2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu: Revizyonlar arasındaki fark

[[Başkanlık sistemi]], 2005'te Adalet Bakanı [[Cemil Çiçek]] tarafından önerildi ve Başbakan [[Recep Tayyip Erdoğan|Erdoğan]] tarafından desteklendi.<ref>{{Web kaynağı|titlebaşlık=Gündem başkanlık tartışması|url=http://arsiv.ntv.com.tr/news/303471.asp|publisheryayıncı=[[NTV.com.tr]]|accessdateerişimtarihi=29 Ekim 2016|datetarih=3 Ocak 2005|arşivurl=http://web.archive.org/web/20151128170016/http://arsiv.ntv.com.tr:80/news/303471.asp|arşivtarihi=28 Kasım 2015}}</ref> Bu süre zarfından sonra başkanlık sistemine geçiş [[Adalet ve Kalkınma Partisi]] liderleri tarafından "yeni anayasa" ile birlikte birçok kez açık bir şekilde dile getirildi. Ekim 2016'da partinin Genel Başkan Yardımcısı [[Hayati Yazıcı]], Nisan 2017'nin değişiklik için referandum tarihi olacağını açıkladı.<ref>{{Haber kaynağı|titlebaşlık=AKP'den başkanlık açıklaması: Nisan ayında referanduma gidilebilir|url=http://www.birgun.net/haber-detay/akp-den-baskanlik-aciklamasi-nisan-ayinda-referanduma-gidilebilir-132029.html|gazete=[[BirGün]]|accessdateerişimtarihi=29 Ekim 2016|arşivurl=http://web.archive.org/web/20161029180116/http://www.birgun.net/haber-detay/akp-den-baskanlik-aciklamasi-nisan-ayinda-referanduma-gidilebilir-132029.html|arşivtarihi=29 Ekim 2016}}</ref> Kasım 2016'da AK Parti, getirmeyi istediği sistemin adının başkanlık sistemi değil cumhurbaşkanlığı sistemi adıyla anılacağını duyurdu.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.sabah.com.tr/gundem/2016/11/16/baskanlik-degil-cumhurbaskanligi|başlık=Başkanlık değil Cumhurbaşkanlığı|gazete=Sabah|ilk=Zübeyde|son=Yalçın|tarih=16 Kasım 2016|erişimtarihi=5 Şubat 2017}}</ref> Bunun üzerine değişiklik teklifinin destekçisi olan [[Türkiye'de medya#yandaş medya|hükûmete yakın medya]], kullanmakta olduğu başkanlık sistemi adını terk ederek cumhurbaşkanlığı sistemi adını kullanmaya başladı.<ref>AK Parti'nin "başkanlık sistemi" adı yerine "cumhurbaşkanlığı sistemi" adını kullanmaya başlamasına dair kaynaklar:

AK Parti'nin 316 milletvekili tarafından imzalandıktan sonra 21 maddelik anayasa değişiklik teklifi [[Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı]]na gönderildi ve daha sonra Meclis Anayasa Komisyonunda görüşmelere başlandı.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.aydinlik.com.tr/politika/2016-aralik/yeni-anayasa-teklifi-meclis-baskanligi-nda|titlebaşlık=Yeni anayasa teklifi Meclis Başkanlığı'nda|gazete=[[Aydınlık (gazete)|Aydınlık]]}}</ref> AK Parti milletvekili [[Mustafa Şentop]]'un başında olduğu komisyonun çalışmaları, planlanan tarihten bir ay önce, Aralık 2016'da, başladı. 25 üyesi bulunan Meclis Anayasa Komisyonundaki dağılım, partilerin meclisteki koltuk sayısı baz alınarak ortaya çıkmıştı ve 15 üye AK Parti'den, beş üye CHP'den, üç üye HDP'den ve iki üye MHP'dendi. Komisyonda çoğunluğa değişiklik teklifini öneren AK Parti sahip olduğu için basındaki eleştirmenler değişiklik paketinin görüşmelerinden hemen hemen hiç sürpriz beklemiyordu.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.amerikaninsesi.com/a/tbmm-anayasa-komisyonunda-gerilimli-gorusme/3651582.html|başlık=TBMM Anayasa Komisyonu'nda Gerilimli Görüşme|ajans=Amerika'nın Sesi|ilk=Yıldız|son=Yazıcıoğlu|tarih=26 Aralık 2016|erişimtarihi=3 Şubat 2017}}</ref> Görüşmeler sırasında yüksek olan gerginlik yüzünden zaman zaman milletvekilleri arasında fiziksel kavgalar yaşandı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/anayasa-komisyonunda-tartisma-1584254/|titlebaşlık=Anayasa Komisyonu'nda tansiyon yükseldi|gazete=Sözcü|tarih=24 Aralık 2016|erişimtarihi=3 Şubat 2017}}</ref>

