Türkiye cumhurbaşkanı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
1. satır:
{{Siyasi makam bilgi kutusu
|makam = Türkiye Cumhuriyeti<br>
|yerliadı =
|bayrak = Emblem of the President of Turkey.png
10. satır:
|forsbaşlık = [[Cumhurbaşkanlığı forsu]]
|birim = Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı
|üyelik = [[Bakanlar Kurulu (Türkiye)|
|resim = Recep Tayyip
|resimbüyüklüğü = 200px
|başlık =
40. satır:
|website = {{URL|http://www.tccb.gov.tr}}
}}
{{Türkiye siyaseti}}
[[Dosya:President Recep Tayyip Erdoğan.jpg|küçükresim|Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı makamında]]
'''Türkiye cumhurbaşkanı''', [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]] [[devlet]]inin ve [[Hükûmet başkanı|hükûmetinin]] [[Devlet başkanı|başıdır]]. Bu vasıfla Türkiye Cumhuriyeti'nin ve [[Türk vatandaşı|vatandaşlarının]] birliğini temsil eden cumhurbaşkanı, [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası]]'nın uygulanmasını ve devlet kurumlarının uyum içinde çalışmasını gözetir.<ref name=":0">[https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa82.htm Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 17863 Mükerrer, 9 Kasım 1982]</ref> Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri, anayasanın 104'üncü maddesinde düzenlenmiştir.
Cumhurbaşkanlığı makamı, 29 Ekim 1923'te [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|cumhuriyetin ilanıyla]] kuruldu. Aynı gün yapılan oylamada [[Mustafa Kemal Atatürk]] oy birliğiyle ilk "[[Cumhurbaşkanı|reis-i cumhur]]" seçildi. Bu tarihten 29 Ağustos 2007 tarihine kadar, [[Kenan Evren]] dışındaki tüm cumhurbaşkanları [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] tarafından seçildi. [[27 Mayıs Darbesi]] sonrası [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)|1961 Anayasası]] ile cumhurbaşkanı olan kişinin partisi ile olan ilişiğinin kesilmesine karar verildi ve "partiler üstü cumhurbaşkanlığı" dönemi başladı.<ref>http://www.yenisafak.com/yazarlar/aydinunal/partili-cumhurbaskani-2035932</ref> [[12 Eylül 1980 askeri darbesi]]nin ardından devlet başkanı ve [[Millî Güvenlik Konseyi]] başkanı sıfatlarıyla ülkeyi yönetmekte olan Evren, [[1982 Anayasası]]'nın birinci geçici maddesi gereği anayasanın halk oylamasıyla kabul edildiği 7 Kasım 1982 tarihinde cumhurbaşkanlığına getirildi. [[2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|2007 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle]] cumhurbaşkanının genel oyla seçilmesine karar verildi,<ref>5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 26554, 6 Mayıs 2007</ref> bu değişikliğin ardından yapılan 10 Ağustos 2014 tarihli ilk seçimlerde [[Recep Tayyip Erdoğan]] halk tarafından cumhurbaşkanı seçildi.<ref>{{haber kaynağı |başlık= Türkiye'nin 12. Cumhurbaşkanı Erdoğan|yazar= |url= http://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/08/140810_cumhurbaskanligi_secim|gazete= BBC Türkçe|tarih= 11 Ağustos 2014|erişimtarihi=17 Eylül 2016}}</ref> Erdoğan, 28 Ağustos 2014'ten beri Türkiye Cumhuriyeti'nin 12'nci cumhurbaşkanı olarak görevini sürdürmektedir.
== Teşkilat Yapısı ==▼
Cumhurbaşkanı, ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi adına, meclisin manevi varlığının ayrılmaz bir parçası olan [[Türkiye Cumhuriyeti Başkomutanı|başkomutanlığı]] temsil etmektedir. Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığı görevi, olası bir savaş hâlinde cumhurbaşkanı adına [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|genelkurmay başkanı]] tarafından yerine getirilir. Cumhurbaşkanınca atanan genelkurmay başkanı, barış zamanında da [[Türk Silahlı Kuvvetleri|silahlı kuvvetlerin]] komutanlığını yürütür.<ref name=":0" />
29 Ekim 2014 itibarıyla cumhurbaşkanının resmî konutu [[Atatürk Orman Çiftliği]]'nde bulunan [[Cumhurbaşkanlığı Sarayı (Türkiye)|Cumhurbaşkanlığı Sarayı]]'dır. Daha önce bu amaçla [[Çankaya Köşkü]] kullanılmaktaydı.
