Kült: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
BotHorizon (mesaj | katkılar)
k Geçersiz tarih formatı düzeltiliyor.
düzeltme AWB ile
3. satır:
'''Kült''' popüler kültür ve akademide çok çeşitli tanımları olan, tartışmalı bir terim olup birçok disiplinden bilim adamı arasında devam eden bir tartışma konusudur.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Zablocki, Benjamin David|yazar2=Thomas Robbins|başlık=Misunderstanding Cults: Searching for Objectivity in a Controversial Field|tarih=2001|yayıncı=University of Toronto Press|isbn=ISBN 0-8020-8188-6.|sayfa=474.}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|ad1="Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative"|yazar1=Richardson, James T.|tarih=1993|cilt=34 (4)|sayfa=348-356|yayıncı=Review of Religious Research. Religious Research Association, Inc.}}</ref> Dini hareketlerin sosyolojik sınıflandırılmasına göre kült, sosyal olarak sapkın veya yeni inanç ve uygulamalara sahip dini veya sosyal bir grup olarak tanımlanmaktadır.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Stark, Rodney|yazar2=Bainbridge, William Sims|başlık=A Theory of Religion|tarih=1996|yayıncı=Rutgers University Press|isbn=ISBN 0-8135-2330-3|sayfa=124}}</ref> Ancak bir grubun inanç ve uygulamalarının yeteri derecede sapkın ya da yeni olup olmadığı genelde net olmayan bir konudur.<ref>{{dergi kaynağı|ad1=Oxford English Dictionary|başlık=American Journal of Sociology|tarih=1980|sayı=85|sayfa=1377|alıntı=Cults[...], like other deviant social movements, tend to recruit people with a grievance, people who suffer from a some variety of deprivation (Diğer sapkın sosyal hareketler gibi kültler [...], sıkıntıları olan ve bir tür mahrumiyet yaşayan insanları kazanma eğilimindedir)}}</ref><ref name="shawcss.tripod.com">{{Web kaynağı | yazar1 = Dr. Chuck Shaw | başlık = Sects and Cults | url = http://shawcss.tripod.com/REL101/society/sects.htm | erişimtarihi =9 Eylül 2016| yer = Greenville Technical College | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130927074622/http://shawcss.tripod.com/REL101/society/sects.htm | arşivtarihi = 27 Eylül 2013}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Olson, Paul J.|başlık=The Public Perception of 'Cults' and 'New Religious Movements'.|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2006|cilt=45|sayı=1|sayfa=97–106|konum=}}</ref> “Kült” kelimesi her zaman tartışmalı olmuştur. Zira net ve herkesçe kabul gören bir tanımı olmadığı için bu tabir, farklı doktrin ve uygulamalara sahip gruplara karşı şahsi saldırılarda (aşağılayıcı anlamda) kullanılan öznel bir adlandırma görevi görebilmektedir.<ref name="shawcss.tripod.com"/><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Bromley, David Melton|yazar2=J. Gordon|başlık=Cults, Religion, and Violence|tarih=2002|yayıncı=Cambridge University Press|yer=West Nyack, NY, USA}}</ref>
 
1930lardan itibaren kültler, dinsel davranış çalışmaları bağlamında sosyolojik çalışmalara konu olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Erwin Fahlbusch | yazar2 = Geoffrey William Bromiley | başlık = The Encyclopedia of Christianity: P-Sh, Volume 4 | url = https://books.google.com.tr/books?id=C5V7oyy69zgC&pg=PA897&lpg=PA897&dq=howard+becker+cult+study&source=bl&hl=en&redir_esc=y#v=onepage&q=howard%20becker%20cult%20study&f=false | erişimtarihi =9 Eylül 2016| sayfa = 897 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160910140626/https://books.google.com.tr/books?id=C5V7oyy69zgC&pg=PA897&lpg=PA897&dq=howard+becker+cult+study&source=bl&hl=en&redir_esc=y | arşivtarihi = 10 Eylül 2016}}</ref> Bazı [[mezhep]]ler ve [[yeni dini hareketler]] kült olarak nitelendirilmiş ve Hıristiyan kült karşıtı hareket, ortodoks olmayan inançları nedeniyle bunlara karşı çıkmıştır. Kült karşıtı hareket, 1970’lerden1970'lerden itibaren başka gruplara da karşı çıkmış olup bu durum, kısmen bazı kült üyelerinin işlediği şiddet eylemlerine tepki olarak gelişmiştir. Kült karşıtı hareketlerin öne sürdüğü iddiaların bazıları bilim adamları ve medya tarafından tartışmaya açılmış ve yeni tartışmalara konu olmuştur.
 