Meclis Anayasa Komisyonu, önerilen tüm değişiklikleri meclis onayına sunmadan önce değiştirme veya reddetme yetkisine sahipti. Komisyon bazı önerilerde küçük değişiklikler yaptı, örneğin ilk taslakta 12 olarak geçen [[Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu]] üye sayısını 13 olarak değiştirdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://tr.sputniknews.com/turkiye/201612281026533126-cumhurbaskani-kararname-yetkisi/|titlebaşlık=Cumhurbaşkanının kararname yetkisi anayasa teklifinden çıkarıldı|ajans=[[Sputnik (haber ajansı)|Sputnik]]|arşivurl=http://web.archive.org/web/20161229152549/https://tr.sputniknews.com/turkiye/201612281026533126-cumhurbaskani-kararname-yetkisi/|arşivtarihi=29 Aralık 2016|erişimtarihi=3 Şubat 2017}}</ref> Önerilen 21 maddeden üç maddenin tekliften çıkarılmasına karar vererek önerilen madde sayısını 18'e düşürdü. Mecliste herhangi bir nedenle sandalyesi boşalan milletvekilinin yerine başka bir milletvekilinin geçmesini öngören "yedek milletvekilliği" statüsünü içeren beşinci öneri, komisyonun çalışma usulüne ilişkin tartışmalar eşliğinde değişiklik teklifinden çıkarıldı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.ntv.com.tr/turkiye/yedek-milletvekilligiiptal,61ptk2i0wU6sGCzlfHByYA|titlebaşlık=Yedek milletvekilliği iptal|tarih=27 Aralık 2016|yayımcı=NTV|ajans=AA|arşivengelli=evet|erişimtarihi=3 Şubat 2017}}</ref> AK Parti milletvekilleri, mecliste koltuk edinmeye çalışan kişiler tarafından tehdit edileceklerini ve can güvenliklerinin tehlikeye gireceğini belirtince değişiklik tekliften çıktı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://t24.com.tr/haber/yedek-milletvekilligi-iptal-oldu,379702|başlık='Yedek milletvekilliği' iptal oldu|yayımcı=[[T24]]|ilk=Hülya|son=Karabağlı|tarih=27 Aralık 2016|erişimtarihi=3 Şubat 2017|arşivurl=http://web.archive.org/web/20161228153201/http://t24.com.tr/haber/yedek-milletvekilligi-iptal-oldu,379702|arşivtarihi=28 Aralık 2016}}</ref> Beşinci maddeye ek olarak cumhurbaşkanına üst düzey kamu görevlileri atamalarına ilişkin usul ve esasları belirleme hakkına veren 14. madde ile cumhurbaşkanına merkezi idare kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarının kuruluş, görev, yetki ve sorumluklarını düzenleme hakkını veren 15. madde de reddedildi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.birgun.net/haber-detay/anayasa-teklifi-degisti-21-maddeden-ikisi-iptal-141183.html|titlebaşlık=Anayasa teklifi değişti: 21 maddeden ikisi iptal|gazete=BirGün|tarih=28 Aralık 2016|erişimtarihi=3 Şubat 2017|arşivurl=http://web.archive.org/web/20161229145903/http://www.birgun.net/haber-detay/anayasa-teklifi-degisti-21-maddeden-ikisi-iptal-141183.html|arşivtarihi=29 Aralık 2016}}</ref>

Değişiklik teklifi, özellikle [[güçler ayrılığı]] ilkesinin, hükûmetin denetlenebilirliğinin ve meclisin sorgulanabilirliğinin ortadan kaldırıldığı gerekçeleriyle muhalefet partilerinden ve sivil toplum örgütlerinin sert tepkilerine maruz kaldı. [[Kemal Gözler]] ve İbrahim Kaboğlu gibi anayasa profesörleri, değişikliklerin meclisi neredeyse tamamen güçsüz kılarak yasama, yürütme ve yargı güçlerini cumhurbaşkanının eline vereceğini belirtti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://t24.com.tr/haber/prof-kemal-gozler-elveda-kuvvetler-ayriligi-elveda-anayasa,379175|başlık=Prof. Kemal Gözler: Elveda kuvvetler ayrılığı, elveda anayasa|publisheryayıncı=T24|ilk=Kemal|son=Gözler|yazarbağı=Kemal