I. Baybars: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Değişiklik özeti yok |
||
28. satır:
| imza =
}}
'''Sultan Baybars''' veya '''Beybars''' ya da tam adıyla '''El-Melik el-Zahir Rukneddin Sultan Baybars el-Bundukdarî''', ([[Arapça]]: الملك الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري) ('''d.''' [[1223]] – '''ö.''' [[1 Temmuz]] [[1277]]) [[Mısır]] ve [[Suriye]]'de hüküm sürmüş dördüncü [[Kıpçak]]
== Hükümdarlık öncesi yaşamı ==
Sultan Baybars 1233 yılında [[Karadeniz]]'in kuzeyinde doğmuş bir [[Kıpçaklar|Kıpçak]] [[Türk halkları|Türk]]'üdür. [[Altın Ordu]] Hakanı ve [[Cengiz Han]]’ın torunu [[Berke Han]]’ın damadı idi. Kendi yerine geçecek oğluna da Berke adını vermişti. Rivayete göre [[Moğollar]] tarafından Kıpçak steplerinde ([[Deşt-i Kıpçak]]) yakalanmış ve esir olarak Bizans tüccarlarına satılmıştır. Köle olarak [[Kahire]]'ye getirilmiş, [[Eyyubiler]]'in hassa ordusuna alınmıştı. Zeka ve yeteneği ile kısa zamanda kendini gösterdi.
Baybars ilk büyük askeri başarısını birkaç yüz [[tapınak Şövalyesi]]nin de dahil olduğu, Fransa kralı [[IX. Louis]] komutasındaki kalabalık haçlı ordusuna karşı, [[Eyyubiler|Eyyubi]] ordusunda bir komutan olarak kazandığı [[Mansure Muharebesi]]’nde (1250) kazanmıştır. Aynı sene önderliğini Baybars’ın yaptığı bir grup Memluk subayı ayaklanarak son Mısır Eyyübi sultanı [[Muazzam Turanşah]]’ı öldürmüştür. Bu subaylar Suriye’ye kaçarak Mısır’daki siyasal belirsizliğin dört yıl kadar sürüp [[Aybeg]] tahta yerleşmesiyle Mısır’a geri dönmüşlerdir.<ref name=''eb''>[https://www.britannica.com/biography/Baybars-I Encycpaedia Britannica – “Baybars I”]</ref>
== Hükümdarlık yılları ==
Ayn Calut Muharebesi’nden dönerken Baybars bu muharebedeki başarısı nedeniyle Halep’in kendisine ikta edileceğini umuyordu. Kutuz’a giderek esir alınan bir Moğol kızın kendisine ganimet payı olarak verilmesini istedi. Kutuz kabul edince de eğilip elini öptü. Bu hareketi bazı adamlarıyla aralarındaki bir şifreydi, derhal Kutuz’a çullandılar, Baybars ise kılılcını çekip Kutuz’un boğazına saplamıştır.<ref name=''eb''/>
=== Ayn Calut Muharebesi ===
Sultan Baybars'ın devleti olan [[Memlükler]], [[İslam]] Tarihi'ne Moğolları tek yenebilen devlet olarak geçmiştir. Moğollar Memlükler'le karşılaşmadan önce [[Harzemşahlar]], [[Anadolu Selçuklu Devleti]] gibi büyük Türk-İslam devletlerini etkisiz hale getirmiştir. Bu da Moğolların ne kadar güçlü olduğunu göstermektedir.
Satır 55 ⟶ 59:
Fakat bu sırada Avrupa'da Antakya kalesinin düşüp Antakya Prensliği'nin ortadan kaldırıldığı haberi yayılmıştı. Haçlı ruhu yeniden canlandı ve (Galler ülkesini ve İskoçya'yı sindirmiş olan) İngiltere Kralı [[Edward I]] idaresinde [[Dokuzuncu Haçlı Seferi]] orduları denizden Mayıs 1271'de Filistin'de Haçlılar elinde kalan Akke limanına geldiler. Sultan Baybars Trablus-Şam kuşatmasını bir barış imzalayarak bıraktı. Yeni Haçlı orduları Moğol İlhanlılarla bir muteffiklik aradılar. Fakat bu Haçlı orduları Sultan Baybars'a karşı hiçbir başarı kazanamadı. Bazı kaynaklara göre Sultan Baybars İngiliz Kralı I. Edward'ı zehirletmeye çalıştı ama bu da başarısız kaldı. Nihayet 1272'de I. Edward Filistin'den ayrıldı.