“[[Yeni dini hareketler|Yeni dini hareket]]” (YDH / ''new religious movement'') terimi, 1800’lerin ortalarından itibaren ortaya çıkan dinler için kullanılmaktadır. Bunların tamamı olmasa da çoğu kült olarak değerlendirilmektedir. Kültlerin alt kategorileri şunlardır: Kıyamet kültleri, siyasi kültler, ırkçı kültler, çok eşli kültler ve terörist kültler. Kültlerle alakalı konulara devletlerin tepkisi de başka bir tartışma konusu olmuştur.
47. satır:
 
=== Seküler Kült Karşıtı Hareket ===
1970’lerin1970'lerin başlarında, kült olarak görülen gruplara karşı seküler bir mücadele hareketi oluşmuştur. Seküler “kült karşıtı hareket”i oluşturan kuruluşlar, birçok durumda “kült mühtedileri”nin yakınlarının sözcülüğünü üstlenmiştir. Bu kimseler, yakınlarının kendi iradeleriyle kendi hayatlarını böylesine keskin bir şekilde değiştirdiğine inanmıyordu. Alanda uzman birkaç psikolog ve sosyolog, kült üyelerinin sadakatini devam ettirmek için [[Zihin kontrolü|beyin yıkama]] tekniklerinin kullanıldığını iddia ederken,<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T.|yazar2=Introvigne, Massimo|başlık='Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2001|cilt=40|sayı=2|sayfa=143–168}}</ref> bazıları ise bu görüşü reddediyordu. Kültlerin kendi mensuplarının beyinlerini yıkadığı fikri, kült karşıtlarını birleştiren bir tema olmuştur. Kült karşıtı hareketin daha uç tekniklerinde ise, kült üyelerine karşı bazen zorla “yeniden eğitim” (''deprogramming'') yöntemi kullanılmıştır.<ref name="(1998). ">{{kitap kaynağı|yazar1=Shupe, Anson|başlık="Anti-Cult Movement", William H. Swatos Jr. Encyclopedia of Religion and Society içinde|tarih=1998|yayıncı=AltaMira|yer=Walnut Creek, CA|isbn=978-0-7619-8956-1|sayfa=27}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=M. Ali Kirman|başlık=Beyin Yıkama Teorileri|dergi=Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD)|tarih=2004|cilt=45|sayı=1|sayfa=107-132|url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/728/9236.pdf}}</ref>
 
