Hilâfetin kaldırılması: Revizyonlar arasındaki fark

Halife sözcüğü İslam devletlerinde [[Muhammed]]'den sonraki devlet başkanlığı kurumunu ifade eder.<ref name=tdvia>{{Web kaynağı | soyadı1 = Avcı | ad1 = Casim | başlık = Hilafet | url = http://islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c17/c170253.pdf | website = http://islamansiklopedisi.info | yayıncı = Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, yıl 1998 | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivengelli = evet}}</ref> Halifelerin seçimle belirlendiği [[Dört Halife]] devrinden sonra saltanata dönüşen halifelik kurumu; 945 yılında [[Büveyhîler]]'in Abbâsî Hanedanı'nın başkenti [[Bağdat]]'ı işgalinden sonra farklı siyasi otoritelerin himayesindeki bir ruhani önderlik haline dönüşmüş ve 13.-16. yüzyıllarda [[Memluk]] himayesinde [[Mısır]]'da yaşamıştır.<ref name=tdvia/> 16. yüzyıl başında Mısır'ı fethedip Abbâsî halifesini himayesine alan Osmanlı hükümdarı [[Yavuz Sultan Selim]], onun ölümünden sonra ''halife'' unvanını kendisi almış ve Sultan Selim'den sonra gelen Osmanlı hükümdarları bu unvanı taşımaya devam etmişlerdi.

Osmanlı Devleti [[I. Dünya Savaşı]] sonunda yıkıldı. Ankara'da kurulan bir meclis hükûmeti ülkeyi yönetmekteydi. 1 Kasım 1922'de [[Saltanatın kaldırılması|Saltanat'ın Hilâfet'ten ayrılmasına]] ilişkin yasanın Meclis'ten geçmesi ile Osmanlı Devleti'nin son padişahı [[VI. Mehmed|Vahdettin]], halife sıfatıyla kalmıştır.<ref name=ramazan>{{Web kaynağı | soyadı1 = Boyacıoğlu | ad1 = Ramazan | başlık = Atatürk'ün Hilafet İle İlgili Görüşleri | url = http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-37/ataturkun-hilafetle-ilgili-gorusleri | website = http://www.atam.gov.tr/ | yayıncı = Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Mart 1997, Cilt XIII, sayı 37 | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160514163642/http://www.atam.gov.tr:80/dergi/sayi-37/ataturkun-hilafetle-ilgili-gorusleri | arşivtarihi = 14 Mayıs 2016}}</ref> [[VI. Mehmed|Vahdettin]]'in 17 Kasım 1922'de İngiliz harp gemisi HMS ''Malaya'' ile İstanbul'dan gizlice ayrılması üzerine 18 Kasım'da Meclis'te gizli bir oturum düzenlenmişti. Bu oturumda Vahdettin'in halife unvanıyla İngilizlere başvurması onun bütün İslam âleminde ihaneti olarak değerlendirilmiş ve İslam imameti için TBMM tarafından yeni bir kişinin seçilip İslam âlemine bildirilmesine karar verilmiştir. Meclis 19 Kasım 1922 tarihli oturumunda seçime katılan 162 mebustan 142'sinin oyu ile<ref name=ayse>{{Web kaynağı | soyadı1 = Hür | ad1 = Ayşe | başlık = Mustafa Kemal'in 'altın vuruşu': Halifeliğin ilgası | url = http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse-hur/mustafa-kemalin-altin-vurusu-halifeligin-ilgasi-1200340/ | website = http://www.radikal.com.tr/ | yayıncı = Radikal gazetesi, 6 Temmuz 2014 | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170111111051/http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse-hur/mustafa-kemalin-altin-vurusu-halifeligin-ilgasi-1200340/ | arşivtarihi = 11 Ocak 2017}}</ref> Osmanlı Hanedanı üyesi [[Abdülmecid Efendi]]'yi halife olarak seçti<ref name=nutuk>{{Web kaynağı | soyadı1yazar1 = Atatürk, | ad1 = M.Mustafa Kemal |(Yayına yazar1 =hazırlayan: Korkmaz, Zeynep (Yayına Hazırlayan) | başlık = Abdülmecit Efendi’ıin Büyük Millet Meclisi’nce Halife seçilmesi | url = http://www.atam.gov.tr/nutuk/abdulmecit-efendiiin-buyuk-millet-meclisince-halife-secilmesi | website = http://www.atam.gov.tr | yayıncı = Nutuk (Bugünkü Dille) kitabından | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140803141307/http://www.atam.gov.tr/nutuk/abdulmecit-efendiiin-buyuk-millet-meclisince-halife-secilmesi | arşivtarihi = 3 Ağustos 2014}}</ref>