=== Anadolu seferi ===
==== Sefer öncesi gelişmeler ====
Sultan Sultan Baybars’ın İlhanlı’ya Anadolu’da saldırma kararı, tahtı bırakarak (Bkz. [[II. İzzeddin Keykavus#Tahtan düşüşü|II. İzzeddin Keykavus]]) Antalya’ya çekilmesinden sonra Sultan Baybars bir elçi heyeti göndererek 1261 sonbaharında devrik sultanı Mısır’a davet ederek her yardımı yapacağını bildirmişti. İzzeddin Keykavus, tekrar Anadolu Selçuklu tahtına Sultan Baybars’ın yardımıyla geçerse Diyarbakır ve çevresini Memluklar’a bırakacağını bildirmişti. Ayrıca isim haneleri boş bırakılmış ikta fermanları gönderilmiştir. Sultan Baybars, bu haber üzerine derhal ordu hazırlamaya koyuldu. Ne var ki Konya’daki devlet ricali ve İlhanlı sarayı bu yazışmaları tespit etmiş ve gereken karşı tedbirleri alarak Anadolu’ya güçlü bir ordu göndermiştir. Bu durumda İzzeddin Keykavus’un ve Sultan Baybars’ın çok hızlı harekete geçmesi gerekti, fakat Memluk ordusunun sefer için hazırlıklarını tamamlaması bu kadar hızlı olamayacaktı. Bu durumda İzzeddin Keykavus Bizans’a iltica etmiştir. Yine de bu olaylar Anadolu Selçuklu – Memluk ilişkilerinde yeni ve son derece önemli bir dönemin başlangıcı oluyordu.<ref>Süleyman Özbek, sh.: 45, 46</ref><ref>İbrahim Güneş, sh.: 344</ref>
II. İzzeddin Keykavus’un Bizans’a sığınmasıyla Anadolu Selçuklu – Memluk ilişkileri kesilmiştir. Uzun bir sürenin sonunda, 1272 yılında, Anadolu Selçuklu veziri [[Muînüddin Süleyman|Pervâne Muineddin Süleyman]] ve Anadolu’daki İhlanlı valisi Samagar Noyan’ın bir girişimi olmuştur. Sultan Baybars’a bir mektup göndererek İlhanlı ile barış görüşmelerine başlamasın istediler. Sultan Baybars bu teklifi kabul etmiş göründü, İlhanlı sarayına bir heyet gönderdi. Heyet önce Anadolu’ya uğrayıp Pervâne Muineddin Süleyman’la birlikte İlhanlı sarayına gidip Abaka Han’a Sultan Baybars’ın mektubunu takdim ettiler. Sultan, Moğollar ancak istila ettikleri topraklardan çekildikleri takdirde dost kalacaklarını bildiriyordu. Abaka Han Memluk elçilerini sinirlenerek geri göndermiştir. Sultan Baybars’ın Samagar Noyan’a bir ok, Abaka Han’a bir zırh göndermesinin anlamlı olduğu düşünülmektedir. Ok, Türklerde hakimiyet ifade ederken Abaka Han’a gönderilen zırh açıkça meydan okumadır. Hatırlanacağı gibi II. İzzeddin Keykavus Antalya’dayken Sultan Baybars’a çok geniş iktalar vermişti. Baybars, Anadolu topraklarının en azından bir bölümü üzerinde hak sahibi olduğunu ileri sürüyordu.<ref>Süleyman Özbek, sh.: 47, 48</ref>
Sultan Baybars’ın güçlü bir orduyla Anadolu’ya girmesi 1275 yılında olmuştur. Anadolu Selçuklu’da [[Muînüddin Süleyman|Pervâne Muineddin Süleyman]], sultanı [[IV. Kılıç Arslan|IV. Rukneddin Kılıç Arslan]]’ı Moğol onayı alarak zehirletmiş, yerine altı yaşından küçük şehzade [[III. Gıyaseddin Keyhüsrev]] tahta çıkartmıştır. Çocuk yaştaki sultan rağmen İlhanlı sarayının talimatlarıyla Anadolu Selçuklu Devleti’ni az çok bağımsız