Kült karşıtı hareketin seküler kült muhalifleri, genelde “kült”ü, mensuplarını manipüle eden, sömüren ve kontrol eden bir grup olarak tanımlamaktadır. Kült davranışında rol oynayan özel faktörler şu şekilde sıralanmaktadır: Mensuplar üzerinde manipülatif ve otoriter zihin kontrolü, komünal ve totalist organizasyon, agresif propaganda, sistematik endoktrinasyon programları ve orta sınıf topluluklarda ebedîleştirme (''perpetuation'') faaliyetleri.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Robbins, T.|yazar2=D. Anthony|başlık=Deprogramming, brainwashing and the medicalization of deviant religious groups|dergi=Social Problems|tarih=1982|sayı=29|sayfa=283–97}}</ref><ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Melton, J. Gordon | başlık = Brainwashing and the Cults: The Rise and Fall of a Theory | url = http://www.cesnur.org/testi/melton.htm | yayıncı = CESNUR: Center for Studies on New Religions | erişimtarihi = 12 Eylül 2016 | tarih = 10 Aralık 1999 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160304114513/http://www.cesnur.org/testi/melton.htm | arşivtarihi = 4 Mart 2016}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Bromley, David G.|başlık="Brainwashing", William H. Swatos Encyclopedia of Religion and Society içinde|tarih=1998|yayıncı=AltaMira|yer=Walnut Creek, CA|isbn=978-0-7619-8956-1|sayfa=61–62}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Barker, Eileen|başlık=New Religious Movements: A Practical Introduction|tarih=1989|yayıncı=Her Majesty's Stationery Office|yer=Londra}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Janja, Lalich|yazar2=Langone, Michael|başlık=Characteristics Associated with Cultic Groups - Revised|url=http://www.csj.org/infoserv_cult101/checklis.htm|erişimtarihi=12 Eylül 2016|yayıncı=International Cultic Studies Association}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=O'Reilly, Charles|yazar2=Chatman, Jennifer|başlık=Culture as Social Control: Corporations, Cults and Commitment|tarih=1996|url=http://faculty.haas.berkeley.edu/chatman/papers/30_CultureAsSocialControl.pdf|yayıncı=University of Berkeley}}</ref>
56. satır:
 
=== Kült Karşıtı Harekete Tepkiler ===
1970’lerin1970'lerin kült tartışmasından bu yana “kült” ve “kült lideri” tabirlerinin gittikçe daha aşağılayıcı bir manada kullanılmasından dolayı, kült olarak adlandırılan gruplarla birlikte bazı akademisyenler, bu kelimelerin bırakılması gerektiğini iddia etmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Pnina Werbner|başlık=Pilgrims of Love: The Anthropology of a Global Sufi Cult|tarih=2003|yayıncı=Indiana University Press|yer=Bloomington|sayfa=xvi}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=James T. Richardson|başlık=Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative|dergi=Review of Religious Research|tarih=Haziran 1993|cilt=34|sayı=4|sayfa=348–356}}</ref> Catherine Wessinger (New Orleans Loyola Üniversitesi), “kült” kelimesinin [[Irkçılık|ırkçı]] iftiralar ya da kadınlar ve eşcinseller için kullanılan alçaltıcı kelimeler kadar önyargı ve düşmanlık içerdiğini öne sürmüştür.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Wessinger, Catherine Lowman|başlık=How the Millennium Comes Violently|tarih=2000|yayıncı=Seven Bridges Press|yer=New York, NY/London, UK|isbn=1-889119-24-5|sayfa=4}}</ref> Bu kullanımın grup üyelerini ve çocuklarını nasıl canavarlaştırdığına dikkat çeken Wessinger’a göre, insanların bu kelimenin taşıdığı bağnazlığın farkına varması önemlidir. Yazara göre belirli bir grubu insanlık dışı olarak yaftalamak, bu gruba karşı şiddeti de meşru kılmaktadır. Bir grubu “kült” olarak yaftalamak insanların kendilerini güvende hissetmesini sağlamaktadır, zira “dinle özdeşleştirilen şiddet geleneksel dinlerden gelmekte, başkalarına yansıtılmakta ve yalnızca sapkın grupları içerdiği düşünülmektedir”. Bu durum çocuk suiistimali, [[cinsel istismar]], mali [[şantaj]] ve savaş gibi eylemlerin anaakım dinlere inananlarca da işlendiğini dikkate almamakta; tahkîrâmîz “kült” stereotipi bu rahatsız edici eylemlerle yüzleşmekten kaçınmayı kolaylaştırmaktadır.
 
