştır.<ref name="Altunya2003234">{{Harvnb|Altunya|2003|p=34}}</ref>
53. satır:
Doğum yeri bazı kaynaklarda [[Büyük Horasan]]'daki [[Faryab Vilayeti|Faryab]] olarak bazı kaynaklarda ise bugün [[Kazakistan]] topraklarında bulunan [[Seyhun]] kıyısındaki [[Otrar|Farab]] şehri olarak gösterilir. Farabi ile hemen hemen aynı dönemlerde yaşamış olan [[İbn Havkal]] Farabi'nin ölümünden 27 yıl sonra yazdığı ''Yollar ve ülkeler'' (el-mesâlik-ü ve 'l-memâlik) adlı eserinde Farabi'nin küçük bir kale olan Vesic'de doğduğunu söyler. Vesic küçük bir yer olduğu için nisbesinde bağlı olduğu Farab şehrini kullanmış olmalıdır.<ref name="Ateş19902">{{Harvnb|Ateş|1990|p=2}}</ref><ref>[http://www.tarihtarih.com/?Bid=1475460 Büyük Türk Düşünürü Fârâbî]</ref> Buna karşın İbn-ül Nedim ve Beyhaki Horasan'daki Faryab'ı<ref name="Iranica" /> işaret ederler. Farabi'nin etnik kökeninin Türk mü Fars mı olduğu çerçevesindeki tartışmaya benzer şekilde doğum yeri konusunda da bir tartışma süregelmiştir. Buna göre Fars kökenli olduğunu söyleyenler Büyük Horasan'daki Faryab'da doğduğunu, Türk kökenli olduğunu söyleyenler de daha doğuda, şimdiki Kazakistan'daki Farab'da doğduğunu ileri sürerler.
 
[[Farsça#Eski Farsça|Eski Farsça]]da<ref name="Iranica" /> Pārāb ([[Hudûd el-âlem]]'de belirtildiğine göre) ya da Fāryāb (Pāryāb da denilir), "nehir yatağını değiştirerek sulanmış toprak" anlamında kullanılan yaygın bir yer adıdır.<ref>DANIEL BALLAND, "FĀRYĀB" in Encyclopedia Iranica [http://www.iranica.com/newsite/index.isc?Article=http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v9f4/v9f410.html]. excerpt: "Fāryāb (also Pāryāb), common Persian toponym meaning “lands irrigated by diversion of river water"</ref><ref>[http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-f1f713a319da41dc97d398057889ff2f-fa.html Dehkhoda Dictionary under "Parab"] excerpt: "پاراب . (اِ مرکب ) زراعتی که به آب چشمه و کاریز ورودخانه و مانند آن کنند مَسقوی . آبی . مقابل دیم" (translation: "Lands irrigated by diversion of river water, springs and [[qanat]]s.")</ref> 13. yüzyılda ise Farab, [[Seyhun]] kıyısındaki [[Otrar|Farab]] şehrinin adı olarak bilinir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.iranicaonline.org/articles/otrar | başlık = C. E. Bosworth, "OTRĀR" in Encyclopedia Iranica | yayıncı = Iranicaonline.org | tarih = 2002-07-20 Temmuz 2002| erişimtarihi = 2012-09-19 Eylül 2012| arşivurl = http://web.archive.org/web/20151211002622/http://www.iranicaonline.org/articles/otrar | arşivtarihi = 11 Aralık 2015}}</ref>
 