yönetmekteydi. Lakin İlhanlı hükümdarı [[Abaka Han]]’ın Anadolu’ya Acar Noyan ve Samagar Noyan’ı ataması Pervâne Muineddin Süleyman’ın bu hareket serbestiyetini bozmuştur. Önceleri noyanları rüşvetle idare etmiş, fakat rüşvet taleplerinin artması onu zor duruma düşürünce her iki noyanı da Abaka Han’a gizlice şikayet etmişti. Abaka Han’ın durumu düşüneceğini bildirmesi üzerine kendi durumunu tehlikede görerek 1272 – 1273 yıllarında Sultan Baybars’a, Anadolu’ya bir ordu ile gelerek Moğolları atmasını isteyen mektuplar göndermiştir. Sultan Baybars 1275 yılında güçlü bir orduyla Anadolu üzerine harekete geçmiştir. Fakat bu arada Abaka Han, söz konusu noyanları Anadolu’dan geri çekince, |Pervâne Muineddin Süleyman harekat halinde olan Sultan Baybars’a bir mektup daha göndererek koşulların bir sonraki sene kendisi için daha uygun olacağını bildirdi. Bunun üzerine Sultan Baybars orduyu [[Kilikya Ermeni Krallığı]]’na çevirip bu toprakları istila etmiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 345</ref>▼
▲
Aynı 1275 yılında İlhanlı kuvvetleri Birecik kuşatması sırasında Pervâne Muineddin Süleyman’ın Sultan Baybars’a yazdığı bir mektup ele geçti. Pervaneye çok güvenen Abaka Han, bu durumun üzerine durmamış, fakat tedbir olarak Anadolu Selçuklu idaresini pervaneden alarak Toku Noyan’a vermiştir. durumunun iyiden iyiye nazik bir hal aldığını gören Pervâne Muineddin Süleyman, Sultan Baybars’la daha sık temaslar kurmaya başlamıştır. Ancak 1276 yılında İlhanlı başkentindeki olağan yıllık toplantıya gittiğinde Anadolu Selçuklu beylerinden [[Hatıroğlu Şerafeddin]] diğer beylerle bir ayaklanma başlatarak Sultan Baybars’dan yardım istedi. Lakin Pervâne Muineddin Süleyman ile olan yazışmalarından, Anadolu’da kurak bir yıl geçtiğini sanan Sultan Baybars, bu isteği yerine getirmeyeceğini bildirmiştir. Bu isyan İlhanlı sarayı tarafından derhal öğrenildi ve Pervâne Muineddin Süleyman ile birlikte otuz bin kişilik bir İlhanlı ordusu Anadolu’ya sevk edildi. İsyan kısa sürede kanlı bir biçimde bastırılmıştır.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 345, 346</ref>▼
▲Aynı 1275 yılında İlhanlı kuvvetleri Birecik kuşatması sırasında Pervâne Muineddin Süleyman’ın Sultan Baybars’a yazdığı bir mektup ele geçti. Pervaneye çok güvenen Abaka Han, bu durumun üzerine durmamış, fakat tedbir olarak Anadolu Selçuklu idaresini pervaneden alarak Toku Noyan’a vermiştir. durumunun iyiden iyiye nazik bir hal aldığını gören Pervâne Muineddin Süleyman, Sultan