Vahdettin'in kaçışı ve yeni halifenin seçimi 19 Kasım'da basın yoluyla halka duyurulmuştu.<ref name=diyanet>{{Web kaynağı | soyadı1 = Boyacıoğlu | ad1 = Ramazan | başlık = Hilafetten Diyanet İşleri Başkanlığı'na geçiş | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ePX_SaJ0b35Gq45swKG3lNmRtDc4-mwv82noNgR6EBZhSr5iwbAySAVgaSEQJ2c3 | website = https://tez.yok.gov.tr | yayıncı = Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi, 1992 | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivengelli = evet}}</ref> Saltanatın kaldırılmasından sonra bu saltanatın başka bir adla aynı sülalede devam etmesini önlemek için halifeliğin yetkisiz bir unvan olarak bırakılmasında hükûmet büyük titizlik gösterdi.<ref name=diyanet/> Sade bir biat töreni düzenlenmesini isteyen Ankara hükûmetinin bütün çabalara karşın Abdülmecid Efendi gösterişli bir törenle halifeliği üstlendi.<ref name=tdvia/><ref name=ayse/>

Meclis'teki gelenekselci hilafet taraftarları, hilafete siyasal bir otorite kazandırmak istiyorlardı. Muhalifler bu yoldaki düşünce ve isteklerini 15 Ocak 1923'te dağıttıkları bir risale ile ortaya koydular.<ref name=hasan>{{Web kaynağı | soyadı1 = Türker | ad1 = Hasan | başlık = Basında "Hanedan-ı Hilafet" Tartışmaları ve Hilafetin Kaldırılması | url = http://web.deu.edu.tr/ataturkilkeleri/pdf/dergi8/c3_s8_hasan_turker.pdf | website = http://web.deu.edu.tr/ | yayıncı = Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt III, Sayı 8, Yıl, 1998 | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivengelli = evet}}</ref> Afyon milletvekili [[İsmail Şükrü Çelikalay|İsmail Şükrü]]'nün imzasını taşıyan "''Hilâfet-i İslâm ve Büyük Millet Meclisi''" başlıklı risalede saltanatın kaldırılmasının uygun görüldüğü, ancak hilâfetin asla kaldırılamayacağı, halifenin sadece ruhanî sorumluluklarının değil dünyevî görevlerinin de bulunduğu ve içinde yaşanan olağanüstü şartların normale dönmesiyle halifenin bunları yerine getireceği belirtiliyor ve İslam âlemine sabırla beklemesi tavsiye ediliyordu.<ref name=tdvia/> O sırada yurt gezisi nedeniyle Ankara dışında bulunan Mustafa Kemal'e çok ilgi gören bu risalenin haberi [[İzmit]]'te iken ulaşmış verdiği nutuklarda Hilafete yönelik tavırlarını net bir şekilde

göstermesine olanak sağlamıştı.<ref name=fatma>{{Web kaynağı | soyadı1 = Ünver | ad1 = Fatma | başlık = Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri'nde (1920-1924) saltanat ve hilafet aleyhinde düşünce ve görüşler | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=RYan9_S-Z7Eir3xdWGXBiBkyQc6zCDfYmari5oyjY4nKJOqwiAOwGhHU_czPT43H | website = https://tez.yok.gov.tr | yayıncı = Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2012 | erişimtarihi = 23 Ocak 2017 | arşivengelli = evet}}</ref> 17 Ocak 1923'te yaptığı ünlü basın toplantısında bir soru üzerine halifelerin, aleyhine bir hareketleri olduğu takdirde milletin onları başından defedebileceğini söyledi.<ref name=tdvia/>

