Hiung-nu: Revizyonlar arasındaki fark

'''Hiung-nu'''<ref>Şevket Koçsoy, "Türk Tarihi Kronolojisi", ''Türkler'', Cilt 1, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-34-X, s. 78, Wilhelm Koppers, "İlk Türklük ve İlk İndo-Germenlik", ''Türkler'', Cilt 1, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-34-X, s. 332, 333, 336, László Rásonyi, "Tarihte Türklük", ''Türkler'', Cilt 1, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-34-X, s. 358, 364, 372, Lajos Ligeti, "Bilinmeyen İç Asya", ''Türkler'', Cilt 1, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-34-X, s. 679, İlhami Durmuş, "İskitler", ''Türkler'', Cilt 1, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-34-X, s. 576, 587, 588, İlhami Durmuş, "Sarmatlar", ''Türkler'', Cilt 1, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-34-X, s. 637, Faruk Sümer, "Oğuzlar", ''Türkler'', Cilt 2, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-35-8, s. 289 - 290.</ref> ([[Çince]]: '''匈奴'''; [[pinyin]], '''Xiōngnú'''; [[Wade-Giles]]: '''Hsiung-nu''') [[MÖ 3. yüzyıl]] sonlarından itibaren Çin'in Kuzey sınırlarını tehdit eden bir güç unsuru olarak 500 sene Orta Asya'da egemenlik kurmuş olan kırsal göçebe kabileler konfederasyonuna verilen isim.<ref>{{citeWeb webkaynağı|title=Xiongnu People|url=http://global.britannica.com/topic/Xiongnu|website=britannica.com|publisher=Encyclopædia Britannica|accessdate=25 July 2015}}</ref> Hiung-nu halkı hakkındaki bütün bilgiler dağınık Çin kaynaklarına ve arkeolojik bulgulara dayanmaktadır. Dilleri hakkındaki değişik varsayımlar, Çin kaynaklarında bulunabilen, çoğunluğu kişi ve unvan adları olan sözcüklere dayanmaktadır. Dillerindeki sözcüklerin Çin lehçelerindeki transkripsiyonlarına göre dillerinin [[İrani diller|İrani]],<ref name="Harmatta 1999: 488">Harmatta 1999: 488</ref><ref name="Jankowski 2006: 27">Jankowski 2006: 27</ref><ref name="Bailey21">{{harvnb|Bailey|1985|pp=21–45}}</ref> [[Moğol dilleri|Moğol]], [[Türk dilleri|Türk]],<ref>[[Yusuf Gedikli|Gedikli, Yusuf]] (2009). [http://abs.kafkas.edu.tr/upload/518/yomdergi.pdf Hun Türkçesi Üzerine Araştırma ve İncelemeler - 8: Hun Türklerindeki Hu-Chie ~ Wu-Chie, İ-Ch’ü Jung, Ta-Li Jung Kavim Adlarının Etimolojisi ve Çok Önemli Üç Sonuç; Türk Dilinin ve Türk Tarihinin MÖ 659 Yılında Başladığının Belgelenmesi]. YOM Türk Dünyası Kültür Dergisi, Bahar 2009</ref> [[Ural dilleri|Ural]]<ref>Di Cosmo, 2004, pg 166</ref> ve [[Yenisey dilleri|Yenisey]]<ref>Adas 2001: 88</ref><ref name="beckwith">Beckwith 2009: 404-405, nn. 51-52.</ref> olduğuna dair görüşler bulunmaktadır.

Çin'in kuzeyinde MÖ 2. bin yıldan itibaren, bugün Çin sınırlarındaki bölgelerde ve Moğolistan'ın güneyinde yaşayan kırsal göçebe kabileler birbirleriyle savaştılar. Bu kabilelerden bazıları birleşerek Hiung-nu konfederasyonunu kurdu ve bölgedeki önemli bir güç olan [[Yueshi]]'leri<ref>月氏 yuè shì</ref> yendikten sonra MÖ 200'lerden itibaren [[Teoman (lider)|Teoman]] ve [[Mete]] döneminde Çin'e karşı ciddi bir tehdit oluşturan bir imparatorluk oldular.