Sosyolog Amy Ryan, tehlikeli olabilecek gruplar ile yararlı gruplar arasında ayrım yapma gerekliliğini savunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Amy Ryan | başlık = New Religions and the Anti-Cult Movement: Online Resource Guide in Social Sciences | url = http://rand.pratt.edu/~giannini/newreligions.html#Definitions | tarih = 2000 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20120206062349/http://rand.pratt.edu/~giannini/newreligions.html | arşivtarihi = 6 Şubat 2012}}</ref> Ryan, olumsuz özelliklere odaklanma eğiliminde olan kült aleyhtarlarının tanımları ile değer yargısız tanımlar yapmaya çalışan sosyologların tanımları arasındaki keskin farklara da dikkat çekmektedir. Bu hareketlerin din tanımları dahi kendi arasında farklılaşabilmektedir. Benzer şekilde George Chryssides, tartışmalarda ortak zemin bulabilmek üzere daha iyi tanımlara gidilmesi ihtiyacından bahsetmektedir. ''Defining Religion in American Law'' [Amerikan Hukukunda Dini Tanımlamak] adlı çalışmasında da Bruce J. Casino, meselenin uluslararası insan hakları kanunları açısından önemini ortaya koymaktadır. Din tanımını sınırlandırmak, [[Din özgürlüğü|dinî özgürlüklere]] müdahale anlamına gelebilmektedir. Diğer yandan çok geniş bir tanım ise bazı tehlikeli ve suiistimalci gruplara “istenmeyen yasal yükümlülüklerden kaçınmada sınırsız bahane” sunabilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Casino. Bruce J. | başlık = Defining Religion in American Law | url = http://www.religiousfreedom.com/articles/casino.htm | tarih = 1999 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20120515102053/http://www.religiousfreedom.com/articles/casino.htm | arşivtarihi = 15 Mayıs 2012}}</ref>
77. satır:
Önce iktisatçı Murray N. Rothbard daha sonra da Michael Shermer, [[Ayn Rand]] hayattayken onu takip edenleri “kült” olarak nitelendirmiştir.<ref name="archive.lewrockwell.com">{{Web kaynağı | yazar1 = Rothbard, Murray | başlık = The Sociology of the Ayn Rand Cult | url = http://archive.lewrockwell.com/rothbard/rothbard23.html | erişimtarihi = 12 Eylül 2016 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Shermer, Michael|başlık=The Unlikeliest Cult: Why People Believe Weird Things|tarih=1997|yayıncı=W.H. Freeman and Company|yer=New York|isbn=0-7167-3090-1}}</ref> Rand’ın etrafındaki çekirdek gruba “Kollektif” adı veriliyordu ve bu grup bugün mevcut değildir (bugün Rand’ın fikirlerini yayan başlıca grup Ayn Rand Enstitüsü’dür). Her ne kadar Kolektif bireyci bir felsefeyi savunmuş olsa da, Rothbard bunların “[[Leninizm|Leninist]]” bir örgüt şeklinde örgütlendiğini iddia etmiştir.<ref name="archive.lewrockwell.com"/>
 