=== Etnik kökeni ===
Farabi'nin etnik kökenine ilişkin farklı görüşler vardır.<ref name="Iranica" /><ref>al-Fārābī. (2010). In Encyclopædia Britannica. Retrieved February 20, 2010, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/201680/al-Farabi</ref><ref name="bartholomew.stanford.edu">{{Web kaynağı | yazar = Lessons with Texts by Alfarabi | url = http://bartholomew.stanford.edu/authors/alfarabitext.html | başlık = D. Gutas, "AlFarabi" in Barthaolomew's World accessed Feb 18, 2010 | yayıncı = Bartholomew.stanford.edu | tarih = | erişimtarihi = 2012-09-19 Eylül 2012| arşivurl = http://web.archive.org/web/20150910100230/http://bartholomew.stanford.edu/authors/alfarabitext.html | arşivtarihi = 10 Eylül 2015}}</ref> [[Dimitri Gutas]]'a göre ''"[...] sonuç olarak, Farabi'nin etnik kökenini bulmaya çalışmak, bu konuda karar vermek için yeterli delil olmadığı için, yararsız bir çabadır."''<ref name="Iranica" /> David C. Reisman'a göre ''[...] bu biyografik olgular karanlıkta kalmış, önemli olmayan ayrıntılardır, ancak yine de Orta Çağ biyografi yazarlarının yaptığı gibi hayali öykülerle bezenmiş abartmalara veya modern yazarların yaptığı gibi eserlerinin uydurma yorumlarından yola çıkarak Farabi'nin etnik kimliği ve dinsel aidiyetine ilişkin bir çekişmeye girilmesine karşı durmalıyız.''"<ref>David C. Reisman, "Al-Farabi and the philosophical curriculum", in Peter Adamson, Richard C. Taylor, ''The Cambridge companion to Arabic philosophy'', Cambridge University Press, 2005. pp 53</ref> ''Oxford Encyclopaedia of African Thought'' 'a göre ise "''[...] Farabi'nin kökeni kendi yaşadığı dönemde veya 950'deki ölümünden kısa süre sonra kimse tarafından kayda geçirilmemiş olduğu için, onun etnik kökenine ve doğum yerine ilişkin kayıtların hepsi rivayetlere dayanmaktadır."''<ref>F. Abiola Irele/Biodun Jeyifo, "Farabi", in ''The Oxford Encyclopedia of African Thought'', Vol. 1, p. 379.</ref>
 
==== Fars kökeni teorisi ====
141. satır:
== Yöntemi ==
 
Farabi'nin düşünce sistemi, [[Aristoteles|Aristo]] mantığına dayanan akılcı bir metafizikti. Aristo'yu temel alarak onu [[Yeni Platonculuk]] ile birleştirmeye ve bunu da İslam inancı ile uzlaştırmaya çalışmıştır.<ref name="Ülken196768">{{Harvnb|Ülken|1967|p=68}}</ref> Bu uzlaştırmayı iki aşamada yapar. Önce Yunan kaynaklarını birbiriyle uzlaştırmaya çalışır. Bunun için [[İsagogia]], Esologia gibi kitaplardan yararlanır. Ardından Aristo ile Platon'u uzlaştırmaya çalışır. Daha sonra da sıra bilimle şeriatın uzlaştırılmasına gelir. Bu yüzden Farabi, birçok müslüman yorumcu tarafından, İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd ile birlikte Antik Yunan'daki [[Peritatetik okul|peritatiklere]] benzetilerek [[Meşşailik|Meşşai]] ve [[Akılcılık|akılcı]] olarak kabul edilir.<ref>Motahhari, Morteza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.166</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.muslimphilosophy.com/pd/d-22.htm | başlık = Dictionary of Islamic Philosophical Terms | yayıncı = Muslimphilosophy.com | tarih = | erişimtarihi =19 Eylül 2012-09-19 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150512053959/http://www.muslimphilosophy.com:80/pd/d-22.htm | arşivtarihi = 12 Mayıs 2015}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H002 | başlık = Aristotelianism in Islamic philosophy | yayıncı = Muslimphilosophy.com | tarih = | erişimtarihi =19 Eylül 2012-09-19 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150524004616/http://www.muslimphilosophy.com:80/ip/rep/H002 | arşivtarihi = 24 Mayıs 2015}}</ref> Helenizmin etkisinde kalan bütün filozoflar için bu uzlaştırma çabası bir dizi sorun yaratmıştır. Örneğin İbn-i Rüşd de [[hikmet]]le dini uzlaştırmaya çalıştırmıştır. Farabi'nin birçok hücuma uğramasının nedeni uzlaştırmaya çalıştığı fikirlerin birbirlerinden çok uzak olmasıdır.<ref name="Ülken196768"/> Örneğin Yunan felsefesindeki evrenin ezeli ve ebedi olması fikri ile İslamın yaratılmış alem fikrini birbiriyle uzlaştırmakta çok güçlüğe uğradı. Benzer şekilde din felsefesi ya da dinin insanların ürettiği bir felsefe olduğu fikri ile peygamberliğin
ilahi bir seçilme olduğu fikri arasında da bir uzlaştırma oldukça zordu. Farabi bu uzlaştırma düşüncesinden sadece siyaset konusunda vazgeçti ve bu alanda da Platon'a bağlı kalarak "Faziletli Şehir" düşüncesini savundu.<ref name="Ülken196768"/>
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Fârâbî" sayfasından alınmıştır