Gözler|tarih=25 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2017|arşivurl=http://web.archive.org/web/20161227124645/https://t24.com.tr/haber/prof-kemal-gozler-elveda-kuvvetler-ayriligi-elveda-anayasa,379175|arşivtarihi=27 Aralık 2016}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/651187/Prof._Dr._Kaboglu__Padisahin_bile_partisi_yoktu.html|titlebaşlık=Prof. Dr. Kaboğlu: Padişahın bile partisi yoktu|gazete=Cumhuriyet|ilk=Hilal|son=Köse|tarih=26 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2017}}</ref> 4 Aralık 2016'da [[Atatürkçü Düşünce Derneği]], Birleşik Kamu İş Konfederasyonu ve [[Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği]] (ÇYDD) tarafından anayasa değişikliğine karşı Ankara'da düzenlenecek olan miting [[Ankara Valiliği]] tarafından yasaklandı; bunun üzerine adı geçen oluşumlar tarafından yapılan yürüyüşte başkanlık sisteminin laik ve demokratik hukuk devleti değerlerini tehdit ettiği belirtilerek değişiklik teklifinin iptali çağrısı yapıldı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/baskanlik-sistemine-karsi-binler-anitkabire-akin-etti-1546474/|başlık=Başkanlık sistemine karşı binler Anıtkabir'e akın etti|gazete=Sözcü|yer=Ankara|tarih=5 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2017}}</ref>

İlk başta değişiklik teklifi, AK Parti'nin anayasa planlarını uzun zamandır eleştiren ana muhalefetteki CHP'den karışık geri dönüşler aldı. Teklif kamuoyuna duyurulduktan ve 10 Aralık'ta meclise teslim edildikten sonra Başbakan Binali Yıldırım, teklifteki beş maddenin CHP'nin tarafından onaylandığını bildirdi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.karar.com/guncel-haberler/yildirimdan-teklifin-tbmmye-sunulmasi-sonrasi-ilk-aciklama-21-maddenin-18i-esas-madde-333976|başlık=Yıldırım'dan teklifin TBMM'ye sunulması sonrası ilk açıklama: 21 maddenin 18'i esas madde|gazete=[[Karar (gazete)|Karar]]|tarih=10 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2017}}</ref> Buna karşılık CHP'den olumsuz değerlendirmeler geldi; Parti Sözcüsü [[Selin Sayek Böke]], değişikliklerin esasında bir "[[Sultan|padişahlık]] teklifi" olduğunu savundu.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://tr.sputniknews.com/politika/201612111026258592-chp-selin-sayek-boke-anayasa-teklifi/|titlebaşlık=CHP'li Böke: Meclis'e sunulan padişahlık teklifidir|ajans=Sputnik|tarih=11 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2016}}</ref> CHP Grup Başkanvekili [[Levent Gök]], değişikliklerin ülkedeki "140 yıllık parlamenter sisteme ve demokrasiye ağır bir darbe indirileceğini" belirtti.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.hurriyet.com.tr/chpden-anayasa-teklifine-iliskin-ilk-aciklama-40303012|titlebaşlık=CHP'den anayasa teklifine ilişkin ilk açıklama|gazete=Hürriyet|ajans=DHA|ilk=Nursima|son=Keskin|yer=Ankara|tarih=10 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2016}}</ref> Partinin diğer bir Grup Başkanvekili [[Özgür Özel]] ise bakanların meclis tarafından sorgulanmasını imkânsızlaştırdığına ve meclisi güçsüz bir hâle getirdiğine dikkat çektiği teklifin bir "rejim değişikliği" olduğunu söyledi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cumhuriyet.com.tr/video/video_haber/649071/CHP_li_Ozgur_Ozel_den_baskanlik_karsiti__kefenli_hodri_meydan__konusmasi.html|titlebaşlık=CHP'li Özgür Özel'den başkanlık karşıtı 'kefenli hodri meydan' konuşması|gazete=Cumhuriyet|tarih=22 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2016}}</ref> CHP milletvekili [[Selina Doğan]], [[popülizm]]in bir sonucu olarak gördüğü