Yay (silah): Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
orhun alfabesinde ok ve yay harfleri |
İşlevi, Çeşitleri, Unicode 8.0 da Orhun alfabesinin ok ve yay harfleri |
||
17. satır:
Yay yakın zamanda [[Sahra]] güneyi [[Afrika]]'da kabile savaş silahı olarak kullanılmıştır; Buna bir örnek 2009 da Kenya'da [[Kisii]] ve [[Kalenjin]] halkları arasındaki 4 ölü ile sonuçlanan çatışmada belgelenmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.archery-den.com/history-of-bows/|title=History of Bows|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170802082048/http://www.archery-den.com/history-of-bows/|archivedate=2017-08-02|df=|date=2016-12-16}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://content.time.com/time/photogallery/0,29307,1722198,00.html|title=Kenyan Tribes Wage a War With Bows and Arrows – Photo Essays|author=|date=|website=Time.com|accessdate=4 May 2018|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171019154958/http://content.time.com/time/photogallery/0,29307,1722198,00.html|archivedate=19 October 2017|df=}}</ref>
==İşlevi==
Yayın kas kuvvetini oka en iyi verebilmesi için belli parametreler önemlidir.
*Yayın ok takıp çekildiğinde eller arasında ne kadar uzaklık olduğu hem çekenin kol uzunluğuna, hem çeken elin kirişi nasıl tuttuğuna, hem de yayın sertliği esnekliği ile çekenin kas kuvveti dengesine bağlıdır. Yayda depolanan enerji bu aşamada en yüksek durumdadır.
*Havada yalpalayan ok hem enerji israf eder hem de ucu hedeften şaşabilir. Okun yalpalamadan uçması kirişin salıverildiği noktadan kabza merkezine giden çizginin (kirişin yayla çekildiği okun kirişle itelendiği yönün) okun eksen çizgisi (okun gideceği yön) ile olan açısı mümkün olduğunca az olmasına bağlıdır. Okun kendi esnekliği ve ok bedeninin hedefe uçarken temren yivleri ve telek yönleri etkisiyle kendi ekseni etrafında dönme hızı da yalpalamayı etkiler.
*Yayın tüm enerjisi oka aktarılmaz, bir kısmı çile ve yay kollarının geri hareketine harcanır. Okun çıkış hızı bunlara harcanan enerjinin en aza indirgenmesine de bağlıdır.
==Çeşitleri==
===Yapı bakımından===
Yaylar kirişle kasılmadan önceki yani kullanılmazken ki duruşlarına göre isimlendirilir.
*'''Rekörv''' (İng. Recurve): kiriş gerili değilken kabzanın okçuya en yakın, kolların ve uçların daha ileri büküldüğü tip.
*'''Refleks''' (İng. Reflex): kiriş gerili değilken sadece uçların ileri büküldüğü tip.
*'''Dekürv''' (İng. Decurve): her yanı okçu tarafında olan, kirişi normalde gergin olmayan bu yüzden devamlı kiriş takılı bulundurulabilen tip.
*'''Defleks''' (İng. Deflex): kolları okçu tarafına bükük olan yay; Normalde daha az gergin olan, ve tabiki daha az enerji depolayabilen yay tipi.
*yassı kollu:
*piramit tipi: kollarının uçları ortaya yakın kısımlarından daha dar bu yüzden geri harekete daha
*sökülebilir / parça (İng. Takedown): Parçalara ayrılıp katlanabilen daha seyahate uygun olan yaylar.
[[Dosya:Edna Wilson with bow & arrow LOC 14333022420.jpg|thumb|right|Yekpare uzun yay]]
Satır 35 ⟶ 43:
** [[Araplar]] kirişe dar bir halka asarak arkasında çilenin girdiği '''gez''' yani kertik yerine sivri bir uç olan bu yüzden çilesinde benzer halkalar düşmanın kullanamıyacağı ok yöntemini geliştirdiler.
** [[Koreliler]] elle kabza arasına yerleştirilen ve '''navek''' diye anılan<ref name="adnanMehel">https://www.youtube.com/watch?v=pi64K4EcSxA Navek ile Ok Atışı</ref> bir oluk sayesinde daha hızla daha uzağa atılabilen ve elinde navek olmayan düşmanın geri atamıyacağı kısa ok yöntemini geliştirdiler.