* "''The Xiongnu also worshipped Tengri. A history of the Han dynasty (206 BC - AD 8), written towards the end of the first century by the historian Pan Ku, in a section on the Xiongnu, says, 'They refer to their ruler by the title cheng li [a transliteration of tengri] ku t'u [son] shan-yii [king]' i.e. something like 'His Majesty, the Son of Heaven'. In early Turkish inscriptions, the ruler has his power from Tengri; and Tengri was the name given to Uighur kings of the eighth and ninth centuries.''"</ref> ''Tenggeri'' ve ''tengri'' kelimelerinin Moğolca ve Türkçe'ye, Hsiung-nu dilinde cennet manasına gelen ''chengli'' kökünden geçtiğine de inanılmaktadır.<ref name="STEPPE FRONTIER IN EARLY CHINESE SOURCES page 49">THE PEOPLES OF THE STEPPE FRONTIER IN EARLY

Hiung-nu halkının, etnik ve dilsel açıdan pek çok halkı kast ettiği ve Kuzey Çin'de yaşamış göçebe halkları tanımlamak için kullanılan bir terim olduğu düşünülmektedir.<ref name="Di Cosmo 2004: 165">Di Cosmo 2004: 165</ref> Ayrıca bu topluluğa yüzyıllar boyunca [[Sakalar]], [[Sarmatlar]], tunguz kavimleri ve Çin'den sürülmüş olan bazı çoban halkları gibi birçok halkın karışmış olması gerektiği düşünülür. Örneğin MÖ 349 yılından kalma bazı Çin yazılarında Hiung-nu halklarının 19 boyundan biri olduğu belirtilen, Çiğ kavmi uzun burunları ve uzun sakalları ile Çinlilerin dikkatini çekmişlerdir.

Hsiung-nu halkının etnik ve dilsel kimliği akademik çevrelerde tartışma konusu olmaktadır ve akademik çevrelerde geniş kabul gören kesinleşmiş bir teori bulunmamaktadır.<ref name="Michael Adas 2001">Michael Adas, ''Agricultural and Pastoral Societies in Ancient and Classical History,'' American Historical Association. Temple University Press, 2001. Alıntı: s. 88: "Ancak Hiung-nuların etnik bağlantısı belirsiz kalmıştır (İranlı, Moğol, Türk ve hatta Paleo-Sibirya Kettic oldukları öne sürülür )" (İngilizce)</ref>

Pek çok akademisyen Hsiungnuların etnik ve dilsel açıdan farklı grupların bir karışımından oluştuklarına inanır ve eski Çin kaynaklarınca ortaya konan olası anadilleri hakkında tatmin edici bir cevaba henüz ulaşılmadığını belirtirler.<ref> name="Di Cosmo 2004: 165<"/ref> Koreli tarihçi Hyun Jin Kim, [[bozkır imparatorluğu|bozkır imparatorluklarında]] eski ırki veya etnik ilişki teorilerinin reddedilip, yerine çok uluslu, çok dilli bir yapılanmanın kabulünün tarihsellik adına daha gerçekçi olduğunu belirtmiştir.<ref>Hyun Jin Kim, The Huns, Rome and the Birth of Europe. {{ISBN|978-1-107-00906-6}}. Cambridge University Press. 2013. page 31.</ref>

Çin kaynakları [[Tiele]] ve Aşina kabilelerini Hsiungnu ile bağdaşlaştırmış, ancak diğer Türki kavimlerden bahsetmemiştir. ''[[Zhou'nun kitabı]]'' ve ''Kuzey Hanedanlıklarının Tarihi'' isimli Çin kaynakları Aşina kabilesinin Hsiungnuların bir parçası olduğunu belirtmiştir,<ref name="Zhou50">[[Linghu Defen]] et al., ''[[Book of Zhou]]'', [[:zh:s:周書/卷50|Vol. 50.]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Northern99">[[Li Yanshou]] ({{lang|zh-hans|李延寿}}), ''[[History of the Northern Dynasties]]'', [[:zh:s:北史/卷099|Vol. 99.]] {{Zh icon}}</ref> fakat bu bağlantının tarihsel doğruluğu tartışmalı bir konudur.<ref name="Christian2">Christian, p. 249</ref>

