Yamnaya kültürü: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
YBot (mesaj | katkılar)
k Şablon güncelleme
düzeltme AWB ile
1. satır:
[[Dosya:Map Corded Ware culture-en.svg|thumb|400px|Kültürün dağılımı M.Ö. 3300–2600]]
{{Hint-Avrupa konuları}}
'''Yamnaya kültürü''' ({{Dil|ru|Ямная культура|lit=pit culture|translit=Yamnaya kultura|dil_adı=e}}) veya '''Yamna kültürü''' ({{Dil|uk|Ямна культура|translit=Yamna kultura|dil_adı=e}}) geç [[Bakır Çağı]]'ndan erken [[Tunç Çağı]]'na kadar var olmuş, [[Ural Nehri]], [[Dinyester]] ve Güney Bug arasındaki bölgelerde yaşamış halkların oluşturduğu bir arkeolojik kültür. Arkeolojik mezar kazılarınca bulunanan mezarların çukur şeklinde odalardan oluşmasından dolayı '''Çukur Mezar kültürü''' (Pit Grave) ve '''Aşıboyası Mezar kültürü''' (Ochre Grave) olarak da adlandırılan kültür M.Ö. 3300 ve 2600 yılları arasında var olmuştur.{{sfnKdş|Morgunova & Khokhlova 2013}}
 
Yamna kültürünün üyelerinin büyük ihtimalle Mal'ta–Buret' kültürü kökenli Doğu Avrupa avcı-toplayıcılarıyla [[Kafkasya]]'da bulunana avcı toplayıcı gruplarınının karışması sonucu oluştuğu tahmin edilmektedir.<ref group=web name="bbcnov16"/> Kültür aynı zamanda [[Afanasiyevo kültürü]]ne de çok benzemektedir.
 
Kültür geç Neolitik Çağ'da ortaya çıkmış ve [[Avrupa]] ve [[Asya]]'ya yayılmış [[Corded Ware]], [[Beaker kültürü|Bell Beaker]], [[Sintashta kültürü|Sintashta]], [[Andronovo kültürü|Andronovo]] ve [[Srubna kültürü|Srubna kültürlerine]] çok benzemektedir. Bu kültürler ortak olarak at kullanımı, gömü şekilleri ve [[göçebelik]] üzerine kurulu ekonomi gibi özellikler göstermektelerdir. Genetik çalışmalar da bu toplumların soysal olarak büyük açıdan bozkır kökenli olduklarını göstermektedir.{{sfnKdş|Haak|2015}}{{sfnKdş|Mathieson|2015}}<ref>http://www.sciencemag.org/news/2015/06/nomadic-herders-left-strong-genetic-mark-europeans-and-asians</ref>
 
Yamna kültürü genellikle geç [[Proto-Hint-Avrupalılar]] ile ilişkilendirilir ve bölgenin [[Kurgan hipotezi]]nce de [[Proto-Hint-Avrupa dili]]'nin anayurdu (Urheimat) olduğu düşünülmektedir.
13. satır:
[[Dosya:Yamna culture tomb.jpg|thumb|200px|Yamna kültürüne ait bir çukur mezar]]
 
Yamna kültürü M.Ö. 3300-2600 arasında Don-Volga bölgesinde var olmuştur<ref>{{Dergi kaynağı|publisher=University of Arizona|magazine=Radiocarbon|volume=55|number=2–3|year=2013|last=Morgunova|first=Nina|title=Chronology and Periodization of the Pit-Grave Culture in the Area Between the Volga and Ural Rivers Based on 14C Dating and Paleopedological Research|url=https://journals.uair.arizona.edu/index.php/radiocarbon/article/view/16087}}</ref>{{sfnKdş|Anthony|2007|p=300}} ve Don kökenli [[Repin kültürü]] ve Volga kökenli [[Khvalynsk kültürü]]ne devam niteliği taşımaktadır.{{sfnKdş|Anthony|2007|p=275}} Bu iki kültürün geç dönemleri arasında yapılmış seramikler ile erken Yamna kültürünün ürettiği seramikler neredeyse ayırt edilemez derece benzerlik göstermektedir.{{sfnKdş|Anthony|2007|p=274–277, 317–320}}
 
Antropolog David Anthony'ye göre erken Yamna kültürü [[Pontus stepleri]]nde MÖ. 4000 ve 3200 yılları arasında hızlı bir şekilde yayılış göstermiştir.{{sfnKdş|Anthony|2007|p=321}} Bu yayılma aynı zamanda geç Hint-Avrupa kavimlerinin ve dillerinin bu bölgede yayılmasını sağlamıştır.{{sfnKdş|Anthony|2007|pp=301–302}} Antropolog aynı zamanda Yamna kültürünün arkeolojik kalıntılarca göçebeliğin getirdiği daha büyük sürüleri yönetmek gibi ihtiyaçların sonucunda oluşmuş sosyal ve politik yapılara sahip olduklarını yazmıştır.{{sfnKdş|Anthony|2007|p=303}} Pavel Dolukhanov'a göreyse Yamna kültürünün yükselişi [[Tunç Çağı]] toplumlarındaki sosyal gelişimi göstermektedir. Arekolog bu yükselişi toplumsal katmanlaşma ve şeflik gibi ilk kabilesel sosyo-politik yapılarının oluşmasına bağlamış ve bunun sonucunda heterojen gruplar arasında sosyal ve kültürel temasların artmış olduğunu belirtmiştir.{{sfnKdş|Dolukhanov|1996|p=94}}
 
Kültür batıda [[Katakomb kültürü]] (MÖ. 2800–2200), doğuda ise Volga civarında [[Poltavka kültürü]] (MÖ. 2700–2100) tarafından devam ettirilmiş, bu iki kültür ise MÖ. 18.-12. yüzyılları arasında yerlerini [[Srubna kültürü]]ne bırakmışlardır.
22. satır:
[[Dosya:R1a-map.JPG|thumb|250px|R1a haplogrubunun günümüzdeki dağılımı]]
 
Moleküler antropologlar olan Jones ve Haak'ın çalışmalarına gore otozomal DNA sonuçları Yamna halkının kökenleri Mal'ta–Buret' kültürüne ve Sibirya'ya dayanan Doğu Avrupa avcı-toplayıcıları{{sfnKdş|Haak|2015}} ve Kafkasya avcı-toplayıcıları denilen iki farklı avcı-toplayıcı grubunun bir karışımı olduğunu ortaya koymuştur.{{sfnKdş|Jones|2015}}<ref group=web name="bbcnov16"/> Bu iki grubunda Yamnaya kültürü üzerinde yaklaşık yarı yarıya oranda genetik etkiler bırakmış oldukları düşünülmektedir.{{sfnKdş|Mathieson|2015}}<ref group=web name="bbcnov16"/>
 
[[Cambridge Üniversitesi]]'nden Antropolog olan ve Jones ve Haak'ın çalışmalarında yer almış Andrea Manica Yamnalar hakkında şunu söylemiştir: