Kadınlar saltanatı: Revizyonlar arasındaki fark

[[Dosya:Kadinlar Saltanati.jpg|thumb|200px|[[Ahmet Refik Altınay]]'ın '''Kadınlar Saltanatı''' adlı kitabının [[1916]] baskısında kullandığı temsili resim (Latin Alfabesiyle alt başlık: '''Eski Osmanlıda Hanım ve Hizmetçisi''')]]'''Kadınlar saltanatı''' ([[Osmanlıca]]: '''قادينلر سلطنتي'''), [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda [[haseki sultan]]ların veya [[valide sultan]]ların veya Hanım Sultanların (hatta [[Mihrimah Sultan]] ve [[Fatma Sultan (I. Ahmed'in kızı)|Fatma Sultan]] örneklerinde görüldüğü gibi, bir padişah kızının veya Kösem ve Safiye Sultan örneklerindeki gibi Büyük Valide Sultanların) devlet yönetimine müdahale ettiklerietmeleri, hatta zaman zaman bizzat devleti yönettikleri dönemyönetmelerine olarakverilen biliniraddır.<ref name="Ortaylı">İlber Ortaylı: ''Tarihimiz ve Biz'', Timaş, sf.119</ref>. Dönem büyük ölçüde [[Osmanlı Devleti duraklama dönemi|Osmanlı İmparatorluğu'nun duraklama dönemine]] denk gelir. [[Kanuni Sultan Süleyman]]’ın yaşlılık döneminde [[1540]] civarı başlamış, [[1656]] yılında [[Köprülü Mehmet Paşa]]’nın sadrazam oluşuna kadar devam etmiştir<ref>İlber Ortaylı: ''Son İmparatorluk Osmanlı'', Timaş sf.78 ISBN 975-263-490-7</ref>.

Kadınlar saltanatı kavramınıntanımı, ilk olarak Osmanlı tarihçisi [[Ahmet Refik Altınay]] tarafından [[1916]] yılında aynı ad altında yayınlanmış kitabında kullanıldığını görüyoruzkullanılmıştır.<ref>Kadınlar Saltanatı, Ahmet Refik Altınay, Tarih Vakfı Yayınları, ISBN 975-333-192-4, Mayıs 2005. Osmanlıca aslı: [http://www.archive.org/stream/dnlarsalanat02ahmeuoft#page/n133/mode/2up قادينلر ساطنتي]</ref>. Leslie Pierce İngilizce aslını 1993 yılında yayınladığı ''Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu'ndaİmparatorluğunda HukümranlıkHükumranlık ve Kadınlar'' adlı kitabında Kadınlar'kadınlar Saltanatısaltanatı' kavramınıtanımını benimsemekte, ancak bu konuda birçok yanlış anlaşılmaların mevcut olduğuna işaret etmektedir<ref>Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu'nda Hukümranlık ve Kadınlar, Leslie Pierce, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ISBN 979-975-333-048-9 İstanbul, 1996</ref>. Bu yanlış anlaşılmalardan biri, kökleri çok eskilere dayanan bir inanç olup, devlet yönetimine kadınların karışmasının Osmanlı Devleti'ne zarar verdiği düşüncesidir. Leslie Pierce, kitabında şeyhülislam [[Cafer E.z. Mustafa Sunullah Efendi|Sunullah Efendi]]'nin daha [[1599]] yılında kadınların devlet işlerine karışmasından şikayetçi olduğunu yazar. O zamandan beri giderek Osmanlı İmparatorluğu'nun [[Kanuni Sultan Süleyman]]'dan sonra başlayan [[Osmanlı Devleti duraklama dönemi|duraklama]] ve [[Osmanlı Devleti gerileme dönemi|gerileme]] süreçlerine kadınların devlet işlerine karışmasının neden olduğu görüşü yaygınlaşmış ve kadınlar saltanatı dönemi halk ve tarihçiler arasında olumsuz bir şekilde algılanmaya başlamıştır. Ancak kadınlar saltanatının [[1656]] yılında sona ermesine karşılık Osmanlı Devleti'nin çöküşünün yavaşlamadığı, tam tersine hız kazandığı da gerçektir. Nitekim Leslie Pierce ve İlber Ortaylı dahil birçok Osmanlı tarihçileritarihçisi, Osmanlı Devleti'nin asıl zayıflama döneminin [[1683]] yılındaki [[II. Viyana Kuşatması]]'nın başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra başladığına inanmakta<ref name="Ortaylı"/>, dolayısıyla kadınlar saltanatının Osmanlı Devleti'nin çökmesinden sorumlu tutulamayacağına işaret etmektedirler.

Günümüzde kadınlar saltanatı (ya da batı dillerinde bilinen biçimiyle ''[[:en:Sultanate of Women|Sultanate of Women]]'' veya ''Reign of Women'') kavramıadlandırması, tarihçiler tarafından [[1550]]-[[1656]] yılları arasındaki bu dönemi, kadınların Osmanlı Devleti'ni bizzat yönettikleri anlamında olmasa biledeğil, kadınların diğer dönemlere kıyasla Osmanlı devlet yönetiminde daha fazla bir güce sahip olduğu bir dönemolması anlamında kullanılmaktadır. Zaman zaman bu güç mutlak bir güce yaklaşmışyaklaşılmış ancak hiçbir zaman [[Rus İmparatorluğu]]'ndaki [[II. Katerina]] veya [[Britanya İmparatorluğu]]'ndaki [[I. Elizabeth]] gibi resmi bir nitelik kazanmamıştır.

Bütün dünya monarşilerdemonarşilerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti'nde de hanedan üyesi kadınlar her zaman için hükümdarın devlet yönetiminde aldığı kararları etkilemekten geri kalmamışlardır. Ancak Osmanlı Devleti'nin diğer monarşilerden farkı, padişahların eşlerini cariyeler arasından seçmeleri ve resmiresmî nikah yapmaktan kaçınmalarıydı<ref name="Finkel">"Osman's dream: the story of the Ottoman Empire, 1300-1923", Caroline Finkel, ISBN 0-7195-5513-2, John Murray Publishers Ltd., 2005.</ref>. Bu kural özellikle yükselme döneminde yerleşmiş, padişah eşlerinin ve ailelerinin, padişahı etkilemesini önlemeleri amacıyla getirilmişti.

[[Kanuni Sultan Süleyman]] ilk defa [[Hürrem Sultan]]'la resmiresmî nikah yaparak bu kuralı bozmuş ve kadınlar saltanatının yolunu açmıştırbozmuştur. Kadınlar saltanatı, böylece [[Haseki Sultan]]'ın yani padişahın en gözde eşinin güç kazandığı bir dönem olarak başlamış, [[Nurbanu Sultan]] ve [[Safiye Sultan]] dönemlerinde güç Haseki Sultan'dan [[Valide Sultan]]'a yani padişahın annesine geçmiştir. İki padişahın ([[IV. Murat]] ve [[I. İbrahim|İbrahim]]) annesi olan ve torunu [[IV. Mehmet]]'in hükümdarlığında dahi gücünü koruyan [[Kösem Sultan]]'ın dönemi, kadınlar saltanatının zirveye ulaştığı dönem olarak kabul edilir. Özellikle oğullarının ve torununun küçük yaşta olduğu dönemlerde naiplik görevini üstlenerek devleti bizzat yönetmiştir. Ancak kadınlar saltanatı zirveye ulaştıktan kısa bir süre sonra Kösem Sultan'ın öldürülmesiyle sona ermiş, dönemin Valide Sultanı [[Turhan Sultan]] eline geçirdiği gücü kullanmayarak geri plana çekilmeye karar vermiş, [[1656]] yılında [[Köprülü Mehmet Paşa]]’nın sadrazam olmasını destekleyerek bilinçli bir kararla yönetimi diğer devlet adamlarına bırakmıştır<ref>Ottoman Women Builders: The Architectural Patronage of Hadice Turhan Sultan (Women and Gender in the Early Modern World), Lucienne Thys-Senocak, ISBN 0-7546-3310-1, Ashgate Publishing, 2007</ref>.

Kadınlar saltanatının sona ermesi kadınların Osmanlı Devleti'nin yönetimi üzerindeki etkilerinin tamamen sona erdiği anlamına gelmez. Valide Sultanlık Osmanlı Devleti'nin son yıllarına kadar önemini korumuş olan önemli bir kurumdur. Valide Sultanlar her zaman için padişah olan oğullarını devlet işlerinde etkilemeye devam etmişler, ayrıca cami, hastane inşaatı, hayır işleri konusunda büyük bir bütçeye ve karar yetkisine sahip olmuşlardır. Örneğin son dönem Valide Sultanlarından [[Bezmialem Sultan]] ve [[Pertevniyal Sultan]] devletin birçok mimari projelerininprojesinin arkasında yer almışlardıralmıştır. Ancak kadınlar saltanatı dönemine kıyasla aradaki fark, Kösem Sultan'dan sonraki valide sultanların iç ve dış siyaset konularına doğrudan doğruya karışmaktan sakınmış olmalarıdır. AyricaAyrıca [[III. Ahmed]]'ın kızı ve [[Nevşehirli Damat İbrahim Paşa|Nevşehirli İbrahim Paşa]]'nın eşi olan Fatma Sultan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] [[Lâle Devri]]'nin son yıllarında büyük bir güce sahip ve Osmanlı tarihi'nin en son kudretli HanimHanım Sultanı idi.<ref>Alev Lytle Croutier: Harem</ref>

Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde devlet işleriyle ilgilenen ilk kadın olarak bilinir. Hürrem Sultan kendi mührünü bastırmış, divan toplantılarını tel örgülü bir pencereden izlemiş ve fikirlerini padişaha sunmuştur. Buna benzer birçok devrimci hareketi ile Kadınlar saltanatı'nısaltanatını başlatmışbaşlattığı oldukabul edilir.

Hürrem Sultan Osmanlı tarihinde bir padişahla resmiresmî nikahla evlenmiş ilk [[Haseki Sultan]] (padişahın en gözde eşi) olma özelliğini taşımaktadır. Bu evlilik [[Kanuni Sultan Süleyman]]'ın daha önceki nikahsız eşi olan [[Mahidevran Sultan]]'ın etkisinin azalmasına neden olmuştur. Ancak Mahidevran Sultan yeniçeriler tarafından çok sevilen ve geleceğin padişahı gözüyle bakılan [[Şehzade Mustafa]]'nın annesi olarak hala müstakbel Valide Sultan durumundaydı. Ayrıca Kanuni Sultan Süleyman'ın sadrazamı olan [[Pargalı Damat İbrahim Paşa|İbrahim Paşa]] da padişaha kardeş kadar yakın ve güçlü bir devlet adamıydı.