Ardanuç: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
38. satır:
== Tarih ==
[[Çoruh Nehri]]'nin bir kolu olan Cehennem Deresi kıyısında yer alan Ardanuç, İsa’dan önce de bir yerleşim yeriydi. Temel olarak tarihsel Gürcistan toprakları üzerinde kurulmuş olan [[Kolhis|Kolheti]] ve [[İberya Krallığı|İberia]] krallıklarının sınırları içinde yer alıyordu.<ref>İ. Cavahişvili-N. BerdzeniŞvili-S. Canaşia, ''Gürcistan Tarihi - Eski Çağlardan XIX. Yüzyılın Başlarına Kadar'', Tiflis, 1943, s. 45-48.</ref> Bununla birlikte, klasik kronolojiyle bölge tarihini aktaran kaynaklara göre, bulunduğu yer itibarıyla Ardanuç İÖ 9. yüzyıldan itibaren [[Urartu]] sınırları içindeyken, İÖ 7. yüzyılda [[Kimmerler]] ve [[İskitler]] tarafından yağmalandı.<ref>Özhan Öztürk, Karadeniz-Ansiklopedik Sözlük, 2005, 1. Cilt, s. 93, ISBN 9789756121009.</ref> Yakın zamanlarda siyasal kaygılarla kaleme alınmış kitap ve makalelerde, Kimmer ve İskitlerin Türk olduğu, o dönemde [[Tao-Klarceti]]’ye yerleştikleri ve günümüzde bu bölgenin nüfusunun “Kimmer Türkü” ya da “İskit Türkü” olduğu ileri sürülmüştür. Bir başka yaklaşım ise 13. yüzyılda bu bölgeye Kıpçakların yerleşmiş olduğuna ve Ardanuç’un da içinde yer aldığı bölgenin “Kıpçak Türk” nüfusyla meskun olduğu iddia edilmektedir.<ref>{{Haber kaynağı |title=İbrahim Tellioğlu, Karadeniz Kıpçajları|url=http://www.karam.org.tr/Makaleler/1774829361_05-İbrahim%20TELLİOĞLU.pdf|date =22 Eylül 2019}}</ref> Ne var ki benzer savlara eski yazılı kaynaklar da rastlanmamaktadır.
Antik çağ yazılı kaynaklarda Ardanuç adına rastlanmaz. Ancak Yunan matematikçi ve coğrafyacı Klaudios [[Ptolemaios]]’un İS. 2. yüzyılda [[İberya Krallığı|İberia Krallığı]] kenti olarak sözünü ettiği ''Artanissa'''nın Ardanuç olduğu sanılır.<ref>Taner Artvinli, ''Artvin Yer Adları Sözlüğü'', 2013, s. 58, ISBN 9786055708856.</ref> Daha geç dönemde birkaç Gürcüce kaynakta, bugünkü Ardanuç’a kaynaklık eden Artanuci adına rastlanır. ''[[Kartlis Tshovreba]]''’nın yazarlarından biri olan tarihçi [[Cuanşeri]] Ardanuç’tan “Klarceti’nin ortasında yer alan köy” olarak söz etmiştir.<ref>Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, ''XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları'' (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 26, ISBN 9789941485244.</ref>
Ardanuç’un da içinde yer aldığı [[Klarceti]] bölgesinin en eski merkezi [[Tuharisi]]’ydi. 5. yüzyılın sonlarında Klarceti prensleri (''eristavi'') ikametgâhını Tuharisi’den Ardanuç’a taşıdı. Gürcü tarihçi Cuanşeri’ye göre Gürcü kralı [[Vahtang Gorgasali]] Ardanuç’u gördü, burayı beğenip merkez olarak seçti ve süt kardeşi Artavazi'yi buranın prensi olarak atadı. Ondan burada bir kale inşa etmesini istedi.<ref>{{Haber kaynağı |title=''"Kartlis Tshovreba" (Gürcüce)|url= http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/cauc/ageo/kcx1/kcx1.htm?kcx1048.htm|date =22 Eylül 2019}}</ref> Ancak bazı kaynaklarda zaten var olan kalenin [[Vahtang Gorgasali]] tarafından ihya edildiği belirtilir.
[[Ardanuç Kalesi]] 8. yüzyılda terk edilmiş olmalı ki Gürcü kralı [[I. Aşot]] 810’larda yeniden ayağa kaldırdı. Bazı kaynaklara göre Ardanuç Kalesi Emevi halifesi II. Mervan tarafından (688-750) kuşatılmış ve tahrip edilmişti. Bundan dolayı I. Aşot hem kaleyi hem de kenti yeniden kurmuştur. Bu tarihten sonra Ardanuç Aşot’un vârislerinin merkezi haline geldi ve şehir konumu sayesinde hızla gelişip önemli ticaret merkezlerinden biri haline geldi.
