Part İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Teacher0691 (mesaj | katkılar) düzeltme AWB ile |
||
104. satır:
}}
{{İran tarihi}}
'''Part İmparatorluğu''', '''Arşak İmparatorluğu'''<ref>''Parthia'' [[Latince]]deki ''Parthia'' kelimesinden, o da [[Eski Farsça]]daki ''Parthava-'' kelimesinden gelir. Başkenti Türkmenistan sınırlarında bulunan Nisa (Türkmence: Nusay) şehridir. ''Fars'' kelimesinin (İngilizcede ''Persia'') türediği ''Parsa'' kökünün bir farklı diyalekt çeşididir. ''Aşkanian'', Sasani kroniklerinden geliyor gibi gözükmektedir. Bu şekilde [[Firdevsi]]'nin epik şiiri ''[[Şehname]]'''sinde geçmektedir.</ref> ([[Orta Farsça]]da: '''اشکانیان Eşkâniân''') olarak da bilinen, eski İran’da önemli bir siyasi ve kültürel güç olup, [[Medler]]'den ve [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahamenişler]]'den sonra gelen üçüncü yerel hanedanlıktır. Hanedanın adı,
Partların ilk düşmanları batıda Selevkoslar ve doğuda [[İskitler]]di. Ancak, imparatorluk batıya doğru genişledikçe, [[Ermenistan Krallığı]] ve Roma ile çatışmaya başladı. Roma ve Parthia, Ermenistan'a sahip olmak için birbirleriyle yarıştı. [[Katafrakt|Ağır süvariyi]] icat eden Partlar bundan dolayı [[Roma İmparatorluğu]]'nun doğudaki en büyük düşmanıydı. Partlar
== Köken ve kuruluş ==
115. satır:
[[File:Parthian Empire.gif|thumb|left|300px|Part İmparatorluğunun genişlemesi]]
[[Image:Xong-e Ashdar Parthian relief.jpg|thumb|I. Mithridates, İran'ın Khūzestān Eyaleti, İzeh şehri Kong-e Aždar'da bir kaya kabartmasında at sırtında binerken.]]
Selevkos kralı III. Antiokhos,
[[File:Mithradatesi.jpg|thumb|left|I. Mithridates'e ait drahmi]]
Hekatompilus, Partların ilk başkenti idi, Mithridates, Selevsiya'da, Ekbatana'da, Ktesifon'da ve Arşak krallarının mezarlarının bulunduğu yeni kurduğu Mithradakert'de(Nisa, Türkmenistan), kraliyete ait özel binalar kurmuştu. Ekbatana, kraliyet ailesinin yaz mevsimleri için gözde şehri olmuştu. Ktesifon ancak Gotarzes döneminde başkent olacaktı. Selevkos kralı II. Demetrius Nikator,
== Part-Roma savaşları ==
[[File:ParthianInChains.jpg|thumb|left|Romalıların (solda) tuttuğu zincirlerde savaş esiri olarak gösterilen Frigya şapkası giyen bir Partlı. Roma,
Romalılar ve Parthlar arasındaki çekişmelerin temelinde Armenia topraklarının paylaşılamaması yatmaktaydı. II. Mithridates'in Ermenilere boyun eğdirmesiyle birlikte Roma'nın Kilikya proconsulü [[Lucius Cornelius Sulla]], Fırat Nehri kıyısında [[Malatya|Melitine]]'de Part elçisi Orobazos ile görüşerek bir uzlaşma sağladı. Bundan böyle Fırat Irmağı Romalılar ve Parthlar arasındaki sınırı belirleyecekti.