''[[Sui'nin kitabı]]'' ve ''Tongdian'' kaynaklarına göre ise Hsiungnular [[Pingliang]] kökenli "karışık göçebelerdir" ({{zh|first=t|t={{linktext|雜|胡}}|p=zá hú}}).<ref name="Sui84">[[Wei Zheng]] et al., ''[[Book of Sui]]'', [[:zh:s:隋書/卷84|Vol. 84.]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Tong197">{{cite book |last1=Du |first1=You |authorlink=Du You |script-title=zh:《通典》 |trans-title=[[Tongdian]] |location=Beijing |publisher=[[Zhonghua Book Company]] |volume=197 |script-chapter=zh:辺防13 北狄4 突厥上 |year=1988 |isbn=978-7-101-00258-4 |page=5401 |language=zh-hans}}</ref> Aşina ve Tiele halkları ayrı etnik gruplara ait iken Hsiung-nu halkı ile karışmış olabileceklerine de inanılmaktadır.<ref name="ethnic">{{citeWeb webkaynağı|url=http://rudocs.exdat.com/docs/index-128726.html|title=Об эт нической принадлежности Хунну|website=rudocs.exdat.com}}</ref> Buna ilaven Çin kaynakları kuzey sınırlarındaki pek çok farklı göçebe halkı Hsiungnu adı altında sınıflandırmıştır. Bu Greko-Roman kaynaklarında da çok sık karşılaşılan bir durumdur. Örneğin [[Bizans İmparatoru]] [[VII. Konstantin]], ''[[De Administrando Imperio]]'' kitabında<ref>{{Cite book|edition=New, revised|publisher=Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies|isbn=978-0-88402-021-9|last=Jenkins|first=Romilly James Heald|title=De Administrando Imperio by Constantine VII Porphyrogenitus|location=Washington, D.C.|series=Corpus fontium historiae Byzantinae|year=1967|page=65|url=https://books.google.com/?id=3al15wpFWiMC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Constantine+VII+Porphyrogenitus+(Emperor+of+the+East)%22#v=onepage&q&f=false|accessdate=28 August 2013}} According to Constantine Porphyrogenitus, writing in his ''[[De Administrando Imperio]]'' (ca. 950 AD) ''"Patzinakia, the [[Pechenegs|Pecheneg realm]], stretches west as far as the [[Siret River]] (or even the [[Carpathian Mountains|Eastern Carpathian Mountains]]), and is four days distant from Tourkia (i.e. Hungary)."''</ref><ref name="PrinzingSalamon1999">{{cite book|author1=Günter Prinzing|author2=Maciej Salamon|title=Byzanz und Ostmitteleuropa 950–1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996|url=https://books.google.com/books?id=uZDgivj7_RAC&pg=PA46|accessdate=9 February 2013|year=1999|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-04146-1|page=46}}</ref> ''Tourkia'' ({{lang-el|Τουρκία}}) kelimesini Türkleri tanımlamak yerine [[Macar]] halklarını tanımlamak için kullanmıştır.<ref name="Howorth2008">{{cite book|author=Henry Hoyle Howorth|title=History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia|url=https://books.google.com/books?id=hFc4mwsHZ7IC&pg=PA3|accessdate=15 June 2013|year=2008|publisher=Cosimo, Inc.|isbn=978-1-60520-134-4|page=3}}</ref> Yunan kaynakları [[Hunlar]] ve [[Avarlar]]ı da [[İskitler|İskitli]] olarak sınıflandırmıştır. Bu tarz basitleştirme ve genellemeler eski tarihi ve edebi kaynaklarda sık görülmüş ve genellikle aynı coğrafyada yaşamış fakat farklı etnik grup ve kökenlere mensup göçebeleri tanımlarken kullanılmıştır.<ref>{{harvtxt|Sinor|1990}}</ref>

Çeşitli Moğol ve yabancı akademisyenler Hsiungnuların Moğol dilleri konuşmuş olabileceklerini önermiştir.<ref>Ts. Baasansuren "The scholar who showed the true Mongolia to the world", Summer 2010 vol.6 (14) ''Mongolica'', pp.40</ref><ref>{{cite book|last1=Denis|first1=Sinor|title=Aspects of Altaic Civilization III}}</ref> Moğol arkeologlar Slab Grava kültürü halkının Hsiungnu halkının atası olduğunu iddia etmiştir, bazılarıda Hsiungnuların modern [[Moğollar]]ın atası olabileceğini belirtmiştir.<ref name="Tumen" />

[[Cengiz Han]], Daoist [[Qiu Chuji]]'ya yazdığı bir mektubunda Modu Şanyu'dan (Mete-Han) "bizim [[Şanyu]]muzun eski zamanları" olarak bahsetmiştir.<ref name="Howorth">{{citeWeb webkaynağı|url=https://archive.org/details/p1historyofmongo02howouoft|title=History of the Mongols from the 9th to the 19th century|first=Henry H. (Henry Hoyle)|last=Howorth|publisher=London : Longmans, Green|via=Internet Archive}}</ref> Arkeologlar tarafından bulunan, Hsiung-nu halkının güneş ve ay sembolleri Moğolların [[Soyombo sembolü]]ne de benzetilmektedir.,<ref>{{citeWeb webkaynağı|url=http://depts.washington.edu/silkroad/archaeology/mongolia/xiongnu/xiongnuarchhist/sunandmoon_th.jpg |title=Sun and Moon |website=depts.washington.edu |format=JPG}}</ref><ref>{{citeWeb webkaynağı|url=http://depts.washington.edu/silkroad/archaeology/mongolia/xiongnu/xiongnuarchhist/xiongnuarchhist.html|title=Xiongnu Archaeology|website=depts.washington.edu}}</ref><ref>[https://www.academia.edu/2086480/Elite_Xiongnu_Burials_at_the_Periphery_Tomb_Complexes_at_Takhiltyn_Khotgor_Mongolian_Altai_Miller_et_al._2009_ Elite Xiongnu Burials at the Periphery] (Miller et al. 2009)</ref>