Ardanuç, 9. yüzyılın sonunda I. Aşot’un büyük kardeşi Adarnase’nin vârislerine geçti ve ailenin üyeleri “Ardanuçlu” olarak anılmaya başladı. Bu unvanı alan il kişi de Sumbat Dampali (ö. 889) oldu. Sumbat’tan sonra Ardanuç’u Bagrat Dampali (889-909) ve Bagrat Dampali’nin oğlu Gurgen (909-923) idare ettiler. Gurgen’in oğlu olmadığı için Ardanuç kardeşi Aşot’a geçti, ama Aşot’un damadı Gurgen kentin ortak yöneticisi oldu. Damadından korkusuna Aşot Ardanuç’u [[Bizans]] imparatoruna verdi ve Bizans askerleri kaleye yerleşti. Bu olay [[Bagrationi hanedanı|Bagrationiler]]in tepkisine yol açınca Bizans imparatoru kenti Aşot’a iade etti. Fakat kısa süre sonra damadı Gurgen kaleyi ele geçirdi. 941’de Gurgen ölünce, kale Aşot’un kızı olan karısına kaldı. Fakat [[Bagrationi hanedanı|Bagrationiler]] kalenin kadına geçmesini kabul edilemez bulup Ardanuç'u Aşot’un kuzeni prensler prensi Sumbat’a (ö. 998) verdiler. 1010 yılında Gürcistan kralı [[III. Bagrat]] kaleyi vârislerinden tamamen alıp kendi egemenliğine kattı.<ref>{{Haber kaynağı |title= Artanuci (Gürcüce) |url=http://www.dzeglebi.ge/dzeglebi/a/artanuji.html|date =22 Eylül 2019}}</ref> Bu tarihten sonra Ardanuç siyasi açıdan önemini kaybetti, ama önemli kentlerden biri olma özelliğini korudu.
[[Kurucu Davit]]’in vakanüvisin anlatımına göre, 1080 yılında, Gürcü kralı [[II. Giorgi]]’yi mağlup eden [[Büyük Selçuklular]] kenti ele geçirip yaktılar. 13. yüzyıldan sonra Gürcü [[Samtshe-Saatabago|Samtshe atabegleri]]nin yönetiminde olan Ardanuç’u Erzurum beylerbeyi [[İskender Paşa]] 1551’de [[II. Kaihosro]]’nun elinden aldı. Böylece kale ve şehir Osmanlı yönetimine geçmiş oldu. İskender Paşa, büyük bir olasılıkla eski bir kiliseyi yıktırmış ve bu kilisenin taşlarını da kullanarak 1553’te hizmete giren İskender Paşa Camisi’ni inşa ettirmiştir. Gürcüce yazıtı olan kiliseye ait taş bugün de caminin duvarındadır.
Osmanlılar [[Tao-Klarceti]] bölgesini tamamen ele geçirince bu topraklarda [[Çıldır Eyaleti]]’ni kurdular. Ardanuç bu eyaletin livalarından biri haline geldi.<ref>''Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732'' (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis 1979, s. 100 ve diğer sayfalar.</ref> Bu sırada Ardanuç’un nüfusu büyük bölümü Gürcülerden oluşuyordu. 17-18. yüzyıllarda Gürcülerin çoğunluğu Müslüman oldu. Küçük bir kısmı da Katolikliğe geçti. Bu arada Ardanuç’a Katolik Ermeniler yerleştirildi. 19. yüzyılın ortalarında Katolikler kent nüfusunun çoğunluğunu oluşturuyordu.<ref>{{Haber kaynağı |title= Artanuci (Gürcüce) |url=http://www.dzeglebi.ge/dzeglebi/a/artanuji.html|date =22 Eylül 2019}}</ref>
Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Ardanuç, Osmanlıların [[1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı]]’nda yenilmesinin ardından [[Rusya İmparatorluğu]]’na katıldı. 1910 Rus kayıtlarına göre Ardanuç, Artvin ilinin (''[[okrug]]'') Ardanuç ilçesinde (''uçastka'') bir köydü. Nüfusun çoğunluğu Ermenilerden oluşuyordu.<ref>Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, ''XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları'', 2019, Tiflis, s. 31, ISBN 9789941485244.</ref> [[Birinci Dünya Savaşı]] sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Ardanuç, 1918-1921 arasında bağımsız olan [[Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti|Gürcistan]] sınırları içinde yer aldı. 1921’de [[Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali]] sırasında [[Ankara Hükümeti]]’nin Gürcistan hükümetine 23 Şubat 1921’de verdiği nota doğrultusunda Gürcü birlikleri bölgeden çekildi. Türk birlikleri genel bir harekâtla [[Tao-Klarceti]] bölgesinin büyük kısmını (Artvin ve Ardahan) ile [[Batum]]’u işgal etti.<ref>Mustafa Kemal Atatürk, ''Nutuk'', İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.</ref> Ancak Türk birlikleri [[Giorgi Mazniaşvili]] komutasındaki Gürcü ordusu tarafından Batum’dan çıkarıldı ve sadece, Ardanuç’un da içinde yer aldığı [[Artvin]] ve [[Ardahan]] bölgeleri Türkiye sınırları içinde kaldı.
== Coğrafya ==
| |||