== Nitelikleri ==
Cumhurbaşkanının nitelikleri anayasanın 101. maddesinde düzenlenmiştir. Bu nitelikler şunlardır:
* Kırk yaşını doldurmuş olmak
* [[Yükseköğrenim]] mezunu olmak
* [[Milletvekili]] seçilebilme yeterliliğine sahip bir [[Türk vatandaşı]] olmak.
Bir kişi en az yirmi milletvekili ile oluşan siyasi parti grupları, en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı tek başına ya da birlikte hesaplandığında yüzde beşi geçen siyasi partiler veya yüz bin seçmen tarafından cumhurbaşkanlığına aday gösterilebilir.<ref name=":0" />
Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır ve bir kişi en fazla iki kez seçilebilir.<ref name=":0" />
== Seçim ==
Cumhurbaşkanının seçimi anayasanın 102. maddesinde düzenlenmiştir. Seçim, mevcut cumhurbaşkanının görev süresi dolmadan önceki altmış gün içinde; makamın herhangi bir sebeple boşalması hâlindeyse boşalmayı takip eden altmış gün içinde tamamlanır. Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilmiş olur. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış bulunan iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin ölümü veya seçilme yeterliğini kaybetmesi hâlinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması hâlinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların çoğunluğunu aldığı takdirde cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
Yeni cumhurbaşkanı göreve başlayana kadar, görev süresi dolan cumhurbaşkanının görevi devam eder. Cumhurbaşkanlığı seçimine ilişkin [[usûl]] ve esaslar kanunla düzenlenir.<ref name=":0" />
== Ant içmesi ==
Anayasanın 103. maddesine göre cumhurbaşkanı, görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde aşağıdaki şekilde ant içer:<ref name=":0" />
{{Alıntı|Cumhurbaşkanı sıfatıyla, devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; anayasaya, hukukun üstünlüğüne, demokrasiye, Atatürk ilke ve inkılaplarına ve laik cumhuriyet ilkesine bağlı kalacağıma; milletin huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerinden yararlanması ülküsünden ayrılmayacağıma; Türkiye Cumhuriyeti'nin şan ve şerefini korumak, yüceltmek ve üzerime aldığım görevi tarafsızlıkla yerine getirmek için bütün gücümle çalışacağıma büyük Türk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve şerefim üzerine and içerim.}}
== Görev ve yetkileri ==
Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri anayasanın 104. maddesinde düzenlenmiştir.
=== Yasamaya ilişkin görev ve yetkileri ===
* Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapmak, Türkiye Büyük Millet Meclisini gerektiğinde toplantıya çağırmak
* Yasaları yayımlamak
* Yasaları yeniden görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek
* Anayasa değişikliklerine ilişkin yasaları gerekli gördüğü takdirde [[Referandum|halk oylamasına]] sunmak
* Yasaların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü'nün tümünün ya da belirli kısımlarının anayasaya biçim ya da esas yönünden aykırı olduğu gerekçesi ile [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi|Anayasa Mahkemesi]]'nde iptal davası açmak
* Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek
* Uluslararası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak
=== Yürütmeye ilişkin görev ve yetkileri ===
* Cumhurbaşkanı yardımcılarını ve bakanları atamak ve görevlerine son vermek
* Kabineye başkanlık etmek
* Üst düzey kamu yöneticilerini atamak
* Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti'nin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyeti'ne gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek
* Türkiye Büyük Millet Meclisi adına [[Türk Silahlı Kuvvetleri]]'nin [[Türkiye Cumhuriyeti Başkomutanı|başkomutanlığını]] temsil etmek
* Silahlı kuvvetlerin kullanılmasına karar vermek
* Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik çıkartmak
* Genelkurmay başkanını atamak
* [[Millî Güvenlik Kurulu (Türkiye)|Millî Güvenlik Kurulu]]nu toplantıya çağırmak ve kurula başkanlık etmek
* Sürekli hastalık, sakatlık ve yaşlılık sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek ya da kaldırmak