Hsiung-nu dilinde kullanmış unvanlar ve önemli sözcükler ile Türki dillerde bulunan sözcükler arasında bağlantılar olduğunu iddia ederekten, Hsiung-nu halkı içinde [[Türki halklar]]ın ağırlıkta olduğunu savunan pek çok araştırmacı da bulunmaktadır.<ref name="Michael Adas 2001"/><ref>[http://www.federatio.org/joes/EurasianStudies_0409.pdf Lászlo Marácz, Borbála Obrusánszky: Heritage of the Huns. In: Journal of Eurasian Studies, Volume 1, Issue 4. 2009. sayfa 158.]</ref><ref>Michael Adas, ''Agricultural and Pastoral Societies in Ancient and Classical History,'' American Historical Association. Temple University Press, 2001. Alıntı: s. 88: "Ancak Hiung-nuların etnik bağlantısı belirsiz kalmıştır (İranlı, Moğol, Türk ve hatta Paleo-Sibirya Kettic oldukları öne sürülür )" (İngilizce)</ref> Bu nedenlerde ötürü bilim insanlarının bir kısmı Hsiung-nu halklarının Türki kökenli olduğunu iddia etmektedir.<ref name="Carter V. Findley">Carter Vaughn Findley: [http://books.google.de/books?id=bdZbe3zOz_MC The Turks in World History], Oxford University Press, 2004, p.29 ISBN 0195177266, 9780195177268

Türkolog [[Gerhard Doerfer]] Hsiung-nu dilinin bilinen herhangi başka bir dil ile bağlantılı olduğu fikrine karşı çıkmış ve Türki veya Moğol dilleri ile Hsiung-nu dilleri arasında bağlantı kuran teorileri şiddetle reddetmiştir. <ref>Di Cosmo 2004: 164</ref>

[[Lajos Ligeti]] Hsiung-nu halkının bir Yenisey dili konuşmuş olabileceğini öne süren ilk kişi oldu. [[Edwin G. Pulleyblank|Edwin Pulleyblank]], 1960'lı yılların başında bu iddiaya güçlü kanıtlar sunmuş ilk araştırmacıdır. 2000 yılında [[Alexander Vovin]], Pulleyblank'ın argümanlarını yeniden analiz etti ve en yeni Eski Çince fonetiği gelişmelerinden ve Hsiungnu Konfederasyonu'nun [[Jie]] kabilesinin dilinden bir cümlenin Çince transkripsiyonundan yararlanarak dilin Yenisey dilleri ile ilişkisi hakkında destekleyici yeni kanıtlar ortaya koydu. Vovin, Çince transkript şeklinde bulunan cümlenin, Yeniseyce dilbilgisi ve temel prensipleri ile yorumlandığı takdirde önceki Türki yorumlamalardan daha açık ve belirli bir cümle oluştuğunu bulduğunu savundu.<ref>Vovin 2000</ref>

Pulleybank ve D. N. Keightley, Hsiung-nu isimlerinin aslen Sibirya dilleri kökenli olduğunu ve Moğol ve Türki diller tarafından bu Sibirya dillerinden ödünç alındığını ileri sürdü.<ref>Nicola Di Cosmo ('''2004'''). Cambridge. page 164</ref> Akademisyenler, ''tenggeri'' ve ''tengri'' kelimelerinin Moğolca ve Türkçe'ye, Hsiung-nu dilinde cennet manasına gelen''chengli'' (tháːŋ-wrə́j) kökünden geçtiği üzerinde durdular ve Tarkan, Tigin ve Kağan gibi önemli kültürel ünvanların da Hsiungnu dilinden Türki ve Moğol halklara miras kaldığı sonucuna vardılar.<ref>THE PEOPLES OF THE name="STEPPE FRONTIER IN EARLY CHINESE SOURCES page 49"/>