I. İsmail: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Türkmənçay (mesaj | katkılar) Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
Gerekçe: + nedensiz içerik silinmesi |
||
1. satır:
{{Kraliyet bilgi kutusu
| isim = I. İsmail <hr> شاه اسماعیل
| resim = Сефи_1й_1629-42.jpg
| resim_boyutu =
17. satır:
| annesi = [[Alemşah Halime Begüm]]
| doğum_tarihi = {{doğum tarihi|1487|7|17}}
| doğum_yeri = [[Erdebil (şehir)|Erdebil]], [[
| ölüm_tarihi = {{ölüm tarihi ve yaşı|1524|5|24|1487|7|17}}
| ölüm_yeri = [[Tebriz]], [[
| defin_tarihi =
| defin_yeri = Şah İsmail Türbesi, Erdebil
26. satır:
| dini = [[Kızılbaş]], [[Şii İslam]]<ref name="TDV"/>
}}
'''I. İsmail''' veya '''Şah İsmail''', (tam unvanıyla '''Ebu'l-Muzaffer Bahadır el-Hüseynî'''<ref>Tufan Gündüz, [[TDV İslâm Ansiklopedisi]], cilt: 38, sayfa: 253</ref>) ({{Dil|fa|شاه اسماعیل;|dil_adı=e}} d. 17 Temmuz 1487, [[Erdebil (şehir)|Erdebil]] - 24 Mayıs 1524 [[Erdebil (şehir)|Erdebil]]), [[Safevî Tarikatı]]'nın lideri ve [[Safevi Devleti]]'nin kurucusu ve ilk hükümdarı. Kurduğu devlette [[Azerbaycan Türkçesi]] saray
== Hayatı ==
32. satır:
İsmail, 17 Temmuz 1487 tarihinde [[Erdebil (şehir)|Erdebil]] şehrinde [[Safevî Tarikatı]]'nın [[Türkmen]]<ref>Bernard Lewis, Orta Doğu s.130</ref> şeyh ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/ebn-bazzaz</ref><ref>V. Minorsky, "The Poetry of Shāh Ismā‘īl I," ''Bulletin of the School of Oriental and African Studies'', University of London 10/4 (1942): 1006–53</ref><ref>Muḥammad Kamāl, ''Mulla Sadra's Transcendent Philosophy'', Ashgate Publishing Inc, 2006,</ref> İsmail'in babası [[Şeyh Haydar]], dedesi ise [[Şeyh Cüneyd]]'dir. İsmail'in annesi [[Alemşah Halime Begüm]] [[Akkoyunlu]] hükümdarı [[Uzun Hasan]]'nın kızıdır. [[Şeyh Haydar]], [[Kafkasya]]’ya düzenlediği seferinde öldürülmüş babası [[Şeyh Cüneyd]]'in öcünü almak için 1488'de [[Şirvanşahlar Devleti]]'e saldırır. Şirvan hükümdarı Ferruh Yasar yenilgiye uğrayarak [[Gülistan]] [[kale]]sine çekilir. Yedi ay muhasarada kaldıktan sonra Şirvan hükümdarı damadı olan Akkoyunlu sultanı [[Sultan Yakup|Yakub Bey’den]] yardım istedi. Şeyh Haydar da, [[Alemşah Halime Begüm]] ile evlendiğinden, Yakup’un kardeşinin kocası idi, fakat Haydar’ın daha da güçlenmesini istemeyen [[Akkoyunlu]] hükümdarı Ferruh Yasar'a bir kuvvet gönderdi. [[Akkoyunlu]] ve [[Şirvanşah]] ordularıyla [[Taberistan]] yakınlarında yapılan savaşta Şeyh Haydar öldürüldü.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=rezD7rvuf9YC&pg=PA944&dq=safawi+haidar&lr=&as_brr=3#v=onepage&q=safawi%20haidar&f=false E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, By M Th Houtsma, T W Arnold, A J Wensinck, pg.944]</ref>
Babası [[Şeyh Haydar]] öldürüldükten sonra, İsmail dayısı Sultan Yakup tarafından annesi Âlem şah Begüm ve kardeşleri Sultan Ali ve İbrahim ile birlikte Şiraz Valisi Mensur Pürnak Bey’in yanına gönderildi. İsmail o sırada bir yaşındaydı. Sultan Yakup'un ömrünün sonuna kadar onlar [[Fars]]'ta [[İstahr kalesi]]nde hapsedildiler. Sultan Yakup