Britanya’da Gerry Healy’nin liderlik ettiği ve aktris Vanessa Redgrave’in destek verdiği [[Troçkizm|Troçkist]] bir grup olan İşçilerin Devrimci Partisi (''Workers Revolutionary Party''), Troçkist harekette bulunmuş başkalarınca 1970’ler1970'ler ve 1980’lerde bir kült ya da kült benzeri özellikler gösteren bir yapı olarak nitelendirilmiştir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=David North|başlık=Gerry Healy and His Place in the History of the Fourth International|tarih=1991|yayıncı=Mehring Books|isbn=0-929087-58-5}}</ref> Tourish ve Wohlforth da eserlerinde aynı tanımlamayı yapmışlardır.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Dennis Tourish|yazar2=Tim Wohlforth|başlık=Gerry Healy: Guru to a Star" (Chapter 10), "On the Edge: Political Cults Right and Left" içinde|tarih=2000|yayıncı=M.E. Sharpe|yer=Armonk, NY|sayfa=156–172}}</ref> Eski bir WRP üyesi olan Bob Pitt, Tourish ve Wohlforth’ün kitabına dair değerlendirme yazısında partinin “kült benzeri niteliğe” sahip olduğunu kabul etmiş; ancak bu niteliğin, aşırı sola özgü olmaktan çok WRP’yi atipik kıldığını ve “bizzat devrimci sol içerisinde parya muamelesi görmesine neden olduğunu” öne sürmüştür.<ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Bob Pitt | başlık = Book Review: Cults, Sects and the Far Left | url = http://www.whatnextjournal.org.uk/Pages/Back/Wnext17/Reviews.html | yayıncı = What Next Journal | tarih = 2000 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160917141200/http://www.whatnextjournal.org.uk/Pages//Back/Wnext17/Reviews.html | arşivtarihi = 17 Eylül 2016}}</ref> Bilinen lideri Arlette Laguiller olan, ancak 1990’larda asıl liderinin Robert Barcia olduğu ortaya çıkan Fransa’daki İşçi Mücadelesi (LO, ''Lutte ouvrière'') hareketi de sık sık kült olduğu iddialarıyla eleştirilere maruz kalmış; bu eleştiriler örneğin [[Daniel Cohn-Bendit]] ve ağabeyi Gabriel Cohn-Bendit ile ''[[L'Humanité|L’Humanité]]'' ve ''[[Libération]]'' gazetelerince dillendirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Arlette Laguiller n'aime pas le débat | url = http://www.humanite.fr/node/263504 | yayıncı = L'Humanité | erişimtarihi = 12 Eylül 2016 | tarih = 11 Nisan 2002 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160917141212/http://www.humanite.fr/node/263504 | arşivtarihi = 17 Eylül 2016}}</ref>
 
''Les Sectes Politiques: 1965–1995'' (Siyasi Kültler: 1965–1995) adlı eserinde Fransız yazar Cyril Le Tallec, bazı dini grupları siyasete karışmış kültler olarak ele almaktadır: ''Ligue de la Contre-Réforme Catholique'' (Katolik Karşı Reform Birliği), ''l’Office Culturel de Cluny'' (Cluny Kültürel Ofisi), New Acropolis, [[Soka Gakkai|Sōka Gakkai]], ''Divine Light Mission'' (İlahi Işık Misyonu), ''Tradition Family Property'' (TFP / Gelenek, Aile ve Mülkiyet), [[Longo Mai|Longo-Mai]], Supermen Club ve ''Association pour la promotion des arts industrieux'' (Solazaref / Endüstriyel sanatları geliştirme derneği).<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Cyril Le Tallec|başlık=Les sectes politiques: 1965-1995|tarih=2006|yayıncı=Harmattan}}</ref>
163. satır:
[[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]’de kültlerin dini faaliyetleri, [[Amerika Birleşik Devletleri Anayasası|ABD Anayasası]] Birinci Değişikliği (''First Amendment'') kapsamında korunmaktadır. Bu anayasa değişikliği, devletin dini kurumlar kurmasını yasaklamakta; [[din özgürlüğü]], konuşma özgürlüğü, [[basın özgürlüğü]] ve toplanma özgürlüğünü garanti altına almaktadır. Ancak bu kapsamda hiçbir din ya da kült mensubuna kriminel suçlardan dolayı dokunulmazlık sağlanmamaktadır.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Ogloff, J. R.|yazar2=Pfeifer, J. E.|başlık=Cults and the law: A discussion of the legality of alleged cult activities|dergi=Behavioral Sciences & the Law|tarih=1992|cilt=10|sayı=1|sayfa=117–140|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/bsl.2370100111/abstract}}</ref>
 