** [[Çin]]'de bunun daha gelişmiş şekli M.Ö. 500 gibi oluğa '''kabza''' ve yay monte edip, kirişi tetiklenebilir mekanik bir düzenle tutabilen, ve germe işleminin kuvvetli bacak kaslarıyla, veya germe dişlisi döndüren kol(lar) çevrilerek kolayca ve önceden yapılabildiği [[tatar yayı]] veya [[kurmalı yay]] oldu. Seri üretilen tatar yayları ile silahlanan ordular Çin'in birleştirilmesinde ve genişlemesinde büyük rol oynadılar.
**
**[[Dosya:Compound Bow Pulley.jpg|thumb|right|Makaralı yayın kam larından biri]] En son gelişme [[Makaralı yay]]dır. Kiriş, karşı kollar uçlarındaki makaralardan dolaştırılarak iki yanda da mekanik avantaj oluşturulur, yani elin çekebildiği yay kuvveti katlanır, karşılığında kuvvet uygulama mesafesi de katlanır. Bu avantajlar yayı gererken sert yayın kısa ve güçlü hareketini, çeken elin iki misli kolay ve o kadar uzun hareketine, yay boşalırken de sert yayın kısa ve güçlü hareketini, ok için iki misli uzun süreli bir ivmelenme hareketine dönüştürür. Bu da elin yayı daha rahat gerebilmesini, okun da daha fazla ivme kazanıp, daha kuvvetle, daha uzaktaki bir hedefe saplanabilmesini sağlar. Ayrıca, makaraların tam dairevi olmayıp, örneğin yumurtanın dikey kesitine benzer oval olması, fazladan kolaylıklar sağlar:
**#Yayı germenin erken kısmı, ip "yumurtanın kavislice dibini" dolanırkendir, yani zorcadır, enerjinin
**#Yayı germenin sona yakın kısmı, "yumurtanın az kavisli yanını" dolanırkendir, yani kolaydır.
**#Son, yani nişan alınacak yerden sonraki kısmı, "yumurtanın dar kavisli sivri ucunu" dolanırkendir, yani çok zordur, "dur/duvar" sinyali verir. Okçu böylece kolay bölge sonunun nerede olduğunu görür, "duvarın dibinde" çok daha rahat bir şekilde nişan alabilir.
Satır 70 ⟶ 78:
Yayın yapımı uzun bir emek mahsulü olduğu kadar ince bir sanatın da ifadesidir. İyi bir yayın yapımı çok sabır ister ve yıllarca sürebilir. Türklerde yay yapımına çok önem verilirdi. Sanatkarane yapılanlar altın ve yaldızla '''tezyin''' edilirdi. Süslemelerin bir köşesine (genellikle üst kasan başına) yapan ustanın adı ile yapım tarihi konulurdu. Bilhassa askeri müzelerde eski tarihlerde kullanılan çeşitli yay örnekleri pek çoktur.
=== Türk halk kültüründe yeri ===
Türklerde yay kutlu bir silahtır ve büyük önemi vardır. Gökyüzünü sembolize eder. Oğuz Kağan Bozoklar denen oğullarına Altın Yay’ı üçe bölerek vermiştir. (Diğer oğullarına da Üçokları üçe bölmüştür.) ise Alkım (Gökkuşağı) Altı Yay veya Altı İpli Yay olarak düşünülür. Sözcüğün genişlik anlamı vardır. Yaz sözcüğü ile aynı kökten gelir. Yay/Cay aynı zamanda ilkbahar demektir.<ref>[http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:TurkSoylenceSozlugu.pdf Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt]</ref> [[Orhun alfabesi]]nde ok ve yay kendi isimleri ve görünüşleriyle harf olarak vardır (Unicode 8.0 sürümünde U+10C16 [[Dosya:Old turkic letter Y1.png|20px]], U+10C38 [[Dosya:Old turkic letter OQ.png|20px]], yukarı bakanı U+10C39 ).
<gallery>
Dosya:Gak gung.jpg|Kore yayı, kuruma ertesi ısıtılıp açılmadan önce
| |||