=== Akkoyunlu dönemi ===
56. satır:
== Şah İsmail döneminde Safevi-Osmanlı ilişkileri ==
[[Safevî Devleti]] gibi güçlü bir devletin kurulması [[Osmanlı İmparatorluğu]]nu rahatsız ediyordu. Anadolu Kızılbaşlarının İsmail'in yanında yer alması, Osmanlı sınırında artan isyanlar ve dini sebepler I. Selim ile Şah İsmail'i karşı karşıya getirdi. 1513' de [[I. Selim]], [[Safevî Devleti]]ne hücuma geçti. Sultan Selim'in yazdığı mektupların birisi Türkçedir diğerleri Arapça ve Farsçadır. Şah İsmail de hem Türkçe hem Farsça mektuplar yazmıştır.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=WhJZpFaxXKk</ref> Yine 1514 yılında [[Çaldıran Muharebesi|Çaldıran Savaşı'nda]] [[Osmanlı İmparatorluğu]], Safevileri yenerek büyük bir galibiyet elde etti.
== Katliam yaptığı iddiaları ==
[[Tebriz]]'i aldıktan sonra [[Akkoyunlu]] hanedanına mensup kişiler ile babası [[Şeyh Haydar]]'a karşı savaşanların mezarları açılıp kemikleri yakıldı. [[Akkoyunlu Elvend Mirza]]'nın askerlerinden 800'den fazlası kılıçtan geçirildi. Babası [[Şeyh Haydar]]'ın başının köpeklere atılmasının intikamını bütün sokak köpeklerini öldürerek aldı.<ref>Giovvanni Maria Agiolello, Vincenzo D'Alessandri, Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar, sayfa:185</ref> İlk üç halifeye lanet okumayanların katledilmesi,<ref name=":0">Hülasatu’t-Tevârih, s. 72-74</ref><ref name=":1">Ahsenü’t-Tevârih, s. 85-86</ref><ref name=":2">Lubbü’t-Tevârih, s. 394</ref><ref name="Cevâhirü’l-Ahbâr, s. 119">Cevâhirü’l-Ahbâr, s. 119</ref><ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 16-17</ref><ref>Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 40-41</ref><ref>Zeyl-i Habibü’s-Siyer, s. 65</ref><ref>Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s. 47</ref> [[Safeviler]]e ve [[Şiiler]]e sevgi duyan kişilere zulmeden [[Sünniler]]in intikam ateşinde yakılmaları emredildi.<ref name="Zeyl-i Habibü’s-Siyer, s. 66">Zeyl-i Habibü’s-Siyer, s. 66</ref> [[Tebriz]] ele geçirildikten sonra [[Azerbaycan]]'da pek çok kişi katledildi.<ref name="Zeyl-i Habibü’s-Siyer, s. 66"/><ref>Ravzatü’s-Safeviyye, s. 154</ref><br />
[[Asta]] kalesi bir ay direndikten sonra aman dileyerek kaleyi teslim ettiler ancak kale halkına ve [[Türkmenler]]e katliam yapıldı ve kimi rivayetlere göre 30.000<ref name="Tarih-i Elfî, s. 322">Tarih-i Elfî, s. 322</ref><ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. s. 24-27</ref> kimi rivayetlere göre 10.000<ref>Ahsenü’-Tevârih, s. 101, 108-109</ref> kişi katledildi. [[Türkmenler]]in lideri kazığa geçirtilip yakıldı.<ref name="Cevâhirü’l-Ahbâr, s. 119"/><ref name="Tarih-i Elfî, s. 322"/><ref>Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s. 49-51</ref><ref>Hülasatu’t-Tevârih, c. I, s. 83</ref><ref>Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 42</ref><ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 24-27</ref> [[Yezd]] ele geçirildikten sonra şehirde katliam yapılarak en az 7000 kişi öldürüldü.<ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 32</ref> [[Ebruh]] hakimi, [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] elçisinin gözü önünde<ref name="Habibü's-Siyer, c. IV, S. 480">Habibü's-Siyer, c. IV, S. 480</ref> kadın, erkek akrabalarıyla beraber ateşte yakıldı.<ref>Lubbü’t-Tevârih, s. 400</ref><ref>Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 43, 44</ref><ref>Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s. 51</ref><ref>Cevâhirü’l-Ahbâr, s. 122-123</ref> [[Kızılbaşlar]], [[Tabes]]'i ele geçirdikten sonra 7.000<ref name="Ahsenü’t-Tevârih, s. 114"/><ref name="Habibü's-Siyer, c. IV, S. 480"/><ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 31</ref><ref>Cevâhirü’l-Ahbâr, s. 123</ref><ref>Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s. 52</ref><ref name="Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 44">Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 44</ref> veya 1.000<ref name="Lubbü’t-Tevârih, s. 401">Lubbü’t-Tevârih, s. 401</ref> kişi katledildi.
Babası [[Şeyh Haydar]]'la savaşanlar soruşturuldu ve bunun neticesinde pek çok [[Türkmen]] kabilesine mensup kişi öldürüldü.<ref name="Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 44"/><ref name="Lubbü’t-Tevârih, s. 401"/><ref>Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s. 53</ref><ref>Hülasatu’t-Tevârih, c. I, s. 87</ref> [[Bağdat]]'a girince çoluk çocuk ayırt etmeden<ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 35</ref> pek çok Türkmen katledildi.<ref>Ahsenü’-Tevârih, s. 136-137</ref> [[Ebu Hanife]]'nin türbesini yıkıp mezarını açıp kemiklerini yaktılar.<ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 37</ref><br />
[[Sünnilik|Sünni]] şehri olan [[Herat]]'ı ele geçirince en az 2.000 veya 3.000 kişiyi öldürdü.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.youtube.com/watch?v=iDVQO9QNIIk | başlık = Şah İsmail Herat'ta Kaç Bin Sünni'yi Katletti? ~ Prof. Dr. Tufan Gündüz | yayımcı = [[YouTube]] | tarih = 1 Aralık 2014 | erişimtarihi = 30 Ocak 2017 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170130223755/https://www.youtube.com/watch?v=iDVQO9QNIIk | arşivtarihi = 30 Ocak 2017}}</ref> [[Herat]]'ta ilk üç halifeye lanet etmeyi reddeden Şeyhülislam Seyfeddin Ahmed yakılarak<ref>Tarih-i Reşidî, s. 367</ref><ref>Tekmiletü’l-Ahbâr, s. 50</ref><ref>Cevâhirü’l-Ahbâr, s. 128</ref><ref>Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, s. 55</ref><ref name="Fütûhat-ı Şahî, s. 349">Fütûhat-ı Şahî, s. 349</ref>, Hafız Zeyneddin ise feci şekilde öldürüldü.<ref name="Fütûhat-ı Şahî, s. 349"/><ref>Olaya bizzat tanık olan Zeyneddin Mahmud Vasıfî, Bedayiü’l-Vekâyi, Tahran 1350/1972, c. II, s. 248-249</ref><ref>Tarih-i Reşidî, s. 366-367</ref>
== Şairliği ==
| |||