değişiklik teklifinin "hem Avrupa'nın hem de diğer medeni dünyanın değerleriyle örtüşmediğini" ve bu yüzden [[Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik süreci]]ni bitirebileceğini dile getirdi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.agos.com.tr/tr/yazi/17340/selina-dogan-bu-teklif-yasalasirsa-ab-sureci-resmen-biter|başlık=Selina Doğan: Bu teklif yasalaşırsa AB süreci resmen biter|gazete=Agos|tarih=28 Aralık 2016|erişimtarihi=27 Ocak 2016}}</ref> Yine CHP'den bir diğer vekil [[Cemal Okan Yüksel]] ise teklifteki altı maddenin "[[Suriye]] lideri [[Beşşar Esad|Esad]]'ın anayasasından bire bir alındığını" ve yerli bir anayasa değişikliği olmadığını öne sürdü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.birgun.net/haber-detay/chp-li-yuksel-esad-in-anayasasinin-aynisi-getiriliyor-142349.html|başlık=CHP'li Yüksel: Esad'ın anayasasının aynısı getiriliyor|gazete=BirGün|tarih=7 Ocak 2017|erişimtarihi=27 Ocak 2017}}</ref>

Başta Devlet Bahçeli olmak üzere MHP'nin parti yönetimi anayasa değişiklik teklifini açıkça desteklese de, hem anayasa değişikliğinin kendisi hem de partinin teklif için AK Parti ile görüşmeler yapması partinin tabanı olan [[Ülkücülük|ülkücülerin]] ezici çoğunluğu tarafından olumsuz bir şekilde karşılandı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.yenicaggazetesi.com.tr/yeni-anayasa-teklifi-ulkuculeri-ayaga-kaldirdi-152555h.htm|titlebaşlık=Yeni Anayasa teklifi Ülkücüleri ayağa kaldırdı|gazete=Yeniçağ|tarih=10 Aralık 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> AK Parti'ye sıkıntı yaşadığı tartışmalı durumlarda bugüne kadar destek veren ve bu sebeple hem diğer partilerden hem de kendi içinden AK Parti'nin "arka bahçesi", "can simidi" ve "yedek lastiği" olduğu yönündeki eleştirilere maruz kalan MHP'nin anayasa değişikliği teklifine de destek vermesi partiyi ikiye böldü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.yeniasya.com.tr/politika/meral-aksener-mhp-yi-akp-nin-ve-sarayin-arka-bahcesi-yaptirmayacagiz_397080|başlık=Meral Akşener: MHP'yi, AKP'nin ve sarayın arka bahçesi yaptırmayacağız!|gazete=[[Yeni Asya]]|tarih=15 Mayıs 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.milliyet.com.tr/chp-li-gok-mhp-akp-ye-can-simidi/siyaset/detay/2206328/default.htm|titlebaşlık=CHP'li Gök: MHP, AKP'ye can simidi olmuş|gazete=Milliyet|tarih=8 Mart 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.diken.com.tr/chpnin-sarayin-yedek-lastigi-sozlerine-mhpden-yanit-pkknin-don-lastigi/|titlebaşlık=CHP'nin ‘Saray’ın yedek lastiği’ sözlerine MHP'den yanıt: PKK'nın don lastiği|gazete=Diken|datetarih=14 Ekim 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> 24 Ekim'de MHP'nin 39 milletvekilinden beşi bir açıklama yaparak partilerinin duruşunun aksine anayasa değişikliğine karşı olduklarını ilan etti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.ntv.com.tr/turkiye/mhpli-5-milletvekili-baskanlik-teklifine-hayir-diyecek,kYMnwxBvGEaajwVqNBFFJA|titlebaşlık=MHP'li 5 milletvekili 'başkanlık' teklifine 'hayır' diyecek|datetarih=24 Ekim 2016|publisheryayıncı=NTV.com.tr|erişimtarihi=28 Ocak 2017|arşivengelli=evet}}</ref> Genel başkanlık için Bahçeli'nin rakibi olan ve teklife karşı çıktığını açıklayan [[Ümit Özdağ]], Kasım'da partiden ihraç edildi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.haberturk.com/gundem/haber/1324638-mhpden-ihrac-edilen-umit-ozdag-konustu|titlebaşlık=MHP'den ihraç edilen Ümit Özdağ konuştu|gazete=Habertürk|tarih=16 Kasım 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> Anket kuruluşu Gezici, Aralık'ta yaptığı bir ankete göre MHP seçmeninin üçte ikisinin değişiklik teklifine karşı olduğunu ve diğer partiler arasında en çok kararsız seçmen kitlesini oluşturduğunu öne sürdü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/yeni-anayasa-anketinden-cok-konusulacak-sonuclar-1590584/|titlebaşlık=Yeni Anayasa anketinden çok konuşulacak sonuçlar|gazete=Sözcü|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> 27 Aralık'ta MHP milletvekili [[Kadir Koçdemir]] de teklife karşı olduğunu açıkça duyurdu.