Sultan Baybars, güçlü bir Memluk ordusunun başında 25 Şubat 1277 günü Anadolu’ya doğru harekete geçmiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 346</ref> Memluk ordusu 13 Nisan 1277 günü [[Elbistan]] Ovası’na ulaşmıştır. Sultan Sultan Baybars’ın Anadolu’yu amaçlayan hareketini öğrenmiş olan İlhanlı ve Anadolu Selçuklu, Ermeni ve Gürcü kuvvetleri öncü kuvvetleri de ertesi gün Elbistan Ovası’na inmiş, Memluk öncü kuvvetleriyle çatışıp dağılmıştır. İlhanlı ordusuna [[Tatavun Noyan]] ve Toku Noyan, Anadolu Selçuklu ordusuna ise Pervâne Muineddin Süleyman komuta etmektedir. [[Elbistan Muharebesi]] hemen ertesi gün, 15 Nisan 1277 günü İlhanlı – Anadolu Selçuklu ordularının ağır yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Moğol kayıplarının çok ağır olduğu bildirilmektedir, Tatavun Noyan da ölenler arasındadır. Yenilginin ardından Pervâne Muineddin Süleyman kaçmayı başarmış, oğlu, torunu, damadının kardeşi, Erzincan, Sivas, Sinop valileri, Sivas subaşısı ve bir kısım Anadolu Selçuklu devlet ricali, Memluk saflarına geçenlerdendir. Onlarla birlikte bir kısım Anadolu Selçuklu askeri dahi Memluk tarafına geçmiş ya da silahlarını bırakarak teslim olmuştur.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 348, 349</ref><ref>Kemal Göde, sh.: 91, 92</ref>▼
==== Sefer ====
▲Sultan Baybars, güçlü bir Memluk ordusunun başında
[[İbn Bibi]] Elbistan Muharebesi hakkında şunları yazmıştır. “Seçkin yiğitler” olan ve muharebede “hayatlarını Cihan Padişahı uğruna feda eden” Tuku ve Tudavun noyanlar “kızgın aslanlar gibi” savaşırken Moğol askerleri de “kaplanlar gibi kükremekte” idiler. Memluk askerleri ise “hazan rüzgarına maruz kalan söğüt yaprağı gibidirler. Moğollar, “üstün meziyetlerine kahramanlıklarına rağmen çaresiz bir biçimde” yenilmişlerdir. Yenilgiyi açıklamak için de Memluk askerlerinin “sayılamayacak kadar çok miktarda”, buna karşın Moğolların üç binden az sayıda olduğunu ileri sürmektedir.<ref>Abdullah Kaya, sh.: 327, 328</ref>
Muharebeden sonra toparlanan Memluk ordusu Kayseri üzerine yürüyüşe geçmiştir. Yol boyunca bütün kale komutanları Sultan Sultan Baybars’a itaatlerini bildirdiler. Ordu 22 Nisan 1277 cuma günü Kayseri’ye ulaşmış, Anadolu Selçuklu ileri gelenleri ve halkın coşkun sevinçleriyle karşılanmıştır. Sultan Sultan Baybars, kendisi için özel bir çabayla hazırlanmış saraya giderek Anadolu Selçuklu tahtına oturmuştur. Aynı gün okunan hutbede adı belirtilmiş, Anadolu Selçuklu sultanı [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev]]’in adı anılmamıştır. Cuma namazından sonra Sultan Sultan Baybars’a adına kestirilmiş [[sikke]]ler takdim edilmiştir.<ref>Kemal Göde, sh.: 93</ref>
Satır 67 ⟶ 76:
Elbistan Muharebesi’nde sıvışan Pervâne Muineddin Süleyman, 17 Nisan günü Kayseri’ye gelerek II. Gıyaseddin Keyhüsrev ile eşini, adamlarını ve 400 cariyesiini ve bir kısım devlet ricalini yanına alarak kendi iktası olan Tokat kalesine sığınmıştı. Sultan Sultan Baybars’ın Anadolu Selçuklu tahtına oturmasından sonra hem zaferini, hem de tahta oturuşunu tebrik etmiştir Sultan Sultan Baybars da Kayseri’ye gelerek “mevkiini almasını ve her türlü lütuf ve ihsana mazhar olmasını” bildirmiştir. Ancak davete icabet etmeyerek zaman istemiştir. Bu tutumu, Abaka Han’ı Anadolu’ya bir ordu göndermeye ikna etmek, iki ordunun kapışması sonucunu gördükten sonra davranış tarzını belirlemeye yönelik iki yüzlü bir hesap içinde olması şeklinde yorumlanmaktadır.<ref>Kemal Göde, sh.: 92 - 94</ref><ref>İbrahim Güneş, sh.: 351</ref>