1970’lerde1970'lerde [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] mahkemelerinde “beyin yıkama teorisinin” bilimselliği ciddi bir tartışma konusu olmuş; kült mensuplarına karşı uygulanan zorla “yeniden eğitim”in (''deprogramming'') meşrulaştırılması için bu teoriye başvurulmuştur.<ref name="religioustolerance.org"/><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Lewis, James R.|başlık=The Oxford Handbook of New Religious Movements|tarih=2004|yayıncı=Oxford University Press US|isbn=0-19-514986-6}}</ref> Bu dönemde, bu teorileri eleştiren sosyologlar, mahkemelerde [[yeni dini hareketler]]<nowiki/>in meşruiyetini savunmada [[Din özgürlüğü|dini özgürlük]] taraftarlarına destek vermiştir. Yeni dinlere karşı resmî tepkiler dünya genelinde farklılık gösterse de, bazı devletler daha ziyade bu gruplara muhalif kimselerle işbirliği etmiş; bu bağlamda “meşru” din ile kamu politikası açısından “tehlikeli”, “istenmeyen” kültler arasında ayrım yapmaya kadar gitmiştir.<ref name="ReferenceD">{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T.|yazar2=Introvigne, Massimo|başlık='Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2001|cilt=40|sayı=2|sayfa=143–168|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/0021-8294.00046/abstract}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Edelman, Bryan|yazar2=Richardson, James T.|başlık=Falun Gong and the Law: Development of Legal Social Control in China|dergi=Nova Religio|tarih=2003|cilt=6|sayı=2|sayfa=312–331|url=http://nr.ucpress.edu/content/6/2/312}}</ref>
 
=== Avrupa ===
170. satır:
[[Birleşik Krallık]]’ta ise Kraliyet Savcılık Teşkilâtı ve [[Edinburgh]] Kent Meclisi, Kamu Düzeni Yasası’nda (''Public Order Act'') tanımlandığı şekliyle “kült” kelimesinin “tehditkâr, aşağılayıcı ya da tahkîrâmîz” olmadığı ve halka açık protestolarda bu kelimenin kullanımına karşı herhangi bir itiraz olmadığı hükmünü vermiştir.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Schoolboy avoids prosecution for branding Scientology a 'cult'|url=https://www.theguardian.com/world/2008/may/23/religion|yayıncı=The Guardian|tarih=23 Mayıs 2008}}</ref>
 
[[Fransa]] ve [[Belçika]] “beyin yıkama” teorilerini eleştirmeden kabul eden tavırlar benimsemiştir. Buna karşın [[İsveç]] ve [[İtalya]] gibi diğer Avrupa ülkeleri, beyin yıkama meselesine ihtiyatlı yaklaşmış ve [[yeni dini hareketler]]<nowiki/>e karşı daha tarafsız tutumlar takınmıştır.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T.|yazar2=Introvigne, Massimo|başlık='Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2001|cilt=40|sayı=2|sayfa=143–168|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/0021-8294.00046/abstract;jsessionid=ECA8D9ACD610739E037ED870BFA46A37.f04t02}}</ref> Bilim adamlarına göre, Güneş Tapınağı (''Ordre du Temple Solaire'') tarafından işlenen toplu katliam/intiharın ardından yaşanan infial,<ref>{{dergi kaynağı|yazar1name=Richardson, James T.|yazar2=Introvigne, Massimo|başlık='Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2001|cilt=40|sayı=2|sayfa=143–168|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/0021-8294.00046/abstract}}<"ReferenceD"/ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Robbins, Thomas|başlık=Combating 'Cults' and 'Brainwashing' in the United States and Europe: A Comment on Richardson and Introvigne's Report|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2002|cilt=40|sayı=2|sayfa=169–76|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/0021-8294.00047/abstract}}</ref> gittikçe daha fazla gizli hale gelerek yükselişe geçen yabancı düşmanlığı ve [[Amerikan karşıtlığı|Amerikan karşıtı]] tavırlar, Avrupa’daki kült karşıtı tutumun aşırılaşmasına katkıda bulunmuştur.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Beckford, James A.|başlık='Cult' Controversies in Three European Countries|dergi=Journal of Oriental Studies|tarih=1998|sayı=8|sayfa=174–84}}</ref>
 
=== Çin ===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kült" sayfasından alınmıştır