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/mhpli-vekil-kocdemirden-yeni-anayasa-cikisi-1587743/|başlık=MHP’li vekil Koçdemir’den yeni anayasa çıkışı|gazete=Sözcü|tarih=27 Aralık 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref>

Değişiklik teklifi yayımlandıktan sonra HDP sözcüsü [[Ayhan Bilgen]], içeriğin anti-demokratik olduğunu ve yargı bağımsızlığı ilkesine ters düştüğünü belirterek eleştirilerini sundu. Teklifin mevcut anayasa ihlallerini hukuki bir zemine oturtmaya çalıştığını iddia eden Bilgen, bu teklifle birlikte kanun ve hukuk sınırları olmaksızın "kararname" ülkenin yönetileceğini ve bunun yargı tarafından da denetlenemeyeceğini söyledi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.haberturk.com/gundem/haber/1335019-hdpden-yeni-anayasa-teklifi-aciklamasi|titlebaşlık=HDP'den yeni anayasa teklifi açıklaması|gazete=Habertürk|tarih=10 Aralık 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> Ancak 18 Aralık'ta HDP milletvekili [[Kadri Yıldırım]]'ın Türkiye Kürtlerine "üniter yapı içerisinde bir statü" verilmesi ve [[Kürtçe]] anadilde eğitim hakkının tanınması durumlarında değişiklik teklifini reddetmek için bir gerekçe olmadığına dair açıklaması tekrar basına yansıdı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/647436/HDP_li_Yildirim_dan_baskanlik_sistemi_icin_iki_sart.html|titlebaşlık=HDP'li Yıldırım'dan başkanlık sistemi için iki şart|gazete=Cumhuriyet|tarih=18 Aralık 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> Bunun üzerine HDP'nin AK Parti tarafından yapılan değişiklikleri destekleyebileceği yönündeki spekülasyonlar oluştu; ''[[Sözcü (gazete)|Sözcü]]''{{'}}den [[Can Ataklı]], MHP desteğinin AK Parti için daha önemli olduğu ve bu yüzden AK Parti'nin MHP tarafından desteklenmeyecek olan HDP iş birliğine teşebbüs etmeyeceğini yazdı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.sozcu.com.tr/2016/yazarlar/can-atakli/baskanlik-sistemine-hdp-bombasi-1575649/|titlebaşlık=Başkanlık sistemine HDP bombası|gazete=Sözcü|ilk=Can|son=Ataklı|yazarbağı=Can Ataklı|tarih=20 Aralık 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref> 21 Aralık'ta CHP ve HDP'nin değişiklik teklifinin mevcut anayasaya aykırı olduğuna dair meclise verdiği önergeler reddedildi.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://tr.sputniknews.com/turkiye/201612211026421091-chp-hdp-anayasa/|titlebaşlık=CHP ve HDP'nin 'değişiklik teklifi Anayasa'ya aykırı' önergeleri kabul edilmedi|ajans=Sputnik|tarih=21 Aralık 2016|erişimtarihi=28 Ocak 2017}}</ref>

| <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.facebook.com/388497761197207/photos/a.388500281196955.85149.388497761197207/1326108047436169/ | başlık = TÜRKİYE CUMHURİYET'İNİN BÖLÜNMEZ... - Ayyildiz Partisi Genel Merkezi | yayımcı = [[Facebook]] | tarih = 2017-01-25 Ocak 2017| arşivurl = http://web.archive.org/web/20170305160213/https://www.facebook.com/388497761197207/photos/a.388500281196955.85149.388497761197207/1326108047436169/ | arşivtarihi = 5 Mart 2017}}</ref>