Memluk ordusu Anadolu’da kaldıkları sürece Sultan Sultan Baybars’ın emri gereği tüm ihtiyaçlarını parasını ödeyerek satın almışlar, hiçbir şeye el koymamışlardır.<ref>Kemal Göde, sh.: 94</ref><ref>İbrahim Güneş, sh.: 352</ref>▼
Sultan Baybars, Anadolu seferine çıkmadan önce öncelikle Pervâne Muineddin Süleyman olmak üzere Anadolu Selçuklu ricalinden aldığı vaadlerin hiçbirini görememişti. Davetleri ise oyalama olduğunu anladığı geçiştirmelerle karşılanıyordu. Tüm Anadolu beylerini Kayseri’de birleşmeye davet etmişti ama bazı Türkmen beyleri dışında hiç biri buna yanaşmamıştı.Üstelik askerlerin erzağı, diğer ihtiyaçları ve hayvan yemi olarak ordunun harcamaları yüksekti. Anadolu ise uzun yıllardır Moğol tahakkümü altında inlemektedir. Tarımsal üretim düşmüş, buna bağlı olarak her şeyin fiyatı, özellikle tahıl fiyatları çok yükselmişti. Bunun yanında bir de Memluk ordusunu tüketimiyle halk zor durumdaydı. Anadolu’yu Moğol tahakkümünden kurtarmak için sefere çıkmıştı, ordusunun masraflarını Memluk hazinesinden ödüyordu. Diğer yandan Abaka Han’ın çok geçmeden büyük bir orduyla Anadolu’ya geleceğini hesaplıyordu. Anadolu Selçuklu askerlerine ve emirlerine güvenemezdi, Moğol karşısında yılgındılar. Güçlü bir Moğol ordusuna, üstelik iaşe sorunları varken ve kendi merkezinden çok uzakta, tek başına kalmak büyük tedbirsizlik olurdu. Sultan Baybars bu şartlar altında Mısır’a dönmeye karar vermiştir. ordusuyla birlikte 25 Nisan 1277 günüd, Kayseri’ye gelişinin üçücü günü, Kayseri’den Sivas yönünde harekete geçti. Yolda kendisine Pervâne Muineddin Süleyman ve Gıyaseddin Keyhüsrev’in bir elçisi geldi ve Anadolu’dan ayrılmamasının rica edildiğini bildirdi.<ref>Kemal Göde, sh.: 95</ref><ref>İbrahim Güneş, sh.: 352, 353</ref>
▲Memluk ordusu Anadolu’da kaldıkları sürece Sultan Sultan Baybars’ın emri gereği tüm ihtiyaçlarını parasını ödeyerek satın almışlar, hiçbir şeye el koymamışlardır.<ref>Kemal Göde, sh.: 94</ref>
== Onarım ve kültür katkıları ==▼
[[Dosya:CairoMosqueBaybars2.jpg|alt=|sol|küçükresim|Kahire'de yaptırdığı [[Baybars Camii]]]]▼
Sultan Baybars,
{{quote|”… Tatarların istilasından beri onlar meşum (uğursuz, kötü) insanlar olmuşlardır… Bundan sonra ne yardımlaşma ne de bu konuda konuşma olacaktır… Anadolu halkının kanını dökmedik ve malını da yağmalamadık… Tatarlara vermeyil arzu ettiğiniz mallarınıza dokunmak şerefsizliğini göstermedik… ”}} cevabını vermiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 353</ref>
Anadolu Selçuklu ümerası ve alimlerinden bazıları aileleriyle birlikte kendi istekleriyle Sultan Baybars’la gelmek istediler. Sultan, Pervâne Muineddin Süleyman’ın oğlu, torunu ve anası, bazı önemli ve zengin emirleri kendi iradeleri dışında yanında götürmüştür. Birkaç Moğol da onunla gelmek istemiştir.<ref>İbrahim Güneş, sh.: 354</ref>