<ref>{{harvnb|Kennedy|1996|pp=73–78}}; {{harvnb|Brosius|2006|p=91}}; {{harvnb|Sheldon|2010|pp=12–16}}</ref> Armenia Krallığı’nda başgösteren taht kavgaları sırasında Romalı general [[Gnaeus Pompeius Magnus|Pompeius]] güçlerinin Fırat’ın doğusuna geçmeleriyle Parthlar ve Romalılar arasındaki çekişmelerin temeli atılmış oldu. Romalılar ve Parthlar arasında sınır ihlaline dair bir uzlaşma sağlansa da Parth kralı Roma’nın üstünlüğünü kabul etmiş oluyordu. Romalılar ve Parthlar arsındaki bu uzlaşma Roma’nın triumvirlerinden [[Marcus Licinius Crassus]] ’un Parth seferi ile bozulmuştur. Parth kralı Orodes'in komutanlarından Surena MÖ 53’te [[Harran|Carrhae]] Savaşı’nda Romalıları büyük bir bozguna uğrattı. Rustaham Suren Pahlav olarak da bilinen Surena (MÖ 83-53) Suren hanedanına bağlı Partlı bir liderdi. Marcus Licinus Crassus’un öldürülüp 40 bin Romalı askerin bir kısmının imha edip bir kısmının esir alınmasıyla Crassus’un mağlubiyeti Romanın en büyük yenilgilerinden biri olarak tarihe geçti.<ref>{{harvnb|Bivar|1983|pp=48–49}}; see also {{harvnb|Katouzian|2009|pp=42–43}}</ref><ref>{{harvnb|Bivar|1983|pp=48–49}}; also, {{harvnb|Brosius|2006|pp=94–95}} mentions this in passing.</ref><ref>{{harvnb|Katouzian|2009|pp=42–43}}; {{harvnb|Garthwaite|2005|p=79}}; {{harvnb|Bivar|1983|pp=52–55}}; {{harvnb|Brosius|2006|p=96}}</ref><ref>{{harvnb|Bivar|1983|pp=55–56}}; {{harvnb|Brosius|2006|p=96}}</ref>
Roma’daki iç savaşta Pompeius'u mağlup eden [[Caesar]] Part seferini gerçekleştiremeden MÖ 44’te bir suikaste kurban gitti. MÖ 36’da Romalı [[Marcus Antonius]]’un başarız bir Parth seferi bilinmektedir. Roma İmparatoru [[Augustus]] dönemi’nde MÖ 21-20 yılında Tiberius Nero komutasındaki Roma ordusu, Carrhae Savaşı’nda kaybedilen Roma sancaklarını ve hala yaşayan Romalı esirleri geri almak ve Armenia’yı bağımlı bir krallık yapmak amacıyla Partlar üzerine sefere çıktı. Bu iki istek de Partlar tarafından barışçıl bir şekilde kabul edildi. Zaman zaman Romalılar üstünlük kazansalar da MS 116, 161 ve 217 yıllarında düzenledikleri büyük seferlerin hiçbirinde Parthia’yı tam olarak ele geçiremediler. Roma imparatoru [[Trajan|Traianus]]’un 114-115 yıllarında Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Yukarı Mezopotamya’ya sefer düzenlediği, Armenialılar ve Parthları kontrol altına aldığı bilinmektedir. MS 116’da Susa’yı ele geçiren Traianus, bir suikaste kurban giderek öldürülen Parth kralının ardından yeni Parthia kralı olarak taçlandırılmıştır. Bu sefer esnasında Roma senatosu Traianus’a “Parthicus” (Parth Fatihi) unvanını vermiştir.<ref>{{harvnb|Bivar|1983|pp=90–91}}; see also {{harvnb|Brosius|2006|p=137}} and {{harvnb|Curtis|2007|p=13}}</ref>
[[File:Parthian warrior Termez Achaeological Museum.jpg|thumb|upright=0.7|Part savaşçısı,
Marcus Aurelius Dönemi’nde de Parth kralı III. Vologases’in Romalıların Kappadokia valisini yenilgiye uğratması üzerine, Aurelius kardeşi [[Lucius Verus]]’u Doğu’ya gönderdi ve Romalılar bölgede yeniden egemenliği sağladılar. Seleukeia ve Ktesiphon ele geçirildi. [[Septimius Severus]] dönemi’nde MS 197’de Mezopotamya ele geçirildiği esnada, Romalılar bir kez daha Fırat’ı geçmişler ve Seleukeia ve Ktesiphon’u ele geçirmişlerdi.<ref>{{harvnb|Brosius|2006|p=100}}; {{harvnb|Curtis|2007|p=13}}; {{harvnb|Bivar|1983|p=94}}; {{harvnb|Katouzian|2009|p=44}}</ref> Septimius Severus’un oğlu İmparator [[Caracalla]] Parthlara karşı bir fetih hareketi amacıyla
== Galeri ==
<center>
|