* [[Devlet Denetleme Kurulu]]nun üyelerini ve başkanını atamak
* Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırmak
* [[Yükseköğretim Kurulu]] üyelerini seçmek
* Üniversite [[rektör]]lerini atamak
=== Yargıya ilişkin görev ve yetkileri ===
* [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi|Anayasa Mahkemesi]] üyelerini seçmek
* [[Danıştay (Türkiye)|Danıştay]] üyelerinin dörtte birini seçmek
* [[Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı (Türkiye)|Yargıtay cumhuriyet başsavcısını]] ve Yargıtay cumhuriyet başsavcı vekilini seçmek
* [[Hâkimler ve Savcılar Kurulu]] üyelerini seçmek
=== Diğer görev ve yetkileri ===
Cumhurbaşkanı, bunlardan başka anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.<ref name=":0" />
== Sorumluluk ve sorumsuzluk hâli ==
{{ayrıca bakınız|Yüce Divan#Cumhurbaşkanı|label 1=Cumhurbaşkanının Yüce Divan'a sevki}}
Cumhurbaşkanının sorumluluk ve sorumsuzluk hâlleri anayasanın 105. maddesinde düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanının bir suç işlediği iddiasıyla meclis üye tamsayısının salt çoğunluğunun önergesiyle soruşturma açılması istenebilir. Üye tamsayısının beşte üçünün oyuyla soruşturma açılabilir. Oluşturulacak komisyon soruşturmayı yürütür ve raporunu meclis başkanlığına sunar. Rapor genel kurulda görüşülür. Üye tamsayısının üçte ikisinin oyuyla cumhurbaşkanının [[Yüce Divan]]'a gönderilmesine karar verilebilir.<ref name=":0" />
== Cumhurbaşkanları ==
{{ana madde|Türkiye cumhurbaşkanları listesi}}
=== Cumhurbaşkanına vekillik etme ===
Cumhurbaşkanına vekillik etme anayasanın 106. maddesinde düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi nedenlerle geçici olarak görevinden ayrılması durumlarında, görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme ya da başka bir nedenle cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumunda da yenisi seçilinceye kadar, cumhurbaşkanı yardımcısı, cumhurbaşkanlığına vekillik eder ve cumhurbaşkanına ilişkin yetkileri kullanır.<ref name=":0" /> Son anayasa değişikliği öncesinde bu görev meclis başkanına aitti.
=== Bakanlıklar ===
* [[Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı|Adalet Bakanlığı]]
* [[Türkiye Cumhuriyeti Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı|Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı]]
Satır 96 ⟶ 171:
{{ana|Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu}}
[[Dosya:Emblem of the President of Turkey.png|thumb|sağ|220x220px|[[Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı arması]]]]
Cumhurbaşkanlığı arması ortasında sekiz uzun, sekiz kısa ışını bulunan sarı bir güneş ve onu çevreleyen on altı sarı yıldızdan oluşur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanligi/resmi-simgeler/arma/ | başlık = Arma | yazar = Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı | tarih = | eser = | yayıncı = | erişimtarihi = 17 Eylül 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160918113243/https://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanligi/resmi-simgeler/arma/ | arşivtarihi = 18 Eylül 2016}}</ref> Cumhurbaşkanlığı forsu ise [[Türk bayrağı]]nın sol üst köşesine Cumhurbaşkanlığı armasının işlenmiş
Fors, cumhurbaşkanının ikametgâhında ve ziyareti süresince bulunduğu yerde bayrak direğine çekilir; gece gündüz çekili kalır. Makam odasında çalışma masasının sol gerisine konur. İçinde bulunduğu arabanın sol önünde, tepesinde ay yıldız bulunan kromajlı direğe çekilir. Cumhurbaşkanlığı forsunun nasıl kullanılmaya başlanıldığına ilişkin
Fors ve armadaki güneşin sonsuzluğu ve bu özelliği ile Türkiye Cumhuriyeti'ni, on altı yıldızın ise tarihteki bağımsız on altı büyük Türk devletini simgelediği kabul edilir. İlk kez 1969 yılında, Harita Yüzbaşı Akif Özbek'in Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Taşıdığı Anlam adlı kitabında ortaya atılan bu görüş ilerleyen yıllarda armanın
Armadaki on altı yıldızın simgelediği kabul edilen Türk devletleri şunlardır:
| |||