Hayvan zehri: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Hedda Gabler, Venom sayfasını Venom (anlam ayrımı) sayfasına yönlendirme üzerinden taşıdı Etiket: Yeni yönlendirme |
"Venom" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu. Etiketler: Kaldırılan yönlendirme İçerik Çevirmeni |
||
1. satır:
[[Dosya:Waspstinger1658-2.jpg|küçükresim|Bir damla venom (zehir) taşıyan [[yaban arısı]] iğnesi]]
'''Venom '''ya da '''hayvan zehri''', bir [[Hayvanlar|hayvanın]] bir diğerine zarar vermek için ürettiği bir veya daha fazla [[toksin]] içeren bir salgıdır.<ref>"{{DorlandsDict|eight/000115553|venom}}</ref> Venom, hem avcılarda hem de avlarda, hem [[Omurgalılar|omurgalılarda]] hem de [[Omurgasızlar|omurgasızlarda]] olmak üzere çeşitli hayvanlar arasında ortaya çıkmıştır.
Venomlar, hücreleri öldüren en az dört ana toksin sınıfının yani [[Nekroz|nekrotoksin]] ve [[Sitotoksik|sitotoksin]] etkisiyle öldürür: sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler; kaslara zarar veren [[Miyotoksin|miyotoksinler]].
Zehirli hayvanlar yılda on binlerce insanın ölümüne sebep olmaktadır. Bununla birlikte birçok zehirdeki toksin, çok çeşitli hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahiptir.
== Evrimi ==
Zehirin çok çeşitli [[Takson|taksonlarda]] kullanılması, [[Yakınsak evrim|yakınsak evrimin]] bir örneğidir. Bu özelliğin nasıl bu kadar yaygınlaştığını ve çeşitlendirildiğini kesin olarak söylemek zor. Zehirli hayvanların toksinlerini kodlayan çoklu gen aileleri [[Doğal seçilim|aktif olarak seçilir]] ve özel fonksiyonlarla daha çeşitli toksinler oluşturur. Venomlar, çevrelerine ve kurbanlarına adapte olur ve buna göre bir avcının özel avında azami derecede etkili olacak şekilde evrilir. Sonuç olarak venomlar, bir hayvanın standart beslenmesine göre özelleşmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
== İşeyişi ==
[[Dosya:1poc.png|sağ|küçükresim|Arı iğnesinde bulunan bir [[enzim]] olan [[fosfolipaz A2]].]]
Venomlar, içerdikleri [[Toksin|toksinler]] yoluyla biyolojik etkisini yaratır. Bazı venomlar, farklı tiplerdeki toksinlerin karmaşık karışımlarıdır. Zehirlerdeki başlıca toksin sınıfları arasında şunlar yer alır:<ref name="Harris2004">{{Dergi kaynağı}}</ref>
* Karşılaştıkları hücrelerde nekroz (yani ölüme) neden olan [[Nekroz|nekrotoksinler]].<ref name="Raffray">{{Dergi kaynağı}}</ref> [[Çıngıraklı yılan]] ve [[Engerekgiller|engerek]] zehiri [[fosfolipaz]] ve [[tripsin]] benzeri serin proteazlar içerir.
* Öncelikle hayvanların sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler.<ref name="Dutertre Lewis 2006 pp. 661–670">{{cite journal|last=Dutertre|first=Sébastien|last2=Lewis|first2=Richard J.|title=Toxin insights into nicotinic acetylcholine receptors|journal=Biochemical Pharmacology|volume=72|issue=6|year=2006|doi=10.1016/j.bcp.2006.03.027|pmid=16716265|pages=661–670}}</ref> Bunlar, iyon kanalı iletkenliğini bozan iyon kanalı toksinlerini içerir. [[Latrodectus|Kara dul örümceği]], [[akrep]], [[kutu denizanası]], [[koni kabuklu salyangoz]] ve [[mavi halkalı ahtapot]] zehirleri (diğerleri arasında) bu şekilde işlev görür.
* Bir reseptöre bağlanarak kaslara zarar veren [[Miyotoksin|miyotoksinler]], [[yılan]] (çıngıraklı yılan gibi) ve [[kertenkele]] zehirlerinde bulunan küçük, bazik [[Peptit|peptitlerdir]].<ref name="pmid12709056">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="PUB00001595">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="PUB00005315">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
* Tek tek hücreleri öldüren [[Sitotoksik|sitotoksinler]], bal arılarının [[Apitoksin|apitoksininde]] ve kara dul örümceklerinin zehrinde bulunur.<ref name="Sobral Sampaio Falcão Queiroz 2016">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="Peng Dai Lei Liang pp. 3267–3274">{{cite journal|last=Peng|first=Xiaozhen|last2=Dai|first2=Zhipan|last3=Lei|first3=Qian|last4=Liang|first4=Long|last5=Yan|first5=Shuai|last6=Wang|first6=Xianchun|title=Cytotoxic and apoptotic activities of black widow spiderling extract against HeLa cells|journal=Experimental and Therapeutic Medicine|volume=13|issue=6|date=April 2017|doi=10.3892/etm.2017.4391|pmid=28587399|pmc=5450530|pages=3267–3274}}</ref>
== Taksonomik çeşitlilik ==
Zehir, hem omurgasızlarda hem de omurgalılarda; hem su hem kara hayvanlarında; hem avcı hem de av hayvanlarında bulunarak taksonomik olarak yaygın bir şekilde dağılmıştır. Başlıca zehirli hayvan grupları aşağıda tarif edilmiştir.
=== Eklem bacaklılar ===
Zehirli [[eklem bacaklılar]] arasında [[Örümcek ısırığı|zehrini enjekte etmek]] için dişlerini ([[Keliser|keliserlerinin]] parçası) kullanan [[örümcekler]] ile zehrini aktarmak için kıskaç benzeri ön ayaklarını kullanan [[Çıyanlar|kırkayaklar]] ve zehrini bir iğneyle zerk eden [[Akrep|akreplerle]] ısırıcı [[Böcek|böcekler]] yer alır.
=== Diğer omurgasızlar ===
Çeşitli [[Şube|şubelerde]] zehirli omurgasızlar mevcuttur. Bunların arasında tehlikeli [[kutu denizanası]] gibi [[Denizanası|denizanaları]],<ref>{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> [[Knidliler]] arasında [[denizşakayığı]],<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref> [[derisi dikenliler]] arasında [[Denizkestanesi|denizkestanesi<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>]][./Venom#cite_note-21 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[21]</nowiki></span>] ve koni kabuklu salyangoz<ref name="OliveraTeichert2007">{{Dergi kaynağı}}</ref> ve [[yumuşakçalar]] arasında [[Ahtapot|ahtapotların]] da bulunduğu [[kafadan bacaklılar]] yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref>
=== Omurgalılar ===
==== Balık ====
Venom; dikenli bir tür olan iri vatozlar, [[Köpekbalığı|köpek balıkları]] ve [[Sıçansılar (balık)|sıçansılar]], kedi balığı (yaklaşık 1000 zehirli tür) gibi 200 kıkırdaklı balıkta bulunmaktadır.<ref name="SmithWheeler2006">{{Dergi kaynağı}}</ref>
==== Amfibiler ====
Amfibiler arasında, bazı [[Semendergiller|semenderler]] keskin zehirli uçlu kaburgalar çıkarabilir.<ref>[http://www.askabiologist.org.uk/punbb/viewtopic.php?id=1494 Venomous Amphibians (Page 1) - Reptiles (Including Dinosaurs) and Amphibians - Ask a Biologist Q&A]. Askabiologist.org.uk. Retrieved on 2013-07-17.</ref><ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
==== Sürüngenler ====
450 yılan türü zehirlidir. [[Yılan zehri]] göz altındaki bezler tarafından üretilir (mandibular bez) ve kurbana borumsu veya kanallı dişlerle iletilir. Yılan zehirleri çeşitli peptid toksinleri içerir. Bunlar arasında protein [[peptit]] bağlarını hidrolize eden [[Proteaz|proteazlar]], [[DNA]]'nın [[Fosfodiester bağı|fosfodiester]] bağlarını hidrolize eden [[Nükleaz|nükleazlar]] ve sinir sisteminde sinyallemeyi devre dışı bırakan nörotoksinler yer almaktadır.<ref name="Bauchot">{{Kitap kaynağı}}</ref> Yılan zehri ağrı, şişme, doku nekrozu, düşük tansiyon, kasılmalar, kanama (yılan türlerine göre değişen), solunum felci, böbrek yetmezliği, koma ve ölüm gibi semptomlara neden olur.<ref>{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> Yılan zehiri, ataların [[Tükürük bezi|tükürük bezlerinde]] dışavurulan [[Duplikasyon|genlerin çoğaltılmasıyla]] ortaya çıkmış olabilir.<ref name="HargreavesSwainHegartyLogan2014">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
Venom, Meksika boncuklu kertenkele,<ref name="Cantrell2003">{{Dergi kaynağı}}</ref> [[gila canavarı]] ve [[Komodo ejderi|Komodo ejderi<ref name="fries">{{Dergi kaynağı}}</ref>]][./Venom#cite_note-fries-33 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[33]</nowiki></span>] de dahil olmak üzere bazı etobur kertenkeleler gibi bir kaç sürüngende bulunur.
==== Memeliler ====
Solenodonlar, [[sivri faregiller]], vampir yarasalar, erkek [[Ornitorenk|ornitorenkler]] ve maymungiller ailesi (''Nycticebus'') gibi az sayıdaki canlı memeli türü zehirlidir.<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
== Venom ve insanlar ==
Zehirli hayvanlar, 1990 yılından beri 76 bin ölüme; 2013 yılında 57 bin insan ölümüne neden olmuştur.<ref name="GDB2013">{{Dergi kaynağı}}</ref>
173 binden fazla türde bulunan zehir -5 binden fazla bilimsel makalede incelenmiş- çok çeşitli hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahiptir.<ref name="Mullin2015">{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> Yılan zehirleri, [[tromboz]], [[artrit]] ve bazı [[Kanser|kanserler]] dahil olmak üzere bu durumları tedavi etmek için kullanılabilecek proteinler içerir.<ref name="PalGomesDasguptaGomes2002">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="Holland2013">{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> [[Gila canavarı]] zehiri, [[Tip 2 diabetes mellitus|tip 2 diyabetin]] tedavisinde kullanılan [[exenatide]] içerir.{{reflist}}
[[Kategori:Hayvan fizyolojisi]]
[[Kategori:Toksinler]]
| |||