Sultan Baybars’ın Anadolu seferi’nde çok daha önemli stratejik amaçları olduğu ileri sürülür. Anadolu’daki Moğol istilası, Mısır’ın [[Kıpçak]] sahası ile ticari bağlantısı kesilmişti. Sultan Baybars bu ticareti deniz yolundan sürdürmek için [[Altınorda Devleti]]’ne bir temsil heyeti göndermiştir. Fakat bu heyet İlhanlılarla ilişkilerinin bozulmaması peşindeki Bizans imparatoru [[VIII. Mihail]] tarafından tutuklanmıştı.baybars, Moğolları Anadolu’dan atarak kara ulaşımını yeniden açmayı düşünmüştür.<ref>Süleyman Özbek, sh.: 49</ref>
Dönüşü [[Şam]]’a olmuştur. Şam’a ulaşması 10 Haziran 1277 günüdür, haziran ayının sonunda vefat etmiştir.<ref>Kemal Göde, sh.: 97</ref>
▲[[Dosya:CairoMosqueBaybars2.jpg|alt=|sol|küçükresim|Kahire'de yaptırdığı [[Baybars Camii]]]]
[[Dosya:Az-Zahiriyah Library.jpg|thumb|sağ|Şam'da yaptırdığı Zahiriye Kütüphanesi]]
Sultan Baybars çok etkin bir devlet idarecisi olup Memlüklü Devleti sınırları içinde çoğu günümüze kadar kalan çeşitli imar ve kültür projeleri uygulatmıştır.
Sultan Baybars Kahire'de ve ülkesinde İslam bilginlerine ve bilim adamlarına büyük destek sağlamıştır. Örneğin tıp araştırmalarıyla ünlü Arap tıp doktoru İbni Nefîs'in patronu idi.<ref name="Iskandar-Selin">Albert Z. Iskandar, "Ibn al-Nafis", kaynak Helaine Selin (1997), ''Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures'', [[Kluwer Academic Publishers]], ISBN 0-7923-4066-3. {{İng}}</ref>
Satır 83 ⟶ 101:
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|3}}
== Yararlanılan kaynaklar ==
* Abdullah Kaya, [https://www.academia.edu/38079842/K%C3%96SEDA%C4%9E_SAVA%C5%9EI_NI_YEN%C4%B0DEN_DE%C4%9EERLEND%C4%B0RMEK_%C4%B0LHANLI_D%C3%96NEM%C4%B0_TAR%C4%B0HYAZICILI%C4%9EI_BA%C4%9ELAMINDA_B%C4%B0R_SAVA%C5%9EIN_ANATOM%C4%B0S%C4%B0 Kösedağ Savaşı’nı Yeniden Değerlendirmek: İlhanlı Dönemi Tarih Yazıcılığı Bağlamında Bir Savaşın Anatomisi]
* İbrahim Güneş, [https://www.academia.edu/20656908/MEML%C3%9BK_SULTANI_I.SULTAN BAYBARSIN_1277_YILINDAK%C4%B0_ANADOLU_SEFER%C4%B0 Memluk Sultanı I. Sultan Baybars’ın 1277 Yılındaki Anadolu Seferi]▼
* Kemal Göde, [http://dergipark.gov.tr/download/article-file/219081 Mısır Türk Sultanı Sultan Baybars’ın Anadolu Seferi ve Kayseri’ye Gelişi]
* Süleyman Özbek, [http://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/handle/11630/2793#sthash.NEP3BaCq.dpbs Türkiye Selçukluları-Memluk Münasebetleri (1250-1277)]
▲* İbrahim Güneş, [https://www.academia.edu/20656908/MEML%C3%9BK_SULTANI_I.SULTAN BAYBARSIN_1277_YILINDAK%C4%B0_ANADOLU_SEFER%C4%B0 Memluk Sultanı I. Sultan Baybars’ın 1277 Yılındaki Anadolu Seferi]
{{başlangıç kutusu}}
{{s-reg}}
Satır 102 ⟶ 116:
[[Kategori:1223 doğumlular]]
[[Kategori:1277 yılında ölenler]]
[[Kategori:Bahrî Hanedanı sultanları]]
[[Kategori:13. yüzyılda Memlûk Sultanlığı]]
| |||