Türkiye'den ayrıldıktan sonra [[İsviçre]]'ye giden Abdülmecid Efendi, 11 Mart 1924 günü haber ajansları vasıtasıyla bir bildiri yayınladı ve Türkiye hükûmetinin kararını reddettiğini duyurarak Müslümanları bir kongre toplamaya çağırdı.<ref name=cevdet>{{Web kaynağı | soyadı1 = Küçük | ad1 = Cevdet | başlık = Abdülmecid Efendi | url = http://islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c01/c010313.pdf | website = http://islamansiklopedisi.info | yayıncı = Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, yıl 1998 | erişimtarihi = 28 Ocak 2017 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150402232429/http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c01/c010313.pdf | arşivtarihi = 2 Nisan 2015}}</ref> Birkaç gün sonra İsviçre hükûmeti tarafından kendisine, siyasal propaganda yapmama şartıyla oturma izni verildiği hatırlatıldı.<ref name=cevdet/> Ekim 1924'te Fransa'ya geçen Abdülmecid Efendi hilâfet konusunda İslam âleminden umduğu ilgiyi bulamadığı için kendisini daha çok ibadete, resim çalışmalarına ve müziğe vermiştir.<ref name=cevdet/>

Türkiye'de halifeliğin kaldırılmasından sonra, 7 Mart 1924'te, [[Hüseyin bin Ali (Mekke emiri)|Hicaz Kralı Hüseyin]], Mekke ve Medine'nin elinde olmasına dayanarak kendisini Halife ilân etti. Hüseyin'in halifeliğine en büyük tepki [[Necd]]'deki Suudilerden gelmiştir.<ref name=fahir/> Suudi orduları 1925'te Mekke'yi ele geçirdi; [[Abdülaziz el-Suud|İbni Suud]] 1926 yılının ocak ayında Hicaz Kralı olarak taç giydi. Suudiler 1926 başlarında [[Kahire]]'de bir İslam kongresi toplayıp hilafet konusunu ele almak istedilerse de konu ciddi olarak ele alınmadan kongre 1926 mayısında sona erdi.<ref name=fahir>{{Web kaynağı | soyadı1 = Armaoğlu | ad1 = Fahir | başlık = Hilafet’in Dış Cephesi | url = http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Fahir-ARMAO%C4%9ELU-Hil%C3%A2fetin-D%C4%B1%C5%9F-Cephesi.pdf | website = http://www.atam.gov.tr | yayıncı = Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XIV, Sayı 41, Temmuz 1998 | erişimtarihi = 25 Ocak 2017 | arşivengelli = evet}}</ref>

Türkiye Cumhuriyeti'nin hilâfeti bütünüyle kaldırıp Abdülmecid Efendi ve ailesini yurt dışına çıkarması [[Hindistan]]'da hilafet otoritesini savunmak üzere kurulmuş ''Hindistan Hilafet Hareketi'' içinde anlaşmazlık doğmasına neden oldu.<ref name=naeem>{{Web kaynağı | soyadı1 = Qureshi | ad1 = M. Naeem | başlık = Hindistan Hilafet Hareketi | url = http://islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c18/c180046.pdf | website = http://islamansiklopedisi.info | yayıncı = Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, yıl 1998 | erişimtarihi = 25 Ocak 2017 | arşivengelli = evet}}</ref> Kimileri kararın tartışılmasını, kimisi halifeliğin Mustafa Kemal Paşa'ya teklif edilmesini, kimisi ise Türklerin tutumunda İslam'a aykırı bir taraf olmadığı için Hint Müslümanlarının da Türkleri örnek almasını istiyordu. Hindistan Hilafet Hareketi bu tartışmalarla bütünlüğünü kaybetti; hilafet hareketine ilgi azaldı. İslam dünyasındaki bazı uygun görülen kişilere teklif ederek bu kurumu yeniden canlandırma girişimleri olduysa da bu girişimler gerçekleşmedi.